Çin İmparatorluğu'nun Yalnızca Üç Ay Ayakta Kaldıktan Sonra Yıkılan Bir İmparatorluk Olması
tahmin yürütecek olursanız sizce "çin imparatorluğu" kaç sene ayakta kalmıştır? 100 yıl? 1000 yıl? 5000 yıl?
hiçbiri değil. 3 ay diyenler kazandı.
1915 sonlarında kurulup 1916'nın başında yıkılmış bir imparatorluktur "çin imparatorluğu" denilen şey.
19. yüzyılın başlarında afyon savaşları sebebiyle ingiltere'den; sonlarında ise çin-japon savaşı sebebiyle japonya'dan büyük darbeler alan çin'in son hanedanlığı olan qing hanedanı, 1911 yılına gelindiğinde wuchang ayaklanmasını yaşıyor. bu ayaklanma, xinhai devrimine önayak olarak qing hanedanı'nın sonunu getiriyor ve 12 şubat 1912 yılında çin cumhuriyeti, ilk başkanı olacak sun yat-sen'in dolaylı önderliğinde nanking şehrinde kuruluyor. zira kendisi o sırada abd'de bulunmakta ve devrimi uzaktan desteklemekte. tabii cumhuriyet kurulmasına kuruluyor ama hanedanlık da beijing'de olduğu gibi devam ediyor. ankara hükümeti kurulduğu zaman istanbul hükümetinin devam etmesi gibi düşünün. dönemin çin'inde de aynı şekilde bir çift başlılık söz konusu yani.
bu çarpık durumu ortadan kaldırmak isteyen sun yat-sen, qing hanedanlığı emrindeki bir general olan ve asker olmasına rağmen saraydaki siyasette sözü bayağı geçen yuan shikai ile bir görüşme ayarlıyor. sun yat-sen ile görüşen yuan shikai, qing'in son imparatoru olan puyi'yi tahttan indirmek vesilesiyle kendisine yardım edebileceğini fakat bunun karşılığında yeni kurulacak devlette sun yat-sen yerine cumhurbaşkanı olmak istediğini söylüyor. sun yat-sen de kabul ediyor. o sırada henüz 6 yaşında olan puyi'yi tahttan indirmek yuan shikai için hiç zor olmuyor ve başarılı bir darbe ile 1644'ten beri çin'e hükmeden qing hanedanı, orada tarihe karışıyor. sun yat-sen de verdiği sözü tutarak yuan shikai'yi çin cumhuriyeti'ne cumhurbaşkanı yapıyor.
hanedanlıklar dönemi sona erdi. bütün çin coğrafyası birleşti ve sınırları tarihte hiç olmadığı kadar büyüdü. ortada tek bir devlet var ve bu da demokratik bir cumhuriyet. buraya kadar her şey güzel değil mi?
yuan shikai'ye göre değil. ne olduysa da bundan sonra oluyor.
coğrafi sebeplerle başkentin nanjing'de olmasını dezavantaj olarak gören yuan shikai, devletin merkezini kafasına göre tekrar beijing'e taşıyor. bu durumdan hoşnut olmayan iktidardaki çin milliyetçi partisi (kuomintang - kmt) de erken seçime gitmeye karar veriyor. böylece şubat 1913'de yapılan seçim sonucunda, yuan shikai'ye karşı sağlam muhalefetiyle bilinen kmt'li song jiaoren, ezici bir çoğunlukla başbakan seçiliyor. bu arada cumhurbaşkanı hâlâ yuan shikai. cumhurbaşkanı yuan shikai'nin neredeyse her söylediğine karşı muhalif bir tavır sergileyen başbakan song jiaoren, seçildikten bir ay kadar sonra shanghai'da suikaste uğruyor. bulunan bütün kanıtlar da işin arkasında yuan shikai'nin olduğunu gösteriyor.
