nili; ''yahudiler'in filistin topraklarına yerleşebilmesi için genç kızlar namuslarını, genç erkekler kanlarını bu uğurda feda edecekler.'' mottosu ile osmanlı'nın son dönemlerinde kurulmuş bir yahudi istihbarat örgütü.

- adının açılımı eski ahit'teki ''sefer shmuel'' olarak bilinen 1. samuel kitabında, saul'un anlatıldığı bölümde (15:29'da) geçer. (bu bölümde saul, yehova'ya posta koyuyor, filistinliler'le savaşırken kurban kesmiyor, sonra bir bakıyor filistinliler bütün israilli demir ustalarını öldürmüşler, israilliler'e silah yapamasın diye. saul'un oğlu da dağda bal bulup yiyor yemin ettiği için yasak olmasına rağmen. en sonunda tepesi atan yehova ''israil'in ebedi kurtarıcısı asla yalan söylemez, fikrini değiştirmez. çünkü o bir insan değil!'' diyerek laf sokuyor falan. şenlikli bir bölümdür.)

- nili casusluk teşkilatı osmanlı'da faaliyet gösteren yahudi casusluk örgütü gideonim'in alt koludur. (mossad'ın da öncüllerinden olan gideonim örgütünün adı, bugün fauda dizisinde maceralarını izlediğimiz mista'arvim(musta'arabi- tr. araplar'a benzeyen) gizli birimin gerçek hayattaki karşılığı olan unit 33'e verilmiştir.)

- osmanlı'nın yahudiler'e toprak vermeyeceğini gören sara aronson ve ağabeyi aaron, ingilizler'e yanaşarak casusluk faaliyetleri yürütüyorlar. ingilizler onlara kurucularının soyadının baş harfi nedeniyle ''a örgütü'' diyorlar.

- kadrosunun tamamı kadınlardan oluşan bu örgüt; cinselliğin yanında afyon ve alkolü de kullanılarak osmanlı subaylarından bilgi sızdırmakla beraber zührevi hastalıklar taşıyan mensupları tarafından subaylara bilerek cinsel hastalık bulaştırılması yoluyla o dönemin tıbbi şartlarında subayların uzun süren tedavileri yüzünden görevlerinden uzak kalmaları için çabalıyorlar.

- sara aronson; 1914-1917 arasında suriye-filistin cephesinde faaliyet gösteren dördüncü ordu komutanı meşhur cemal paşa ile yakınlaşıyor, hatta thomas edward lawrence'ın filistin'e geçişi için gerekli belgeyi de cemal paşa'dan alıyor. yine yıldırım orduları kurulacağı istihbaratını alınca ordunun başına cemal paşa'yı geçirmek için çaba sarf ediyor.

- hashomer örgütü ile ortak hareket ederek ''yishuv'' diye bilinen filistin yerlisi yahudileri, yani osmanlı yahudilerini beslemek ve korumakla görevliler. öte yandan tıpkı lawrence gibi araplar'ı osmanlı'ya kışkırtıp bölgeyi karıştırmayı hedefliyorlar.

- 1915 ve sonrasında ermeniler'in yanında yer alıyorlar, bu yüzden de osmanlı'nın yanında tavır alan yishuv yahudileri ve hashomer ile de ters düşüyorlar.

- ilk olarak sarah'ın müstakbel eniştesi avşalom feinberg casusluk şüphesi ile yakalanıyor, ancak filistin'de çekirge istilası görülünce botanikçi olan sara'dan yardım isteniyor, o da bu yardımının karşılığı olarak eniştesinin serbest bırakılmasını istiyor. (feinberg, nili örgütü deşifre edildikten sonra filistinli araplar tarafından öldürülüyor.)

- en başarılı icraatları negev çölü'ndeki günümüzde beer-sheva olarak bilinen birüssebi bölgesindeki su kuyularının yerlerini tespit ederek ingilizler'e bildirmeleri ve ingiliz ordusunun çölü geçmesine olanak sağlamaları. bir başka önemli başarıları da sağladıkları istihbarattan faydalanan ingiliz casusu bir suriye ermenisi'nin almanya'nın haydarpaşa üzerinden filistin cephesi'ne gönderdiği silah ve mühimmatın tutulduğu depoyu havaya uçurması.

- örgüt ilk olarak managem adlı bir gemi vasıtasıyla ingilizler'e istihbarat gönderiyor. ancak daha sonra alman denizaltılarının bölgedeki faaliyetlerinin artması yüzünden yakalanma riskine karşı güvercinlerle haber yollama tekniğini kullanılmaya başlıyor ve günümüzde israil toprağı olan kayserya (ibr. caesarea) limanı'ndaki bir askerin dikkati sayesinde(''sürekli nereye gidiyor lan bu güvercinler?!'' diye şüphelenip kuşlardan birini vurmuş.) yakalanan güvercinin üzerinden çıkan mesajla önce örgütün lideri sara aronson deşifre oluyor. bu arada nili üyesi olmasa da casusluk faaliyetleri karıştığı gerekçesiyle takip edilen sara'nın eski eşi haim abraham nedeniyle sara da hali hazırda şüphe altındaymış zaten.

- örgüt deşifre edildikten sonra aaron ingilizler'e sığınıp mısır'da istihbarat subayı olarak göreve başlarken kardeşi sara'nın akıbeti biraz tartışmalı. zira yakalandıktan sonra 4 gün boyunca işkence edilen sara'nın hücresinde gizlenen bir tabanca ile kendisini başından vurarak intihar ettiği söyleniyor. (belki de modern anlamda ilk baader-meinhof denemesi bu olabilir. *)

- israil'in kahramanlarından biri olarak görülen aronson kardeşler için çeşitli anma pulları da basılmaktadır:

- aronson ailesi:

(istanbul'da çekilen bu fotoğrafta sara'nın eşi haim abraham da yer alıyor, sara'nın dizine koluna koyduğu sakallı şahıs. en arkadaki dombili de sara'nın ağabeyi aaron bu arada.) romanya kökenli yahudiler'den olmakla birlikte 1882'de istanbul üzerinden filistin'e göç etmişken sara'nın 1914'te istanbul'da evlendiği eşi haim ise bulgaristan rusçuk doğumlu. eski eşinin ölümle sonuçlanan hikayesinin aksine haim, casusluk şüphesinden aklandıktan sonra tahtakale'deki şeyh davud han'da dükkan açmış, 1932'de de israil'e göçmüş.

konuyla ilgili hep yerli kaynaklar paylaşılıyor genelde, o yüzden yabancı kaynak olarak ida cowen'in ''a spy for freedom'', shmuel katz'ın ''the aaronson saga'' ve patricia goldstone'un ''aaronsohn's maps'' adlı eserlerini önermiş olayım.

Tarihteki Bazı Ünlü Casusların Direkten Döndüğü Kritik Anlar