Tam 20 Yıl Süren ABD - Afganistan Savaşının Ekonomik ve Sosyal Sonuçları
11 eylül sardırıları ile başlayan süreç geçtiğimiz günlerde bitti. toplamda 19 yıl 47 hafta süren savaşta 800.000 amerikan askeri görev aldı. savaş sırasında ölen abd askerlerinin sayısı 2.448 verileri abd savunma bakanlığının açıklamalarına göre yapıyorum. toplam yaralanan abd askeri sayısı 20 binin üzerinde.
savaş sırasında 1.144 müttefik asker öldü. afganistan'ın yeniden inşası ve altyapı çalışmaları için afganistan'da bulunan ve ölen abd ve müttefik devlet çalışanlarının sayısı 3.846. savaş sırasında yaralanan müttefik devletlere ait asker sayısı bilinmiyor. ama bunlardan biri benim üst kat komşum. rakamların sadece sayı olmadığını her gün görüyorum.
abd'nin afganistan yeniden yapılanma özel müfettişi (sigar), abd saflarında savaşan en az 66.000 afgan askerinin ve 47.245 afgan sivilin savaş sırasında öldüğünü rapor etti. ölen taliban üyesi sayısı 51.191 olduğu tahmin ediliyor. ama kesin bir bilgi edinmek tabii ki mümkün değil. 2001'den bu yana bölgede görev alan 77 gazeteci ve 444 insani yardım çalışanı öldü.
abd başkanı biden, salı günü yaptığı açıklamada, watson enstitüsü'nün yaptığı maliyet hesaplarına göre abd'nin afganistan'ı işgalinden bu yana savaşa yaklaşık 2.313 trilyon dolar harcadığını söyledi.
rakamların gösterdiği ilginç sonuçlar
1. savaş sonuda afganistan'da bebek ölüm oranı yüzde 50 azaldı. bu sayede hayatta kalan çocuk sayının 4.2 milyondan fazla olduğu düşünülüyor. savaşta en çok insan kaybeden afganistan göreceli olarak kazançlı çıktı insan sayısı olarak. 200 bin civarı ölü, 4 milyon normalde ölecekken hayatta kalan bebek. abd çekilmeden önce kız çocuklarının ilk okula devam etme oranı yüzde 37'ye çıkmıştı. çok düşük olan bu rakam afganistan özelinde bir rekor.
2. abd 19 yıl süren vietnam savaşı sırasında savaş ve savaşın maliyetleri ile ilgili abd kongresinde 42 ayrı görüşme olmuş. harcamanın büyüklüğü ve gerekliliği 42 defa sorgulanmıştı. 20 yıl süren abd afganistan savaşında oluşan maliyettin büyüklüğü ve gerekliliğini sorgulandığı kongre görüşmesi sayısı ise 1. peki ama neden? neden abd kongresi kara deliğe dönüşen bu savaşı sanki yokmuş gibi gördü. günlük 300 milyon dolar harcanmıyormuş gibi yaptı? cevap 3. maddede gizli.
3. başkan harry truman, kore savaşı için ödenmesi gereken en yüksek vergi oranlarını geçici olarak %92'ye yükseltti. başkan lyndon johnson, vietnam savaşı için ödenecek en yüksek vergi oranlarını geçici olarak %77 oranında yükseltti. başkan george w. bush, afganistan ve ırak savaşlarının başlangıcında en zenginler için vergi oranlarını yükseltmek yerine indirdi: en az %8. abd'nin daha önceki savaşlarında nispeten fakir ailelerin çocukları savaşıyor ve onlar ölüyordu. maliyeti ise büyük ölçüde en zenginler karşılıyordu.
bu savaşta savaşan ve ölen kesim değişmedi. ama savaşın maliyetini ödeyen değişti. halk artık hem savaştı, hem de ödedi. 2065 yılına kadar da ödemeye devam edecek. çünkü savaş maliyetleri büyük ölçüde iç borçlanma ile sağlandı. para kaybeden büyük sermaye sahipleri olmayınca savaşın maliyetini sorgulayacak lobi gücü de olmadı. hatta savaş ekonomisinden faydalanıldığı için sorgulanmaması için lobi çalışmaları yürütüldü. vietnam savaşı 42 kere sorgulanırken afganistan savaşının 1 kere sorgulanması temsilciler meclisinin halkı değil, sermayeyi temsil ettiğini gösterdi.
