Türkiye'nin Uluslararası Camiada Kazandığı İlk Hukuk Zaferi: Bozkurt Lotus Davası
bozkurt adlı türk bandıralı bir gemi ile lotus adındaki bir fransız gemisi ege denizi'nde çarpışır. türkiye, lotus'un kaptanını yargılamak ister ama fransa buna karşı çıkar. ihtilaf, la haye adalet divanı'na taşınır.
hukukçu mahmut esat bey, zekice bir savunmada bulunur. bir nevi kelime oyunuyla, açık denizdeki suçlara sadece geminin tabii olduğu ülkenin müdahale edip soruşturma açabileceğine ilişkin iddia üzerine, "bana uluslararası hukuk kaynaklarından geminin tabii bulunduğu ülke dışındaki ilgili başka bir ülkenin soruşturma açamayacağına dair bir hüküm gösterin" der ve davayı kazanır.
davanın seyrine en büyük katkılardan birini mahmut esat bey'in "türkiye, kaptanı tutuklamak ile devletlerarası hukuka uygun hareket etmiş midir?" olan dava metnini "türkiye kaptanı tutuklamak ile devletlerarası hukuka aykırı hareket etmiş midir?" olarak değiştirtmesi sağlamıştır. çünkü, metnin bu şekli tezi ispat sorumluluğunu türk tarafına değil fransız tarafına yükler.
ayrıca bu dava, olayı kapitülasyonlara bağlama densizliğini gösteren fransızlar'a ayrıca bir tokat olmuştur çünkü davanın kazanılması lozan'da kabul edilen kapitülasyonların kaldırılmasının fiilen de yürürlüğe girdiğini göstermiştir.
mahmut esat bey, dava öncesi süreci şu şekilde anlatmıştır:
bir gün atatürk ve inönü beni nezdlerine çağırdılar. meseleyi bir daha izah etmemi emrettiler. anlattım ve sözlerimi şöyle tamamladım: "paşam, lahey adalet divanına gidelim, kimin haklı olduğu meydana çıksın. ben hakkımızdan eminim. müsaade ederseniz davamızı ben müdafaa edeyim. kaybedersem memlekete bir daha dönmem. fakat kazanacağız. hem adalet divanı önüne gitmeden fransızların dediğini yapacak olursak fransız devletinin tehditleri karşısında boyun eğmiş olacağız, bu da onlara diğer meselelerde aynı tehditleri öne sürdürmek cesaretini verecektir. halbuki lahey divanına gidersek davayı kaybetsek dahi şeref ve haysiyetimiz zedelenmez. zira milletlerarası bir mahkemenin hükmüne uymak şerefsizlik değil, bilakis büyük şereftir." bu sözler üzerine atatürk bana şu şekilde cevap verdi: "güle güle git kazanacaksın, kazanmasan da memleket seni bağrına basacaktır". kaynak: vikipedia
bu olaydan sonra mustafa kemal atatürk, mehmet esat bey'e bozkurt soyadını verir. (bkz: mahmut esat bozkurt) bu dava, türkiye'nin uluslararası camiada kazandığı ilk hukuk başarısıdır.