Robert Oppenheimer'ın Hayatına Dair Orada Burada Fazla Anlatılmayan Anekdotlar
robert oppenheimer, kişisel ilişkilerinin ve kararlarının ötesinde, parlak ve bir o kadar da karmaşık bir adamdır. nükleer teknolojinin silah haline getirilmesindeki rolü kadar, bilime de önemli katkıları olmuştur. eğitimci, ilham verici bir lider ve örnek bir bilim insanıydı. aynı zamanda, manevi yönü ağır basan ilgi alanlarıyla da uğraşan tutkulu bir araştırmacıydı. hayatının sonlarına doğru, vatana ihanet suçlamalarıyla mücadele etti. bilimin etik bilgi arayışı ile siyasilerin talepleri arasında sıkışıp kaldı.
"20. yüzyılın en dikkat çekici kişiliklerinden biri" olarak tanımlanan bu adamın, anlatılmamış gerçekleri şu şekilde listelenmiştir.
12 yaşındayken new york mineraloji kulübü'nde konuşma yapması için davet edildi
j. robert oppenheimer 22 nisan 1904'te new york'ta doğdu. babası bir alman göçmeni olan oppenheimer'ın hem bilime olan yeteneği hem de fiziksel hastalıklara olan yatkınlığı koruyucu ebeveynlerinin gözünden kaçmadı. bu nedenle diğer çocuklarla oynaması yasaklanmış, gençliğinin çoğunu tek başına ya da annesinin yanında ders çalışarak geçirmişti.
büyükbabası ile olan karşılaşmaları, oppenheimer'ın hayat boyu sürecek bilim adamı kariyerinin katalizörü oldu. torununu tahta bloklarla oynarken gözlemlediğinde ondaki bilimsel potansiyeli gördü ve ona bir mimarlık ansiklopedisi ile başlangıç rock koleksiyonu hediye etmeye karar verdi. bu, mineral koleksiyonculuğuna olan ilgisini ateşledi, ancak sahip olduğu kayalardan ziyade "kristallerin yapısı ve polarize ışığa" daha fazla ilgisi olduğunu fark etti.
birkaç yıl sonra, kendini new york'un önde gelen jeologlarıyla yazışırken buldu. bu sayede new york mineraloji kulübü üyeliğine aday gösterildi ve konferans vermesi için davet edildi. 12 yaşındaydı ve isteksizdi...babası tarafından konferansa katılmaya ikna edildi. hem gençliğiyle dinleyicileri eğlendirdi hem de uzmanlığıyla onları büyüledi.
öğrenciyken neredeyse cinayete teşebbüsle suçlanıyordu
1925 yılında harvard'daki derslerini pratikte hızla geçtikten sonra cambridge üniversitesi'nde eğitimine devam etmek için ingiltere'ye gitti. harvard'daki derslerini tamamlama hızı, işleri daha da zor hale getirdi. çünkü bu, cambridge'de ihtiyaç duyacağı "temel bilgilerin" bir kısmını gözden kaçırdığı anlamına geliyordu. daha da kötüsü, referanslarından etkilenmeyen, nobel ödüllü ernest rutherford tarafından mentee olarak reddedildi. bu durum, laboratuvar çalışması yapmaya ve derslere girmeye zorlanmasının yanı sıra, evden uzak yaşamında giderek artan bir memnuniyetsizliğe sebep oluyordu.
oppenheimer'ın mizacındaki olumsuz değişim, arkadaşı francis fergusson'a bizzat anlattığı bir olayla daha da kötü bir hal aldı. kendi itirafına göre oppenheimer bir elmaya zehir enjekte etmiş ve hocasısının (patrick blackett) masasına bırakmıştı. blackett'i aslında "çok sevdiğini" söylemesine rağmen, hocasının uygulamalı laboratuvar çalışmalarını daha fazla yaptırmasından nefret ediyordu. neyse ki bu girişimi, blackett meyveyi yemediği için başarısız oldu.
babasının müdahalesi olmasaydı, çiçeği burnunda fizikçi sadece okuldan atılmakla kalmayacak, aynı zamanda cinayete teşebbüsle de suçlanacaktı. bunun yerine üniversite oppenheimer'ı göz hapsine aldı ve düzenli olarak londra merkezli bir psikiyatriste görünmesini şart koştu.
oppenheimer einstein'a karşı
kara delikler hem bilimsel tartışmaların hem de popüler kültürün önemli bir parçasıdır.
einstein, bir zamanlar bu tür kozmik fenomenlerinin imkansız olduğunu iddia etmiş... bu astronomik nesnelerin var olabileceği fikrini ortaya atanlar j. robert oppenheimer ve meslektaşı hartland snyder'dı; einstein'ın, bu fenomenin var olamayacağını kanıtlamaya yönelik araştırmalarını yayınlamasından birkaç ay sonra kendi çalışmalarını yayınladılar. ironik bir şekilde, einstein'ın genel görelilik teorisini düşüncelerinin temeli olarak kullandılar
oppenheimer ve snyder, 1939 tarihli çalışmalarında ölen yıldızın, beyaz cüceye dönüşmek yerine kendi kütleçekimi nedeniyle büzüleceğini öne sürdüler.
mükemmel bir makale olmasa da, kesinlikle bir şeylerin üzerindeydiler. o zamanlar kimse oppenheimer'ın makalesine dikkat etmedi ve bir daha asla tekrar etmeyeceği bir araştırma alanı olarak kaldı.
