Sıradan Görüntülere Bile Başka Bir Güzellik Katan Fotoğraf Tekniği: Net Alan Derinliği
fotoğrafçılıkta "net alan derinliği" (depth of field) olarak da geçer. tam tabiri budur ve esasen "circle of confusion" yani bulanıklık dairesi ile doğrudan ilişkilidir.
yapısal olarak her dış bükey mercek, sadece tek bir yerde "odak noktası" oluşturur. ister tek bir mercek olsun, ister çeşitli akromatlardan oluşmuş bir objektif olsun durum hepsi için aynıdır. (burada objektifin "çizgi ayırma yeteneği" farklı bir konudur.)
işte bu bağlamda "net alan derinliği" olarak karşımıza çıkan bir "kabul" vardır ki üç şey bunu etkiler
1. konunun kameraya olan uzaklığı,
2. kullanılan objektifin odak uzaklığı,
3. kullanılan lensin diyafram (f) değeri.
bu üç bileşenin çeşitli kombinasyonları net alan derinliğini etkiler. yani nesne kameradan uzaklaştıkça (3 veya 8 m. gibi), kullanılan lensin odak uzaklığı küçüldükçe (16 veya 24 mm. gibi) ve kullanılan diyafram değeri büyüdükçe (f/16 - 22 gibi) net alan derinliği artar, tersi durumda ise azalır. net alan derinliği nesnenin önünde 1/3, arkasında ise 2/3 oranında olur.
öte yandan, dijital teknoloji ile hayatımıza giren ve ilk zamanlarda çoğunlukta olan yani full frame (ff) olmayan bazı küçük sensörlü dslr kameraların görüntü sensörleri, çarpan (crop) oranına (1.3, 1.5 ve 1.6x gibi) bağlı olarak bulanıklık dairesi çaplarını, en nihayetinde net alan derinliğini olumsuz yönde etkiler.
diffraction (kırınım) ise, en büyük net alan derinliğini elde edebilmek amacıyla diyaframın (f/22 gibi) aşırı kısılması sonucu ışığın kırılmasına bağlı olarak oluşan netlik keskinliğinin azalmasıdır. farklı bir konudur. bu aynı zamanda airy disk başarımını beraberinde getirir. (her lensin en iyi keskinliği verdiği diyafram değeri farklıdır ve genelde en açık değerin 2 veya 3 durak üstüdür.)
ister prime olsun ister zoom, telefoto veya teleobjektif olarak tanımlanan "dar açılı" uzun odaklı lenslerin, büyütmeden kaynaklı açısal sapma oranlarına bağlı olarak yeterince sabitlenememesi veya kullanıma bağlı sarsıntıyı önleyecek, odak uzaklığına göre uygun bir enstantane değeri kullanılmamasından kaynaklı oluşacak blur etkisi yine bu konunun dışındadır.
peki nasıl oluyor da fotoğrafını çekmek istediğimiz objenin bir noktasına odak yaptığımız halde önünde ve arkasında bulunan elementleri de isteğimize göre net veya flu olarak tespit edebiliyoruz?
işte burada başlığa konu olan net alan derinliğini oluşturacak "circle of confusion" yani bulanıklık dairesi kavramına geliyoruz.
yani, belli bir noktada odaklanan ışık demetinin, bu noktanın önünde veya arkasındaki düzlemler üzerindeki izdüşümü bir nokta değil, dairedir.
düzlem, odak düzleminden uzakta ise buna diffusion (dağılma) dairesi, yakında ise confusion (karışma) dairesi denir.
ayrıca, net alan derinliği, aslında kabul edilebilir derecede keskin olan alanı ifade etmektedir. yani bu alanın bir başlangıç ve bir de bitiş noktası mevcuttur.
net alan derinliğinin sınırlarını bulmak için, net olması istenilen en yakın cismin kameraya olan mesafesini 2 ile çarpmak ve elde edilen bu rakam ile "mm." cinsinden gösterilen odak uzaklığı mesafesini bölmek gerekir.
örneğin;
50 mm. odak uzaklığı olan bir lens ile çekilen fotoğrafta net alan derinliği sınırlarının 3 metre ile sonsuz arası olması istenildiği zaman;
3x2=6 ve 50/6=8.33 olarak bulunur.
bu, 3 metre ile sonsuz arasında olacak net alan derinliği sınırları olan bir fotoğraf çekebilmek için, kamera mesafe ayarı nın 6 metreye, diyafram açıklığının ise f/8'e ayarlanması gerektiğini gösterir.
çok kısa mesafede belirli alan derinliği sınırları için gerekli net ayar mesafesi ve diyafram açıklığını bulmak biraz zordur.
bunun için ise;
diyafram açıklığıodak uzaklığı x (b-a)/(2xaxb) formülü kullanılır.
(a) en yakın net nokta mesafesi ve (b) en uzak net nokta mesafesidir. (bundan biraz daha kapsamlı ve karışık formüller de vardır.)
bunlarla uğraşmak istemeyen kullanıcılar, internet üzerinden veya mobil platformlar için geliştirilmiş mağazalardan "hyperfocal distance calculator" veya "dof calculator" gibi uygulamaları cep telefonlarına indirerek, kullandıkları kamera ve lens özelliklerine göre net alan derinliği ile circle of confusion değerlerini rahatlıkla hesaplayabilirler.
net alan derinliğinin az ve sınırlı olduğu tersi durumlar için, geniş diyaframlı yani hızlı lensler kullanılır. diyaframın en açık olduğu (aslında diyaframın devre dışı kaldığı) değerlerde oluşacak bu sığ (shallow) alan derinliğine ise "different focus" yani "seçici ayar" denir.