evrenin sınırı var mı, yoksa yok mu? bu soruyu yanıtlamak için önce “uzayın bitmesi”nin ne demek olduğuna bakmak gerekiyor. uzay dediğimiz şey, boşluğun üstüne serilmiş bir zemin değil, bizzat zeminin kendisi; üzerinde cisimlerin yüzdüğü bir deniz değil, doğrudan denizin ta kendisi. bu yüzden “bir yere kadar gidip sonra boşluğa düşmek” gibi bir ihtimal yok. tıpkı kürenin yüzeyinde yürürken kenarına çarpıp düşemeyecek olmanız gibi, evrenin de kenarı yok, yalnızca eğriliği var.

burada çoğu kişiyi yanıltan şey “genişleme” fikri

evren genişlerken bir yere doğru büyümüyor. popüler balon benzetmesi aslında çok yanıltıcıdır; çünkü balonun hem içi hem de dışı vardır, oysa evrenin “dışı” yoktur. balon benzetmesini doğru kurarsak şunu söylemek gerekir: balonun yüzeyi evrenin kendisidir. balon şiştikçe yüzeydeki her nokta diğerinden uzaklaşır, ama yüzeyin ötesi bizim evrenimizin parçası değildir. aynı şekilde, kağıdın üzerinde yürüyen bir karıncayı düşünün: kağıt gerildikçe karınca için mesafeler uzar, ama kağıt “bir yere doğru” genişlemez. uzayın genişlemesi de böyledir: yeni boşluk yaratılır, galaksiler arasındaki mesafeler açılır, fakat bu açılma evrenin dışında bir hedefe doğru değildir.

şu soruya gelelim: evrenin sonu var mı? 

bugünkü kozmoloji iki ihtimal üzerinden konuşur. eğer evrenin geometrisi tamamen düzse, ki ölçümler buna işaret ediyor, o zaman evrenin sonsuz olduğu kabul edilir. sonsuzluk kavramı zihnimizi zorlar, ama matematiksel olarak gayet olağandır. buna karşılık bir başka ihtimal de evrenin sonlu ama sınırsız olmasıdır. kürenin yüzeyini düşünün: yüzey alanı sonludur, ama kenarı yoktur. sürekli aynı yönde yürürseniz başladığınız noktaya dönersiniz. evren de üç boyutlu böyle bir yapıya sahip olabilir. bu durumda “dışarısı” diye bir şey sorulamaz, çünkü o “dışarısı” ancak dördüncü boyut düzleminde anlam kazanır.

evrenin genişlemediği bir yer var mı? 

hayır. uzayın tamamı genişliyor. ancak bu genişleme her yerde aynı biçimde gözlenmiyor. galaksiler arası mesafeler büyürken, yerçekimsel olarak sıkı bağlanmış bölgelerde (örneğin galaksimizin içinde ya da güneş sistemi'nde) genişleme etkisi o kadar zayıf ki neredeyse yok hükmünde. o yüzden biz gündelik hayatta fark etmiyoruz.

gözlenebilir evren kavramı burada kritik. çünkü “uzayın bittiği yer” dendiğinde aslında kastettiğimiz şey bizim görebildiğimiz kısmın sınırı. görme imkanımız ışıkla sınırlı ve ışığın belli bir hızı var. büyük patlama'dan bu yana geçen 13,8 milyar yıl boyunca ışık bize ancak belirli bir mesafeden gelebildi. evren bu sırada da genişlediği için, gözlenebilir evrenin bugünkü çapı yaklaşık 93 milyar ışık yılına ulaştı. bu sınır bir duvar değil, yalnızca ışığın bize henüz ulaşamadığı mesafe. o sınırın ötesinde de uzay var, galaksiler var, boşluk var, fakat göremiyoruz. yani ufkumuz var, duvarımız yok.

tüm bunların ışığında “dışarısı ne?” sorusu aslında kendi içinde hatalı bir sorudur

çünkü evrenin dışında bir şey sormak, “kuzey kutbunun daha kuzeyi neresi?” diye sormaya benzer. kavram kendi içinde çelişir. fizik bilimi de tanımı olmayan bir alan üzerine konuşmaz.

kafa karışıklığını anlamak zor değil; çünkü sonsuzluk üzerine kafa yormak, insan zihninin kendini sabote etmesinin en klasik yoludur. evrenin ya sonsuz ya da sonlu ama sınırsız oluşu, insan zihnini sürekli paradokslara sürükler. bu yüzden mesele çoğu zaman ilk entry'de yapıldığı gibi kestirme, kaba bir espriyle geçiştirilmek istenir. oysa hakikat şu ki, bu bilinmezliklerin kendisi büyüleyicidir. kozmoloji bize evrenin bildiğimizden çok daha tuhaf, çok daha akıl almaz ve aynı zamanda çok daha hayranlık uyandırıcı olduğunu gösterir.