Detaylara Boğulmadan Latince Hakkında Pek Çok Şey Öğreneceğiniz Bir Rehber
cinsiyetler
eril, dişil ve nötral olmak üzere 3'e ayrılır. cinsiyetler gramatikal veya doğal olabilirler. örneğin, puer maskülendir ve oğlan anlamına gelir. puella feminendir ve tercümesi kızdır. rex maskülendir ve kral demektir. regina feminendir ve kraliçe olarak çevrilir. ( rex ve regina sözcüklerini reign ile bağdaştırarak aklınızda tutabilirsiniz) bunlar, sözcüklerin doğal cinsiyetleridir. gramatikal cinsiyet çekimleri ise objelerin cinsiyetleri olmadığı hâlde yapılan biçimsel ayrımlardır. isimlerle bir araya gelen sıfatlarla beraber kendilerini gösterirler. örnek: porta magna ve lapis magnus. görüldüğü üzere, "büyük" mânâsına gelen magnus sıfatı, dişil "porta" (kapı. portallardan aklınıza gelsin.) sözcüğü ile bir araya geldiğinde farklı bir form almıştır. %100 geçerliliği olmasa bile; genel olarak nehirlerin, rüzgârların, dağların, ayların maskülen; şehirlerin, ülkelerin, bitkilerin, ağaçların, mücevherlerin ve çoğu hayvanın feminen olduğunu söyleyebiliriz.
hâller:
- nominatif: yalın hâldir.
- genitif: âidiyet belirtir. (iyelik eki)
- datif: dolaylı nesnenin hâlidir. (-e hâli)
- akusatif: doğrudan nesnenin hâlidir. (-i hâli)
- ablatif : yön, birliktelik gibi durumları belirtir. (-den, ile vs.)
- vokatif: seslenme hâlidir.
isimler 5 deklinasyonda çekimlenirler:
1. deklinasyon: (a-stem)
bu gruba ait isimlerin kökleri "a" ile biter, feminendirler. fakat bazı istisnalar vardır, hadria (adriyatik) ve nauta (denizci), papa gibi.
1. deklinasyonda tekil ve çoğul hâl çekimleri:
__________tekil___çoğul___
nom:______ -a ____ -ae ____
gen:_______-ae____-arum__
dat:_______-ae____-is_____
aku:_______-am___-as_____
abl:________-a____-is______
vok: _______-a____-ae_____
örnek olarak, yıldız anlamına gelen stella sözcüğünü ele alalım. (kelimeyi interstellar'dan hatırlarsınız.) genitifin aidiyet belirttiğini söylemiştik. bu durumda stellarum çekimi, tabloda görüldüğü gibi çoğul hâle ve genitife karşılık geldiğinden; "yıldızların" şeklinde tercüme edilecektir. -ae ve -is gibi çekimlerin birden fazla olması problem değildir, cümlede kullanım şekline göre sözcüğün neyi ifade ettiği anlaşılabilir.
2. deklinasyon: (o-stem)
bu gruba ait isimler çoğunlukla maskülen veya nötrdür. yalın (nominatif) hâlde, -us ve -er ile sonlanan maskülen sözcüklerle, -um ile sonlanan nötral sözcüklerle karşılaşırız. şimdiki tabloda -um ile sonlanan nötrallerdeki küçük farklılıkları parantez içinde yazacağım, diğerleri maskülen -us tablosu ile ortaktır.
__________tekil___çoğul___
nom:____ -us (-um)__ -i (-a)_
gen:_______-i_____-orum__
dat:_______-o_____-is_____
aku:_______-um___-os (-a)_
abl:________-o____-is______
vok: _______-e_____-i______
akılda kalıcı bazı örnekler: deus (tanrı), populus (insanlar), ovum (yumurta)
erasmus'un " dulce bellum inexpertis " sözündeki (tecrübe etmeyene savaş tatlıdır.) savaş anlamına gelen bellum 2. deklinasyondaki bir nötral sözcüktür. warcraftçılara özel: koronun söylediği "desideratus fatum, desideratus bellum!" cümlesindeki fatum da, fate sözcüğünden aşina olduğumuz gibi, kader demektir ve aynı bellum(savaş) gibi 2. deklinasyondaki bir nötral sözcüktür.