kmt ve yuan shikai arasında yaşanan gerilim iyice hadsafhaya ulaşıyor
kmt lideri televizyona çıkıp "sıkıyorsa karşımda konuşsun" falan demiyor tabii, seçilmiş güç olduklarını vurguluyorlar ve yuan shikai'yi alenen indirmeye çalışıyorlar. bunun üzerine yuan shikai de gemileri yakarak elindeki yetkileri ve yasadaki açıkları kullanarak bir şekilde meclisi feshediyor, sıkıyönetim getirerek kendini tekrar beş yıllık başkan konumuna getirerek kmt'yi de vatan haini ilan ediyor. işlerin boka sardığını gören sun yat-sen, japonya'ya kaçıyor ve oradan ikinci bir devrim çağrısı yapıyor. bu sefer yuan shikai'ya karşı. tabii hiçbir gücü kalmayan kmt, yuan shikai'nin arkasındaki devlet ordusu karşısında mağlup oluyor. bu zaferin ardından, yuan shikai, ülkedeki yönetim birimlerini baştan ayarlamaya karar veriyor. her vilayete, kendisine doğrudan bağlı olan general-valiler atıyor ve hepsinin emrine irili ufaklı ordular veriyor. böylece gücüne güç katıyor.
1914 yılına gelindiğinde
japonya, qingdao'daki alman kolonisini ele geçiriyor ve yuan shikai yönetimindeki çin hükümetine de japonya'ya büyük ayrıcalıklar tanıyan yirmi bir maddelik bir ültimatom gönderiyor. japonların gücünü savaşta bizzat görmüş yuan bunu anında kabul ediyor. bu maddeler o kadar ağır ki, batılı ülkeler bile japonya'ya maddeleri gevşetmesi için "hocam yavaş lan biraz" diyor. buna rağmen japonların bir dediğini iki etmeyen yuan shikai, bu yüzden halk arasında çok büyük bir tepki ve nefret uyandırıyor. bir tarafta japon baskısı, diğer tarafta çin halkının protestoları derken yuan shikai iyice kafayı tırlatıyor ve 12 aralık 1915 tarihinde kendisini direkt çin imparatoru ilan ederek yönetimi mutlak monarşiye dönüştürüyor. bir hanedanlık olmayıp çin coğrafyasının bölgesel değil tamamiyle yönetildiği ilk ve son imparatorluk olan "çin imparatorluğu", başta da belirttiğim gibi sadece 3 ay ayakta kalabildikten sonra, kendisine imparator hongxian diyen yuan'ın 1916'daki ölümüyle saltanat lağvoluyor. sonrasında savaş ağaları dönemi, iç savaş dönemi, sun yat-sen'in ölümü, uzun yürüyüş, komünist devrim falan var ama bunlar da başka bir yazı konusu. bugünlük bu kadar. zài jiàn.
bu dönem öncesinde çin tarihi'nde yer alan yönetimler imparatorluk değil miydi peki?
çin köklü bir uygarlıktır ama yukarıda anlatılan üç aylık dönem dışında hiçbir zaman bir imparatorluk olamamıştır. kaynaklarda "çin imparatorluğu/empire of china/zhonghua diguo" diye aratırsan karşına sadece 1915'de kurulmuş olan çin imparatorluğu çıkar, zart hanedanı zurt hanedanı değil. zira bunların çoğu gerçek/tek imparatorluk değil, en fazla "krallık" hatta "beylik" şeklinde adlandırabileceğimiz devletçiklerdir. qin shi huang m.ö. 221'de hesapta siyasî birliği sağladığında bile etrafta bu irili ufaklı "chaodai" olarak adlandırılan ve hiçbir şekilde qin'e bağlı/bağımlı olmayan devletçikler varlığını sürdürüyordu. 4000 yıllık çin tarihinde kendi devletine "çin imparatorluğu" demeyi akıl edebilecek sadece yuan shikai mı çıktı? sanguo döneminde bile üç farklı imparatorluk (hanedanlık demiyorum bak) vardı çin coğrafyasında.
