Osmanlı'da Mustafa İsimli Hanedan Mensuplarının Başına Gelen Talihsiz Olaylar
osmanlı hanedanında mustafa isminin yeri başkadır. mustafa ismine sahip hanedan mensuplarının yüzleri (ister şehzade olsun ister padişah) neredeyse hiç gülmemiştir. gelin kronolojik sıraya göre mustafa ismine sahip hanedan mensuplarının akibetlerine şöyle bir bakalım.
1. ilk sırada 1.bayezıt'ın (yıldırım bayezıt) oğlu çelebi mustafa var
çelebi mustafa, ankara savaşı'nda emir timur'un ordusuna esir düşer. semerkant'taki esaret günleri emir timur'un çin seferi sırasında ölümü ile biter ve kılık değişirerek taa semerkant'tan anadolu'da gelir. anadolu'da çelebi mehmet kardeşlerini bertaraf etmiş ve osmanlı tahtında tek başına iktidar olmuştur. çelebi mustafa bizans'ın desteğiyle (elbette bizans'ın en önemli özelliğidir kaostan faydalanmak. ayrıca düşmanımın düşmanı dostumdur sözünü de unutmamak gerekir) osmanlı tahtında hak iddia eder. şehzade mustafa urumeli'nde ordu toplar. çelebi mehmet ile yaptığı savaşı kaybederek selanik'e sığınır. bunun üzerine çelebi mehmet bizans ile anlaşarak (elbette yüklü bir miktar fidye karşılığı) çelebi mustafa'nın limni adası'nda rehin tutulmasını sağlar.
çelebi mehmet'in ani ölümüyle (ki ölümü yaklaşık 40 gün gizlenmiştir) tahta çıkan henüz 17-18 yaşındaki 2.murat'ın toyluğundan yararlanmak isteyen bizans, limni adası'nda rehin tutulan çelebi mustafa'yı serbest bırakır. çelebi mustafa ilk zamanlar epey başarı elde etse de en büyük destekçisi cüneyd bey'in 2.murat' ın tarafına geçmesi sonucu yenilir, yakalanır ve boğdurularak (mâlum hanedan kanı kutsaldır. akıtılmaz.) öldürülür.
2. sırada çelebi mehmet'in oğlu 2.murat'ın kardeşi çelebi mustafa var
küçük çelebi mustafa şaraptar ilyas paşa tarafından kışkırtılır ve yeni padişah olan ağabeyi ıı. murat'a isyan eder. 1422 yılında iznik'te yakalandıktan sonra 2.murat'ın emriyle boğularak öldürüldü.
3. bu seferki talihsiz mustafa büyük türk, büyük kartal, fatih sultan mehmet'in ikinci oğlu
(kimi kaynaklarda büyük oğlu olduğu söylenir), şehzade mustafa.
o devirde kaleme alınmış olan tarih kitapları, şehzade mustafa'dan "akıllı bir devlet adamı, çok iyi bir asker ve gayet yakışıklı bir erkek" sözleriyle bahsetmişler ve birçok hususta babasına benzediğini yazmışlardır. karamanda sancak beyliği yapmış, babasının uzun hasan üzerine yaptığı sefere katılmış ve büyük yararlılıklar göstermiştir.
şehzade mustafa, babası fatih sultan mehmed'in hükümdarlığı sırasına karaman'da valilik yapıyordu. şehzade mustafa'nın bilinen ölüm hikayesi şöyledir: 1474'te, karamanoğulları beyliği'ne karşı girişilen son askerî operasyonlardan birine katıldı, bu sırada hastalandı, niğde civarında bir hamamda yıkandı ama hamamdan çıkmasından hemen sonra can verdi.
ölümü hakkındaki iddialar ise şöyledir:
şehzade'nin can vermek üzere iken yakınlarına kendisini babasının bir yıl önce azlettiği mahmut paşa'nın zehirlettiğini söylediği, hattâ, o zamanın yazarlarından meali. "hünkârnâme''sine göre mahmut paşa'nın fatih sultan mehmet'e "şehzade vefat etti ama devlete hizmet edecek olan ben buradayım" dediği bunun üzerine fatih'in "mustafa'mın düşmanı hayatta kalamaz" dediği ve mahmut paşa' yı zindana attırdığı ardından idam ettirdiği söylenir.