diyelim ki sonu -us veya -um ile bitmeyen, maskülen ve -er ile sonlanan bir sözcükle karşı karşıyayız. entry'nin başında da söz ettiğimiz puer sözcüğü gibi. bu durumda da sözcüğü yine aynı bu tablodaki gibi çekimliyoruz, sadece tekil nominatif ve tekil vokatif hâline dokunmuyoruz. yani puer sözcüğünün tekil nominatifi de tekil vokatifi de puer olarak kalıyor, fakat genitif tekili pueri, akusatif çoğulu maskülen olduğu için pueros oluyor. bunun için de ayrı bir tablo yapmaya gerek yok.
bu sözcük gruplarının haricinde de; ikinci deklinasyonda yunanca kökenli bazı sözcükler mevcut. mythos ve ilion gibi. bunlar istisnai durumlar olup kendi içlerinde de farklılıklar gösterebildiklerinden buraya ayrı ayrı tablolarını yazmak anlamsız olur.
3. deklinasyon: (ünsüz ve i-stem)
en korkunç, en kafa karıştırıcı çekimdir. üç cinsiyeti de içerir. kelimeler oldukça farklı şekillerde biterler. teselli: tüm bunların tekil genitif çekimleri -is'tir.
buradaki sözcükleri iki temel kategoriye ayırabiliriz.
- düzenli 3. deklinasyon isimleri
- i-stem'ler
düzenli 3. deklinasyon isimlerine çeşitli basit örnekler verirsek:
homo, adam demektir ve maskülendir. lux (ışık) ve vox (ses) feminendirler. meşhur bir latince motto olan, "post tenebras lux" , "karanlıktan aydınlığa" demektir. bir milli irade tasviri gibi olan "vox populi vox dei" de, "insanların sesi tanrının sesi" şeklinde tercüme edilebilir, burada 2. deklinasyona ait olan populus ve deus sözcükleri tekil genitif hâlden ötürü -i almışlardır.
şimdi çekim tablolarına maskülen & feminen ve nötral olarak iki grupta bakalım.
maskülenler ve feminenler için:
__________tekil___çoğul___
nom:____ ********__ -es____
gen:_______-is_____-um____
dat:_______-i_____-ibus____
aku:_______-em___-es_____
abl:________-e____-ibus___
nötraller için:
nom:____ ********__ -a____
gen:_______-is_____-um___
dat:_______-i_____-ibus___
aku:____ ********____-a____
abl:________-e____-ibus___
gördüğümüz gibi, nominatif ve akusatif hâller dışında değişmiyor.
kulakları ave maria'nın sözlerine aşina olanlar bilirler:
"dominus tecum
benedicta tu in mulieribus."
burada -ibus ile çekimlenmiş olan mulieribus ablatif formdadır ve yalın hâlde iken mulier (kadın) sözcüğüdür.
3. deklinasyonun başında, sözcükleri iki temel kategoriye ayırmıştık. şimdi gelelim ikinci gruba, yani i-stem'lere.
bu sözcüklere verebileceğimiz güzel örnekler:
nötral: mare(deniz), caput(kafa) sözcükleri. mare kelimesi italyanca'da aynı, ispanyolca'da mar, almanca'da meer, fransızca'da mer, nedense ingilizce'de sea olmuş.
feminen: mors (ölüm) kelimesinin yine ave maria'da "nunc et in hora mortis" (şimdi ve ölüm zamanında) şeklinde kullanıldığını görebiliriz. 3. deklinasyonda -is'in sözcüklerin hepsi için genitif tekil çekim olduğunu belirtmiştik. fakat s'nin yerini t'nin almış olması kafa karıştırıcı olabilir. aynı durumla başka sözcüklerde de karşılaşılabilir, pars (bölüm) gibi. genitif tekil çekimi parsis değil partis'dir.
maskülen: civis (vatandaş) sözcüğü. "civic duty" kavramı buradan geliyor. türkçe'deki sivil de, fransızca'daki civique sözcüğünden geliyor.
