Türkiye'de Yangın Önlemede Kullanılmayan Spesifik Teknolojiler
küp uydular (cubesats) ve yangın penetrasyonlu lazer taraması
küp uydular, düşük maliyetli, küçük ölçekli uydular olup, yakın-kısa dalga ve termal kızılötesi sensörlerle donatıldığında orman yangınlarının erken tespitinde yüksek çözünürlüklü veri sağlar. yangın penetrasyonlu lazer tarayıcılar (lidar), orman örtüsünün yoğun olduğu alanlarda duman ve bitki örtüsünü delerek yangın başlangıç noktalarını ve yayılma yönünü hassas bir şekilde belirler. bu teknolojiler, avrupa birliği’nin sentinel programında ve abd’de nasa’nın firesat girişiminde kullanılmaktadır. firesat, her 20 dakikada bir yenilenen gerçek zamanlı görüntülerle 5 m²’den büyük yangınları tespit edebilir.
otonom yangın söndürme dronları ve robotlar
otonom yangın söndürme dronları, tehlikeli bölgelere insan müdahalesi olmadan su veya yangın geciktirici kimyasallar püskürtebilen sistemlerdir. örneğin, howe and howe technologies’in thermite 3.0 robotu, dakikada 2.500 galon su pompalayabilir ve aşırı sıcak koşullarda çalışabilir. squishy robotics’in yangın alanına gönderilen robotları, kameralarla donatılmış olup itfaiyecilere gerçek zamanlı veri sağlar.
biyotelemetri ve gerçek zamanlı ekip izleme sistemleri
biyotelemetri, yangınla mücadele eden ekiplerin fizyolojik durumlarını (kalp atışı, vücut ısısı) izleyen giyilebilir sensörler kullanarak ekiplerin güvenliğini artırır. abd’de firstnet ve 5g teknolojileriyle entegre edilen bu sistemler, itfaiyecilerin konumlarını ve sağlık durumlarını gerçek zamanlı olarak komuta merkezine aktarır.
organik elektronik tabanlı yangın sensörleri
ingiltere’de pyri tarafından geliştirilen 150 gramlık yangın dedektörleri, balmumu ve kömür kompoziti gibi toksik olmayan malzemelerden üretiliyor. bu sensörler, ormanlara yerleştirildiğinde yangınları erken safhada tespit ediyor ve çevreye zarar vermeden doğada çözünüyor.
sanal ve karma gerçeklik (vr/ar/mr) tabanlı eğitim sistemleri
sanal gerçeklik (vr), artırılmış gerçeklik (ar) ve karma gerçeklik (mr), itfaiyecilerin tehlikeli senaryoları risksiz bir ortamda deneyimlemesini sağlar. abd orman servisi, duman atlayıcıları (smokejumpers) eğitmek için vr simülatörleri kullanıyor. 360 derece video teknolojisi, yangın sonrası analiz ve strateji geliştirme için de kullanılıyor.
yangın risk haritalarının periyodik üretimi ve bulanık hiyerarşi süreci
coğrafi bilgi sistemleri (cbs) ve bulanık hiyerarşi süreci (fuzzy ahp), yangın risk haritalarını yüksek doğrulukla oluşturmak için kullanılır. bu yöntem, orman örtüsü, nem, rüzgar hızı ve insan faaliyetleri gibi çoklu parametreleri analiz ederek riskli bölgeleri belirler.
yangın koridorları ve mekansal planlama
yangın koridorları, orman içindeki geniş şeritler veya tampon bölgeler olup, yangının yayılmasını yavaşlatır. sert yapraklı ağaç türleriyle oluşturulan bu koridorlar. ayrıca, yerleşim yerlerine yakın alanlarda hendekler veya su depoları gibi mekansal önlemler yangın riskini azaltır.
toplumsal katılım ve kitle kaynaklı veri toplama
kitle kaynaklı veri toplama, vatandaşların yangın riski veya şüpheli aktiviteleri bildirmesini sağlayan mobil uygulamalarla gerçekleştirilir. örneğin, avustralya’da “fires near me” uygulaması, halkın yangın raporlamasına katılımını sağlar. bu, erken uyarı sistemlerini güçlendirir.
toplumu bilgilendirme ve eğitim - toplumun orman yangınlarına karşı bilinçlenmesi
insan kaynaklı yangınların (%90 oranında) azaltılmasında kritik önemdedir. eğitim kampanyaları: tema vakfı ve afad, yangın riski taşıyan bölgelerde düzenli eğitim programları düzenleyebilir. örneğin, cam şişelerin veya izmaritlerin yangın riski oluşturduğu konusunda bilgilendirme kampanyaları etkili olabilir.
simülasyon ve vr eğitimleri: vr tabanlı eğitimler, sadece itfaiyeciler için değil, halk için de düzenlenebilir. örneğin, yangın anında tahliye senaryolarını simüle eden uygulamalar, toplumun hazırlığını artırır.
mobil uygulamalar: kitle kaynaklı veri toplama uygulamaları, aynı zamanda yangın önleme ipuçlarını paylaşabilir. örneğin, “orman yangınlarını önleme rehberi” gibi bir bölüm, halkı bilinçlendirebilir.
bu teknolojiler ve önlemler, türkiye’nin orman yangınlarına karşı direncini artırarak hem doğayı hem de insan hayatını koruyabilir. toplumun bilinçlenmesi ve karar vericilerin bu yeniliklere yatırım yapması, yangınların yıkıcı etkilerini en aza indirecektir.