4. sırada muhteşem yüzyıl dizisinden çok iyi bildiğimiz kanuni sultan süleyman'ın oğlu şehzade mustafa var
şehzade mustafa'nın ölümü (öldürülmesi) o kadar yazılıp çizildi ki burda tekrar etmek lüzumsuz kanımca.
hürrem sultan, mihrimah sultan ve sadrazam damat rüstem paşa'nın komplosuyla, ereğli'de padişah otağında ve yine padişahın huzurunda dilsiz cellatlar tarafından boğdurularak öldürüldüğünü bilmeyenimiz yok sanırım. kanımca bu ölüm türk tarihinin kırılma anlarından biridir. konunun meraklısı herkes şehzade mustafa padişah olsaydı osmanlı devleti tarihi bambaşka olurdu diye düşünmeden edememiştir.
şunu da belirtmeden geçemeyecem. kanuni sultan süleyman'ın şehzade mustafa'yı öldürttükten sonra şirazesi kaydı demek yanlış olmaz. kanuni sultan süleyman'ın, şehzade mustafa'nın 1553 yılında öldürülmesinden 1566 yılında zigetvar önlerinde ölümüne kadar geçen zamana baktığımızda bu şiraze kaymasını çok rahat görebiliriz. kanımca bunun sebebi şehzade mustafa'yı öldürttüğüne pişman olmasıdır.
5. şehzade mustafa'lardan sultan mustafa'lara geçme zamanı
sırada 36 osmanlı padişahı içinde doğuştan psikolojik sorunları olan (kaynaklarda deli), fatih sultan mehmet ile birlikte iki kere tahta çıkan sultan 1.mustafa var. sultan 1.mustafa, osmanlı tarihinde ilk defa padişahlığın babadan oğla geçmesi kuralını bozarak kardeşinin arkasından tahta çıkmış olan padişah olması özelliğini taşır.
akli dengesi yerinde olmayan 1.mustafa'nın ilk saltanatı 96 gün, ikinci saltanatı ise 1 yıl 3 ay 22 gün sürdü. psikolojik rahatsızlığının zamanla geçeceğini savunanların ısrarıyla padişah yapıldı. menfaatlerini ı. mustafa'nın padişahlığının devamında gören kimseler, onun keramet sahibi bir veli olduğunu iddia ediyordu. aklî zayıflığı nedeniyle padişahlık yapamayacağı anlaşılan 1.mustafa'nın tahttan indirilmesi sağlandı. bulunduğu odanın kapıları üstüne kapatılarak hapsedilen 1.mustafa'nın yerine 2.osman tahta çıkarıldı. 1.mustafa'nın ikinci kez tahta oturması ise 2.osman'ın öldürülmesiyle sonuçlanan ayaklanma ile oldu.
1.mustafa 1,5 yıl daha hüküm sürdükten sonra şeyhülislâm fatih efendi ve devlet erkânı, 1.mustafa’nın yerine yeğeni şehzade murat'ın tahta geçmesi konusunda karara vardı. akıl sağlığı bozuk olduğu için 10 eylül 1623 tarihinde şeyhülislam'ın fetvası ile tekrar tahttan indirilip yerine 11 yaşındaki diğer yeğeni ve kösem sultan'ın oğlu olan 4.murat geçirildi.