çekimleri incelersek:
maskülenler ve feminenler için:
__________tekil___çoğul___
nom:____ ********__ -es____
gen:_______-is_____-ium___
dat:_______-i_____-ibus____
aku:_______-em___-es_____
abl:________-e____-ibus___
yani -ium dışında değişen bir şey yok.
nötraller için:
__________tekil___çoğul___
nom:____ ********__ -ia____
gen:_______-is_____-ium___
dat:_______-i_____-ibus___
aku:____ ********____-ia___
abl:________-e____-ibus___
burada -ium dışında farklılık, -ia.
önemli ayrıntı: pars ve mors'ta olduğu gibi s'lerin t'ye dönüşmesi tek harf değişimi değil.
* mater gibi sözcüklerde -e düşebiliyor. bu durumda çekimler matres (nom. çoğul), matris (gen. tekil) şeklinde olabiliyor.
* -x'ler c veya g'ye dönüşebiliyor. meselâ entry'nin başında bahsettiğimiz kral anlamına gelen rex, reges (nom. çoğul), regis (gen. tekil) vs. şeklinde çekimleniyor.
* -us için -er veya -or gelebiliyor. zaman anlamındaki tempus, tempora (nom. çoğul), temporis (gen. tekil) vs. olarak değişirken, yara anlamındaki vulnus, vulnera (nom. çoğul), vulneris (gen. tekil) olarak değişiyor.
* -men ile biten carmen gibi kelimelerde, -min, -men'in yerini alabiliyor. buna en güzel örnek, carl orff'tan carmina burana.
* -put ile biten caput gibi kelimelerde bu defa -pit, -put'un yerinde görülebiliyor. tıbbi literatürden örnek verirsek, saçlı derinin dermatofitik enfeksiyonu olan tinea capitis.
4. deklinasyon: (u-stem)
genelde maskülen sözcükler içerir. 3. deklinasyondan sonra ilaç gibi gelir. *
maskülenler için:
__________tekil___çoğul___
nom:______-us_____ -us___
gen:_______-us_____-uum_
dat:_______-ui_____-ibus__
aku:_______-um____-us___
abl:________-u____-ibus___
örnek olarak:
exitus(çıkış), fluctus (dalga) , adventus(varış), senatus(senato) verilebilir.
nötraller için:
__________tekil___çoğul___
nom:______-u_____ -ua___
gen:_______-us____-uum__
dat:_______-u_____-ibus__
aku:_______-u_____-ua___
abl:_______-u____-ibus___
nötrale örnek olarak cornuyu (boynuz) gösterebiliriz.
feminene örnek olarak da manus(el) vardır lakin maskülen gibi çekimlenir.
5. deklinasyon: (e-stem)
çoğunlukla feminen sözcüklerin dahil olduğu çekim grubudur. res (şey), dies (gün), spes (umut), fides (inanç) gibi sözcükler burada çekimlenir. dies istisnai olarak maskülendir.
__________tekil___çoğul___
nom:______-es_____ -es___
gen:_______-ei____-erum__
dat:_______-ei_____-ebus__
aku:_______-em____-es____
abl:_______-e______-ebus__
sıfatlar
isimlerle bir arada kullanıldıklarından; önüne geldikleri ismin tekillik/çoğulluk durumundan, cinsiyetinden ve hâlinden etkilenirler.
