Usta Şoförlerin Bile İşleyişini Tam Olarak Bilmediği Debriyaj Nedir, Ne İşe Yarar?
araba kullanan çoğu insan nasıl çalıştığını bilmez hatta "40 yıllık usta şoförüm" diye övünenlerin bile birçoğu debriyaj mekanizmasının nasıl çalıştığından hatta tam olarak ne işe yaradığından haberi yoktur. debriyaj genelde vites değiştirirken kullanılan bir pedal olarak bilinir fakat debriyajın başka işlevleri de vardır.
debriyaj kelimesi fransızca kavrama anlamına gelen d'embrayage kelimesinden gelmektedir. yani adından da anlaşılacağı üzere kavramalar bir şeyleri kavramaktadır. debriyaj sisteminde kavrama işlemi balata ile yapılır. balata dediğimiz şey, iki yüzeyi pürüzlü, sürtünme katsayısı yüksek, disk şeklinde bir parçadır. balata, dönen bir yüzeye sıkıca bastırıldığında, yüksek sürtünme özelliği sebebiyle dönen yüzeyle beraber, aynı hızda, hiç sıyrılma yapmadan döner, yani temas ettiği yüzeyi tam olarak kavramış olur. işte debriyaj sistemi budur. balata, motor ile tekerlekler arasındaki bir bağlantı elemanı gibidir. araba vitesteyken debriyaja sonuna kadar basarsanız balatayı motor diskinden ayırırsınız ve arabayı boşa almış olursunuz. yani motorla tekerlekler arasındaki bağlantı tamamen kesilir. işte bu sırada vites değiştirirsiniz, bir dişlinin yerine diğeri geçer ve debriyajı bıraktığınızda o dişli ile devam edersiniz. yani debriyaja bastığınızda motorla tekerlekler arası bağlantıyı kesersiniz, debriyajı bıraktığınızda ise balata, motor diskini kavrar ve motorla beraber dönmeye devam eder.
debriyajı yavaş yavaş bırakmaya başladığınızda ise yaylı sistem sayesinde balata yavaş yavaş motor üzerindeki dönen diske sürtünmeye başlar. işte burada tork da yavaş yavaş motordan tekerleklere iletilmeye başlar. debriyajı tam bırakmadığınız sürece motordan gelen gücün tamamı tekerleklere gitmez. örneğin; motor dakikada 1000 devir yapıyorsa da balata daha az devir yapar çünkü tamamen motor diskini kavramamıştır. debriyaj tam bırakıldığında ise motor ne kadar dönüyorsa balata da o kadar döner ve sonuç olarak tekerlekler de o kadar döner. aracı çalıştırırken debriyajı bir anda bıraktığımızda arabanın stop etmesinin sebebi budur. tekerlek motordan gelen devri yavaş yavaş almalıdır. siz bir anda 1000 devir/dk dönen motorun gücünü tekerleğe verirseniz ya arabanın bir anda fırlaması, ya da motorun durması gerekir. sonuç olarak 1,5 tonluk araba bir anda yerinden fırlayamayacağına göre arabanın motoru durmak zorunda kalır. dolayısıyla ilk kalkışta motorun stop etmemesi için ayağımızı debriyajdan yavaşça çekeriz.
yokuşlarda ise bu biraz sıkıntı yaratır. debriyaj tam basılıyken ayağımızı frenden çektiğimizde araba geri doğru kaymaya başlar. işte böyle durumlarda debriyaj freni dediğimiz olayı uygularız. yokuşta bir ayağımız frendeyken diğer ayağımızı yavaş yavaş debriyajdan kaldırırız. bu durumda debriyaj balatası yavaş yavaş motor diskine sürtünmeye başlar ve araç ileri gitmek ister ama ayağımız frendedir. bir noktaya geldiğinde artık arabanın hafifçe titrediğini fark ederiz ve artık ayağımızı frenden kaldırdığımızda araba geri kaymaz çünkü balatanın dönüşü sonucu oluşan ileri yönlü hareket ile aracı geri doğru çeken yer çekimi kuvveti dengelenmiştir. sonrasında gaza basarak ayağımızı debriyajdan yavaşça kaldırırız ve yokuş yukarı aracı hiç kaydırmadan kalkmış oluruz.
debriyaj balatası kullanıldıkça eriyerek zamanla sürtünme özelliğini kaybeder. bu yüzden araç hareket halindeyken debriyaja çok fazla basmamak gerekir. acemi sürücülerin en çok yaptığı hatalardan biri budur. araba normal şekilde giderken bir ayaklarını debriyaj üzerinde tutarlar. bu durumda sürücü hiç kuvvet uygulamasa dahi debriyaj çok hafif şekilde basılı kalır ve balata kısa zamanda eriyerek değişmesi gerekir. bu sebeple debriyaja sadece gerektiğinde basılmalıdır. basılmadığı anlarda ise ayak debriyaj pedalının üzerinde değil sol kenardaki boş alanda durmalıdır.