Dünya Ticaretinde En Çok Kullanılan Para Birimi Neden Amerikan Doları?
1944 yılında (dikkat 2. dünya savaşı'nın bitmesine daha 1 yıl var) breeton woods kasabasında altına dayalı para sistemine geçilmesi, sabit kur sistemi, ımf ve dünya bankası’nın kurulması kararları alınmıştır. bu durum aslında abd nin kendi çıkarları doğrultusunda aldırdığı bir karardır. o tarihte abd 1 ons altını 35 usd ye eşitlemiştir. yani sabit kuru benimsemiştir. bunun anlamı bana 35 dolar getiren herkese 1 ons altın vereceğim demektir. başka bir deyişle 1 ons altını elde tutmakla 35 usd yi elde tutmanın bir farkı yoktur.
abd savaş sonrası çöken avrupa ekonomilerinin, tıpkı 1.dünya savaşı sonrasında olduğu gibi abd yi fonlayacağını biliyordu. bu nedenle tüm dünya ticaretinin usd ile yapılması abd yi güçlendirecekti. aynı zamanda para basarak 1 ons altına eş değer kaynak yaratacaktı. ayrıca dolar tüm dünyada rezerv para oluyordu. böylelikle abd usd basarak sahip olmadığı petrolü bedavadan almış olacaktı. (bu arada toplantıda abd’nin sinsi planlarını kavrayan keynes, ciddi bir muhalefet gösterse de durumu değiştirmeye gücü yetmemiştir. sonunda abd’nin istediği gerçekleşmiştir.)
bu durum 1968 vietnam savaşı ve sonrasında 1970 li yıllardaki petrol krizine kadar tıkır tıkır işledi. vietnam savaşı abd için tam bir felaket olmuştu. savaşın ciddi bir maliyeti vardı. abd normalde altın para sisteminin gereği olarak sadece kasasındaki altın miktarı kadar dolar basmalıydı. ancak savaş maliyetlerini finanse edebilmek için bu kuralı zorunlu olarak çiğnedi. savaşla birlikte tüm dünyada usd bollaşmaya başladı. o dönemde dünyanın en büyük altın ihracatçısının rusya olması ve soğuk savaş sebebiyle abd ye altın vermemesi de abd için bir handikaptı.
bu durum özellikle almanya ve fransa’yı rahatsız etti. 1968 yılında fransa'da de gaulle, almanya'da adenauer bir araya gelip, abd'nin bu yanlış ve dünyanın mali yapısını bozan para sistemine karşı harekete geçtiler. fransa ve almanya hükümetleri, abd'nin uygulamak istediği parasal politikaların tutarsızlığını göstermek için dolar toplayıp, karşılığında abd'den altın talep edeceklerdi. abd altın veremeyince de sistemin tutarsızlığı ortaya çıkacaktı.
rivayetlere göre o tarihte iki ülke, 1 uçak dolusu abd dolarını götürerek abd’den altın aldılar. ancak abd aynı olayın tekrarlanmaması konusunda iki ülkeyi de uyardı. ancak ok yaydan çıkmıştı. abd savaş baskısına daha fazla dayanamadı ve 1973 te doları devalüe etti. böylece altına dayalı para sistemi de çökmüş oldu. ancak abd yine de sistemin çökmesini umursamadı. çünkü başlangıçta öngördüğü gibi artık tüm dünyada fiyatlar dolarize olmuştu ve tüm mallar dolar üzerinden işlem görmeye başlamıştı.
sistem çökmeden önce 1970 yılında:
1 varil petrol = 2,5$ , 1ons altın=35 $ idi.
sistemin çökmesi ile 1973 yılında sabit kurdan vazgeçildi:
1 varil petrol = 9$ , 1ons altın=120 $ oldu.
1979 yılında 1 ons altın 670 $ a ve 1980 iran krizi sonrası 851$ a yükselmiştir.