sıfatları iki ana gruba ayırabiliriz:
1) 1. ve 2. deklinasyon çekimleri ile sonlananlar
2) 3. deklinasyon çekimleri ile sonlananlar
* * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *
1. ve 2. deklinasyon çekimleri ile sonlanan sıfatlar:
örnek olarak "puella puerum amat." cümlesini ele alalım. amat, sevmek anlamına gelen fiildir ve cümlenin tercümesi tahmin edebileceğiniz gibi, "kız oğlanı seviyor."dur. cümlede puella feminen ve nominatif tekil hâldedir, tekil ve maskülen olan puerum ise "-i" halindedir yani akusatiftir. şimdi biz cümleyi, "güzel kız salak oğlanı seviyor." şeklinde değiştirmek istersek yeni cümle, "puella pulchra (güzel) puerum stultum (salak) amat" şeklinde olacaktır. burada sıfatların, önlerine geldikleri isimlerle uyum içinde değiştiklerini anlayabiliyoruz.
bu gruptaki bir sıfatın feminen olması durumunda sıfata 1. deklinasyon çekimi, maskülen veya nötral olması durumunda 2. deklinasyon çekimi uygulanır. hatırlarsak, 1. deklinasyon çekimindeki sözcükler çoğunlukla feminen iken 2. deklinasyon çekimindeki sözcükler çoğunlukla maskülen veya nötraldi.
nominatif hâlde bir tekil ismin önüne gelecek olan, "iyi" anlamına gelen maskülen formdaki bonus sözcüğüne bakalım. önüne geleceği isim feminen olursa, bona olarak, nötral olursa bonum olarak değişir.
tekil hâl için bir tablo yaparsak ve masküleni "m", femineni "f", nötrali "n" olarak belirtirsek:
__________m___f___n______
nom:_____-us__-a__-um____
gen:______-i___-ae__-i______
dat:______-o___-ae__-o_____
aku:______-um_-am_-um____
abl:_______-o___-a___-o____
çoğul hâl: (ayrı ayrı tablo yapsak da hepsi 1. ve 2. deklinasyona bakarak çıkarılabilecek olan çekimlerdir.)
_______m_____f_______n__
nom:___-i_____-ae_____-a___
gen:__-orum__-arum___-orum_
dat:___-is_____-is_____-is_____
aku:___-os____-as_____-a____
abl:____-is____-is_____-is____
puellas bonas dersek, bu "iyi kızları" demek olur zirâ akusatif, feminen ve çoğuldur. anatomideki substantia nigra yani siyah madde (niger - nigra - nigrum) de bu gruba ait bir sıfat tamlamasına örnek olarak verilebilir.
3. deklinasyon çekimleri ile sonlanan sıfatlar kendi içlerinde 3'e ayrılabilirler
- tek bitişli:
örn: vetus (eski)
- iki bitişli:
örn: fortis, forte (güçlü, cesur)
- üç bitişli:
örn: acer ,acris ,acre (keskin)
keskin sıfatını tekil hâlde çekimleyelim.
_______m_____f_______n__
nom:__acer___acris___acre__
gen:___acris__acris___acris__
dat:___acri____acri___acri___
aku:__acrem__acrem__acre__
abl:___acri(-e)_acri(-e)_acri(-e)
gördüğümüz gibi ufak değişiklikler olsa da, ekler 3. deklinasyondan. iki bitişli fortis gibi sıfatlarda ise, maskülen ve feminen hâller nominatif tekil hâl de dahil olmak üzere birbiri ile aynı şekilde çekimlenecek. vetus gibi tek bitişli sıfatlarda, nominatif tekil hâl her üç cinsiyet için de aynı olacak. zaten sınıflandırma bunun üzerinden yapılıyor.
sıfat karşılaştırmaları
komparatif ve süperlatif hâller, yani daha ve en gibi anlam güçlendiriciler nasıl kullanılır?
latince'de de, aynı ingilizce'de olduğu gibi kıyaslamaların dereceleri vardır: pozitif, komparatif ve süperlatif. komparatif genellikle sıfata -ior (nötral: -ius) ekleyerek, süperlatif ise -issumus (feminen: -issima, nötral: -issimum) ekleyerek çekimlenir. tipik bir örnek olarak, potterheadler mutluluk iksiri olan felix felicis'i bilirler, felix mutlu demektir. x harfini, cs olarak düşünün. felicior daha mutlu, felicissimus en mutlu olacaktır. veya apertus, açık anlamında ise, apertior daha açık, apertissimus en açık anlamındadır.