6. geldik sultan 2.mustafa'ya. sultan 2.mustafa osmanlı padişahları arasında sefere çıkan son padişahtır
son avusturya seferindeki zenta yenilgisi bir facia olmuştur. yeni sadrazam köprülü amcazade hacı hüseyin paşa'nın girişimleriyle, özellikle ingiliz hükûmetinin elçisi lord paget ile hollanda elçisi jacob colyer araya girmesi sonucunda sultan 2.mustafa barışa razı oldu. imzalanan karlofça antlaşması'yla banat ve temeşvar hariç, bütün macaristan ve erdel prensliği avusturya'ya, ukrayna ve podolya lehistan'a, mora, ayamavra ve dalmaçya kıyıları venedikliler'e bırakıldı (26 ocak 1699).
karlofça antlaşması osmanlı devleti'nin büyük ölçüde toprak kaybettiği ilk antlaşmadır. bu tarihten sonra osmanlı devleti'nin gerileme dönemi başlar. ayrıca bir yıl sonra rusya ile de bir antlaşma yapıldı. 14 temmuz 1700 tarihinde imzalanan istanbul antlaşması ile azak kalesi rusya'ya bırakıldı.
tarih 1703 yılına gelmiş, osmanlı devleti'nin kötü gidişine dur denilememişti. padişah tahta çıktığında söylediklerini unutmuş gibiydi. "zevk ve sefa bana haram olsun" dediği halde, av partileri düzenliyor, aylarca av peşinde dolaşıyordu. devlet işlerini sadrazamlarına ve eski hocası olan sonradan şeyhülislam yaptığı feyzullah efendi'ye bırakmıştı. bu durum ordu içinde hoşnutsuzluğa yol açtı.
sultan 2.mustafa, azak kırımlılar'ına saldırmasını ardından istanbul yerine edirne'de oturmaya başladı. mart 1700'den sonra istanbul'a dönmedi. istanbul'daki askerler bu duruma isyan edip, edirne üstüne yürüdüler. sultan 2.mustafa, edirne'de bulunan askerleri teşkilatlandırıp yolları tutturdu ama edirne ordusunun komutanları dağılıp gidince istanbul'dan gelen ordu edirne'ye girdi ve şeyhülislam feyzullah efendi onlar tarafından öldürüldü.
sultan 2.mustafa tahttan indirildi. yerine kardeşi sultan 3.ahmet tahta çıkarıldı (22 ağustos 1703). sultan 2.mustafa tahttan indirildikten sonra fazla yaşamadı ve 29 aralık 1703'te öldü.
7. son sırada sultan 4.mustafa var
sultan 4.mustafa kabakçı mustafa isyanı'nda 3.selim'in tahttan indirilmesinden sonra padişah olmuştur. 14 ay süren saltanatında 3.selim'in ıslahat için kurduğu nizam-ı cedit ortadan kaldırılmıştır. isyandan sonra sultan 3.selim yanlıları, rusçuk ayanı
alemdar mustafa paşa'ya sığınmışlardı. alemdar mustafa paşa ve yandaşları 3.selim'i tekrar tahta geçirmek için bazı görüşmeler yapmaya başladılar. nihayet 16.000 kişilik bir ordu ile istanbul'a yürüyen alemdar mustafa paşa, hacı ali ağa'yı istanbul'a göndererek kabakçı mustafa'yı öldürttü (19 temmuz 1808). ordusuyla birlikte istanbul'a gelen alemdar mustafa paşa birçok isyancıyı da öldürdükten sonra babıali'ye geldi. arif efendiyi (arapzade) şeyhülislam yaptıktan sonra saraya gitti.sultan 4.mustafa, alemdar mustafa paşa'nın sultan 3.selim'i padişah yapmak için geldiğini söyleyen şeyhülislamı kovdu ve kardeşi şehzade mahmut ve 3.selim'in öldürülmesini emretti. sultan 3.selim hemen öldürüldü. şehzade mahmut ise cariyelerin ve hizmetkarlarının yardımıyla sarayın çatısına kaçırıldı. alemdar mustafa paşa, sultan 4.mustafa'yı tahtan indirerek yerine sultan 2.mahmut'u getirdi. sultan 2.mahmut, kendisinin tahta çıkarılmasını sağlayan alemdar mustafa paşa'yı sadrazam yaptı.
alemdar mustafa paşa'nın sadrazamlığı ve 2.mahmut'un padişahlığı sırasında sarayda yaşayan 4.mustafa yeniçerilerin onu tekrar padişah yapmaya çalıştıkları bir ayaklanma sırasında sultan 2.mahmud'un emriyle 17 kasım 1808'de boğularak öldürüldü.