son tahlilde taliban'ı devirmek için başlatılan bir savaş ve 20 yıl sonunda talibana terk edilen bir ülke var. abd onca maddi güce, teknik imkanlara rağmen bu savaşı neden kaybetti. kaybetti doğru kelime olmasa da neden kazanamadı? aynı soruyu vietnam, birinci ve ikinci ırak savaşları içinde sorabiliriz. abd neden artık savaş kazanamıyor? çünkü yozlaşma hakim. çünkü teknik olarak çok gelişti ama askerler eskisi gibi kahraman değil. çünkü bireyselleşme çağında toplum için ölme arzusunu hiçbir asker taşımıyor. hayır. bu cevapların hiçbiri doğru değil. abd savaşları kazanamıyor çünkü dünya hiç olmadığı kadar barışçıl.
gerek abd'nin dünyanın diğer devletlerine oranla orantısız bir güç olarak var olması,
gerek bileşmiş milletler ve faaliyetleri, gerekse küreselleşen dünya da sınırların silikleşmesi büyük güçlerin birbiri ile savaşmak yerini uyum içinde yaşamaya devam etmesine yol açıyor. abd savaşları kazanamıyor. çünkü ortada savaş yok.
peki abd bu durumda ne yapıyor? bir kaplan besliyorsanız ona her gün belli ölçüde et tedarik etmeniz lazım. abd ekonomik ve askeri olarak egemen bir süper güç olmaya devam etmesi için büyük bir orduya ihtiyacı var. her an aktif, güncel silahlarla donatılmış, eğitimli. bundan vazgeçmesi abd'nin mevcut ekonomik ve sosyal yapısını tehlikeye atar. peki bu kocaman ordu ne yapacak? o kadar büyük ve gelişmiş ki! iyi savaşmak için donatılan ama çok iyi olduğu için savaşacak kimseyi bulamayan ordu. mecburen dünyanın çeşitli yerlerindeki iç savaşlara, şiddet olaylarına çok fazla üzerlerine vazife olmadığı, ekonomik ve siyasi sonuçları verilecek emeği karşılayamadığı durumlarda bile müdahil oluyor. bu dünya jandarmalığı faliyetleri hem ordusunu uyanık tutarken hemde diğer ülkelere sakın ha! uyarısını veriyor.
abd; afganistan'da, vietnam da, ırak'ta kazanamadı. çünkü kazanması mümkün olan bir savaş değildi. peki kaybetti mi? hayır. harcaması zaten gerekli olanı harcadı. peki neden kazanılması mümkün olmayan savaştı bunlar? 1945'ten, yani 2. dünya savaşı'ndan bu yana var olan hiçbir savaş amerika için ölüm kalım savaşı değildi. savaşın kazanılması sonrasında elde edilecek ödül çok az ve değersiz afganistan, taliban gitti. modern dünyaya uygun yeni bir devlet kuruldu. 7 milyar insanın yaşadığı dünyada 40 milyon insanın refahı ve mutluluğu sağlandı. jeopolitik avantaj elde edildi.
peki ama değdi mi? değmedi. bu yüzden abd savaşlarda çok temkinli. 20 senede 3 binden az ölüm. katar'da dünya kupası için yapılan statların inşaatında daha fazla kişi öldü. abd kendisi için ölüm kalım savaşı olmayan bu yüzden oluşacak maliyetin gönül rahatlığıyla ile sineye çekilmeyeceği bu çatışmaları kaybediyor. çünkü kazanmak için ödemesi gerekenleri ödediğinde daha çok kaybetmiş olacak. abd daha fazla kaybetmemek için kazanmıyor. abd bu çatışmalar ile beslemek zorunda olduğu kaplana gerekli eti sunuyor ve daha yüksek bedel ödemesine yol açacak savaşların oluşmasına yol açabilecek durumları oluşmadan elinde sopası ile dünyayı gezerek engelliyor.
o yüzden abd; vietnam'da, kore'de, ırak'ta, afganistan'da kaybetti diyemeyiz. kazandı da diyemeyiz. yapması gerekeni yaptı. kaybetmemek için kazanmadı.