-er formundaki sıfatlarda, süperlatif -rimus eklenerek elde edilir.
örnek: acer - acrior - acerrimus
-lis formundaki 6 sıfatta süperlatif, is'in yerine -limus'un getirilmesi ile elde edilir.
bu sıfatlar: difficilis (zor) , facilis (kolay), dissimilis (benzemeyen), similis (benzer), humilis (düşük), gracilis (ince)
örnek: gracilis - gracilior - gracillimus
-dicus ve -volus ile bileşik olanlar, anlamsal olarak karşılık geldikleri dicens (söylemek) ve volens (söylemek) sözcüklerine göre çekimlenir.
örnek: maledicus (karalayıcı) - maledicentior - maledicentissimus veya malevolus (kindar) - malevolentior - malevolentissimus
analoji yaparak -ficus'ta da benzer bir durum olduğunu söyleyebiliriz.
magnificus (büyük) -magnificentior - magnificentissimus
düzensiz olan bazı sıfatlara gelirsek: (ingilizce'deki good - better - the best gibi)
multus (fazla, much'a karşılık gelecek şekilde) - plus (daha fazla) - plurimus (en fazla)
multi (fazla, many'e karşılık gelecek şekilde) - plures (daha fazla) - plurimi (en fazla)
bonus (iyi) - melior (daha iyi) - optimus (en iyi)
malus (kötü) - peior (daha kötü) - pessimus (en kötü)
magnus (büyük) - maior (daha büyük) - maximus (en büyük)
parvus (küçük) - minor (daha küçük) - minimus (en küçük)
fiiller
nasıl isimleri ve sıfatları gruplara ayırıp deklinasyonarına göre sınıflandırdıysak fiilleri de konjugasyonlarına göre sınıflandıracağız.
4 standart konjugasyon var. bir fiil çekimlendiğinde şunları belirtir:
- zaman: t1: şimdiki zaman , t2: geçmiş zaman , t3: gelecek zaman , t4: tamamlanmış geçmiş zaman (perfect), t5: geçmiş zamanın hikâyesi (pluperfect), t6: tamamlanmış olacak gelecek zaman (future perfect)
- kip: haber kipi, dilek kipi (dilek kiplerini yazmayacağım çünkü fazla hipotetik, fazla soyut cümleler dışında pek ihtiyaç yok. acısına değmiyor.)
- şahıs: ben, sen, o, biz, siz, onlar
- etkenlik ve edilgenlik
* * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *
1. konjugasyon
örnek fiilin mastar hâli: amare (sevmek)
birinci tekil şahıs: amo
perfect etken kök: amavi
perfect edilgen kök: amatus
t1-t2-t3-t4-t5-t6 sırasına göre, etken formu:
ben: o - abam - abo - i - eram - ero
sen: as - abas - abis - isti - eras - eris
o: at - abat - abit - it - erat - erit
biz: amus - abamus - abimus - imus - eramus - erimus
siz: atis - abatis - abitis - istis - eratis - eritis
onlar: ant - abant - abunt - erunt - erant - erint
bu durumda amavimus sözcüğü ile karşılaşırsanız, imus'un biz satırında t4'e denk geliyor olmasından yola çıkarak çevirisini "sevmiştik" şeklinde yapabilirsiniz.
t1-t2-t3-t4-t5-t6 sırasına göre, edilgen formu:
ben: or - abar -abor - us sum - us eram - es ero
sen: aris - abaris - aberis - us es - es eras - es eris
o: atur - abatur - abitur - us est - es erat - us erit
biz: amur - abamur - abimur - i sumus - i eramus - i erimus
siz: amini - abamini - abimini - i estis - i eratis - i eritis
onlar: antur - abantur - abuntur - i sunt - i erant - i erunt
dolayısıyla, amati erunt "sevilmiş olacaklardı" diye tercüme edilecektir.
* * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *
2. konjugasyon
örnek fiilin mastar hâli: monere (uyarmak)
birinci tekil şahıs: moneo
perfect etken kök: monui
perfect edilgen kök: monitus
t1-t2-t3-t4-t5-t6 sırasına göre, etken formu:
ben: eo - ebam - ebo - i - eram - ero
sen: es - ebas - ebis - isti - eras - eris
o: et - ebat - ebit - it - erat - erit
biz: emus - ebamus - ebimus - imus - eramus - erimus
siz: etis - ebatis - ebitis - istis - eratis - eritis
onlar: ent - ebant - ebunt - erunt - erant - erint
tabloda aslında pek değişiklik yok, a'ların yerine e geldi o kadar. monebis sözcüğünün anlamının "uyaracaksın." olduğunu aldığı ekten görüyoruz.
t1-t2-t3-t4-t5-t6 sırasına göre, edilgen formu:
ben: eor - ebar -ebor - us sum - us eram - es ero
sen: eris - ebaris - eberis - us es - es eras - es eris
o: etur - ebatur - ebitur - us est - es erat - us erit
biz: emur - ebamur - ebimur - i sumus - i eramus - i erimus
siz: emini - ebamini - ebimini - i estis - i eratis - i eritis
onlar: entur - ebantur - ebuntur - i sunt - i erant - i erunt
yine 1. konjugasyondan pek farklı olmayan bir tablo.
gruba ait olan bazı diğer fiiller:(birinci tekil, mastar, perfect etken, perfect edilgen olmak üzere)
video, videre, vidi, visum (görmek)
maneo, manere, mansi, mansum (kalmak)
sedeo, sedere, sedi, sessum (oturmak)
habeo, habere, habui, habitum (tutmak, sahip olmak)
moveo, movere, movi, monitum (hareket etmek)
teneo, tenere, tenui, tentum (tutmak)
* * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *
3. konjugasyon
örnek fiilin mastar hâli: ducere (önderlik etmek)
birinci tekil şahıs: duco
perfect etken kök: duxi
perfect edilgen kök: ductus
t1-t2-t3-t4-t5-t6 sırasına göre, etken formu:
ben: o - ebam - am - i - eram - ero
sen: is - ebas - es - isti - eras - eris
o: it - ebat - et - it - erat - erit
biz: imus - ebamus - emus - imus - eramus - erimus
siz: itis - ebatis - etis - istis - eratis - eritis
onlar: unt - ebant - ent - erunt - erant - erint
t1-t2-t3-t4-t5-t6 sırasına göre, edilgen formu:
ben: or - ebar -ar - us sum - us eram - us ero
sen: eris - ebaris - eris - us es - us eras - us eris
o: itur - ebatur - etur - us est - us erat - us erit
biz: imur - ebamur - emur - i sumus - i eramus - i erimus
siz: imini - ebamini - emini - i estis - i eratis - i eritis
onlar: untur - ebantur - entur - i sunt - i erant - i erunt
örnek: edilgen olarak, t5'te (pluperfect) 3. tekil şahısa göre çekimlersek, ductus erat, etken olarak t1'de (şimdiki zaman) 2. çoğul şahısa göre çekimlersek, ducitis, etken olarak t6'da (future perfect) 1. tekil şahısa göre çekimlersek, duxero oluyor. dikkat ederseniz sonuncusunda x geldi, çünkü en başta belirttiğimiz gibi perfect etken kök duxi şeklinde.
gruba ait olan bazı diğer fiiller:(birinci tekil, mastar, perfect etken, perfect edilgen olmak üzere)
vinco, vincere, vici, victum (yenmek, fethetmek)
surgo, surgere, surrexi, surrectum (ayağa kalkmak)
rego, regere, rexi, rectum (yönetmek)
relinquo, relinquere, reliqui, relictum (ayrılmak)
mitto, mittere, misi, missum (göndermek)
defendo, defendere, defendi, defensum (savunmak)
3. konjugasyon (i-stem)
örnek fiilin mastar hâli: incipere (başlamak)
birinci tekil şahıs: incipio
perfect etken kök: incepi
perfect edilgen kök: inceptus
t1-t2-t3-t4-t5-t6 sırasına göre, etken formu:
ben: io - iebam - iam - i - eram - ero
sen: is - iebas - ies - isti - eras - eris
o: it - iebat - iet - it - erat - erit
biz: imus - iebamus - iemus - imus - eramus - erimus
siz: itis - iebatis - ietis - istis - eratis - eritis
onlar: iunt - iebant - ient - erunt - erant - erint
t1-t2-t3-t4-t5-t6 sırasına göre, edilgen formu:
ben: ior - iebar -iar - us sum - us eram - us ero
sen: eris - iebaris - ieris - us es - us eras - us eris
o: itur - iebatur - ietur - us est - us erat - us erit
biz: imur - iebamur - iemur - i sumus - i eramus - i erimus
siz: imini - iebamini - iemini - i estis - i eratis - i eritis
onlar: iuntur - iebantur - ientur - i sunt - i erant - i erunt
örnek: edilgen olarak, t5'te (pluperfect) 3. tekil şahısa göre çekimlersek, inceptus erat, etken olarak t1'de (şimdiki zaman) 2. çoğul şahısa göre çekimlersek, incipitis, etken olarak t6'da (future perfect) 1. tekil şahısa göre çekimlersek, incepero oluyor. (incepideki i düşüyor)
gruba ait olan bazı diğer fiiller:(birinci tekil, mastar, perfect etken, perfect edilgen olmak üzere)
facio, facere, feci, factum (yapmak)
cupio, cupere, cupivi, cupitum (istemek)
iacio, iacere, ieci, iactum (fırlatmak)
accipio, accipere, accepi, acceptum (kabul etmek)
conficio, conficere, confeci, confectum (bitirmek)
interficio, `interficere`, interfeci, interfectum (öldürmek)
* * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *
4. konjugasyon
örnek fiilin mastar hâli: audire (işitmek)
birinci tekil şahıs: audio
perfect etken kök: audivi
perfect edilgen kök: auditus
güzel haber: 3. konjugasyon i-stemler için olan kurallar 4. konjugasyonda da geçerli.
gruba ait olan bazı diğer fiiller:(birinci tekil, mastar, perfect etken, perfect edilgen olmak üzere)
dormio, dormire, dormivi, dormitum (uyumak)
munio, munire, munivi, munitum (inşa etmek)
venio, venire, veni, ventum (gelmek)
pervenio, pervenire, perveni, perventum (varmak)
invenio, invenire, inveni, inventum (bulmak)
* * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *
tebrikler, artık veni, vidi, vici diyebilirsiniz.* venio 4., video 2., vinco 3. konjugasyondan.
* * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *
düzensiz fiiller:
burada sum (olmak) ve possum (muktedir olmak) dan bahsedeceğiz. ingilizce'deki karşılıklarıyla açıklamak daha mantıklı, sum; "to be" ye, possum ise "to be able" a karşılık geliyor.
t1-t2-t3-t4-t5-t6 sırasına göre, sum:
ben: sum - eram - ero - fui - fueram - fuero
sen: es - eras - eris - fuisti - fueras - fueris
o: est - erat - erit - fuit - fuerat - fuerit
biz: sumus - eramus - erimus - fuimus - fueramus - fuerimus
siz: estis - eratis - eritis - fuistis - fueratis - fueritis
onlar: sunt - erant - erunt - fuerunt - fuerant - fuerint
t1-t2-t3-t4-t5-t6 sırasına göre, possum:
ben: possum - poteram - potero - potui - potueram - potuero
sen: potes - poteras - poteris - potuisti - potueras - potueris
o: potest - poterat - poterit - potuit - potuerat - potuerit
biz: possumus - poteramus - poterimus - potuimus - potueramus - potuerimus
siz: potestis - poteratis - poteritis - potuistis - potueratis - potueritis
onlar: possunt - poterant - poterint - potuerunt - potuerant - potuerint
zamirler
latince'de kişilik zamirlerine her zaman ihtiyaç duyulmaz, zaten çekimler var. yani porto (taşıyorum) veya portas (taşıyorsun) demek yeterli, ego porto veya tu porto demeye gerek yok.
zamirlerin hâllere göre çekimi:
____ben__sen__o(m)_ o(f)_o(n)
no:_ego___tu____is___ea__id_
ge:_mei___tui___ejus_ejus_ejus
da:_mihi__tibi___ei___ei___ei_
ak:_me___te__eum__eam__id_
ab:_me___te___eo___ea___eo_
(ego & id = ben & o)
______biz__________siz____
no:_nos____________vos___
ge:_nostri(strum)_vestri(strum)
da:_nobis________vobis____
ak:_nos__________vos______
ab:_nobis________vobis_____
____onlar(m)___(f)____(n)___
no:_ei________eae____ea___
ge:_eorum___earum__eorum_
da:_eis_______eis____eis____
ak:_eos______eas____ea____
ab:_eis_______eis____eis____
işaret zamirleri
is (m)- ea (f) - id (n) : kişilik zamirlerinde de gördüğümüz bu sözcükleri aynı zamanda işaret zamiri olarak da kullanabiliriz.
diğerleri:
hic (m)- haec (f) - hoc (n) (yakındakiler için)
ille (m)- illa (f) - illud (n) (uzaktakiler için)
örnek:
illa puella: o kız. (uzakta)
burada da hâle göre çekimlenme, önceki tablolarla paraleldir. mesela hoc, çoğul ablatiflerde eis almaz da his olur, veya çoğul genitiflerde eorum veya earum almaz da horum ve haruma dönüşür. bir kez bakılırsa gerisi sezgisel olarak çıkartılabilir.
* * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *
kim/hangi: (bağlaç olarak, ingilizce'deki who / which gibi)
tekil:
_____m___ f____n___
no:_qui__quae_quod
ge:_cuius_cuius_cuius
da:_cui___cui__cui__
ak:_quem_quam_quod
ab:_quo___qua__quod
çoğul:
_____m______f_____n____
no:__qui__quae___quae__
g:_quorum_quarum_quorum
da:quibus_quibus_quibus_
ak:_quos__quas___quae__
ab:_quibus_quibus_quibus
soru zamiri "kim": quis?
tekil:
_____m & f____n___
no:___quis___quid__
ge:___cuius__cuius__
da:___cui____cui____
ak:___quem__quid__
ab:___quo____quo__
çoğulu, bağlaç olarak kullanılan ile tamamen aynı.
edatlar
edatlarla; ablatif veya akusatif hâllerde karşılaşırız. yanlarına kullanıldıkları hâlleri de yazmakta fayda olacaktır.
ex: dışında. hâl: ablatif.
ab: -dan. hâl: ablatif.
de: -ile ilgili. hâl: ablatif.
post: sonra. hâl: akusatif.
ante : önce. hâl: akusatif
ad : -e doğru. hâl: akusatif.
cum: ile, beraber. hâl: akusatif.
sine: -siz, olmadan.hâl: akusatif.
trans : karşısında. hâl: akusatif.
inter : arasında. hâl: akusatif.
per: aracılığıyla. hâl: akusatif.
in: içinde, üzerinde. hâl: ablatif veya akusatif.
sub: altında. hâl: ablatif veya akusatif.
bağlaçlar
et: ve
sed: ama
at : ama
aut: veya
vel: veya
cum: iken, -den beri, çünkü
dum: iken, sürece
si: - eğer
usque: değin, -a kadar
ut: süresince
nec non: ve ayrıca
atque : ve, ayrıca
ac: ve
post scriptum: deklinasyonlarda yunanca sözcüklerin özel durumları ele alınmamıştır. isim, fiil, sıfat çekimlerinde istisnai olan veya olmayan çoğu durum göz ardı edilmiş, edatlar, bağlaçlar, zamirler fazlasıyla eksik yazılmış, sayıların lafı bile edilmemiştir.
Cümleleri En Havalı Biçimde Süsleyecek Latince Deyimler ve Anlamları