üç kez aday gösterilmesine rağmen nobel ödülü alamadı
j. robert oppenheimer'ın bilimsel önemi (ve belki de tarihteki kötü şöhreti) göz önüne alındığında, hiçbir zaman nobel ödülü almadığını bilmek şaşırtıcı olabilir.
fizik alanındaki bu prestijli ödüle üç kez aday gösterildi, ilk olarak 1946'da p.w. bridgman'a karşı kaybetti; daha sonra 1951'de ödül sir john douglas cockcroft ve ernest thomas sinton walton'a ortaklaşa verildi; ve son olarak 1967'de hans bethe'ye verildi. oppenheimer'ın manhattan projesi öncesindeki siciline daha yakından bakıldığında neden hiç kazanamadığı açıktır.
öncelikle, teorik fizikte öncü bir beyin olarak bilim camiasında takdir görmesine rağmen, yayınlanan gerçek araştırmalarının hacmi etkileyici olmaktan uzaktı. tarihçi james kunetka, yaptığı açıklamada "meslektaşlarının ve eleştirmenlerinin çoğu, oppenheimer'ın önemli makaleler üretmesinin şaşırtıcı derecede az olduğuna işaret ediyor" ve oppenheimer'ın öğrencileriyle birlikte yazdığı makalelerin sayısının, tek başına yaptığı araştırmalardan çok daha fazla olduğunu söylüyor. ayrıca oppenheimer hiçbir zaman çığır açan bir keşif ya da mevcut bir teorinin kanıtını yayınlamamıştır.
temel olarak, oppenheimer'ın dehası hakkında hiçbir soru işareti olmasa da, çalışmaları nobel komitesinin aradığı özelliklere uygun değildi.
j. robert oppenheımer'ın dine ilgisi vardı
j. robert oppenheimer genç yaşta şiire karşı tutku duymaya başladı ve bu tutku fizik alanında kariyer yaparken de devam etti. hem dilin güzelliği hem de öğrenmenin zorluğu karşısında büyülenen oppenheimer, "edinilmesi son derece zor bir dil" olarak tanımlanan sanskritçe öğrenmişti. amerikalı tarihçi ve arkadaşı olan harold cherniss, fizikçiyi sanskritçe öğretmeniyle tanıştıran kişiydi.
sanskritçe öğrenmek oppenheimer'ın kutsal hindu metni bhagavad-gita'yı okumasının yolunu açtı. arkadaşlarına yazdığı mektuplarda bu kadim kutsal kitaptan övgüyle bahsediyor ve onu "bilinen herhangi bir dilde var olan en güzel felsefi şarkı" olarak nitelendiriyordu.
oppenheimer'ın özellikle dindar olduğuna dair çok az kanıt olsa da, görünüşe göre dinin metafizik doğasına çekilmişti.
doğaüstüne duyduğu bu hayranlık muhtemelen oppenheimer'ın 16 temmuz 1945'te new mexico'daki trinity testinin başarılı bir şekilde patladığını gördüğünde verdiği tepkinin nedeniydi. yarattığı şeyin etkisini anında fark ederek, içinde bulunduğu ahlaki ikilemi özetleyen bhagavad-gita'dan bir dizeyi hatırladı: "şimdi ben ölüm oldum, dünyanın yok edicisi."
bir oyun yazarını dava etmekle tehdit etti
vatana ihanet ettiğinizi kanıtlamak için kendi hükümetiniz tarafından sorguya çekilmek başka bir şey, bunun tiyatro eğlencesi için sanatsal olarak yeniden tasarlandığını görmek ise tamamen başka bir şeydir.
belki de bu yüzden j. robert oppenheimer, 1954 atom enerjisi komisyonu duruşmalarının transkriptine dayanan bir oyundan o kadar öfkelendi ki, oyun yazarını dava etmekle tehdit etti.
alman yazar heinar kipphardt tarafından kaleme alınan in der sache j. robert oppenheimer ilk kez 1964 yılında berlin ve münih'te izleyicilerle buluştu ve 1981 yılında film olarak gösterime girdi. filmin gösterime girdiği sırada oppenheimer halen new jersey'de bir araştırma enstitüsü'nün müdürü olarak görev yapıyordu. sürecin tasvirinden hoşnut olmadığını söylemek ise hafif kalırdı.
hikayeye göre oppenheimer, "tarihe ve ilgili kişilerin doğasına aykırı doğaçlamalar" olarak nitelendirdiği şeylerden özellikle rahatsız oldu. ayrıca oyunun kendisini los alamos'taki rolünden pişmanlık duyan biri olarak tasvir etmesini de şiddetle reddetti. yapımcılar oppenheimer'ı yatıştırmak için kipphardt'ın oyunundan "rahatsız edici pasajları" çıkararak karşılık verdi nihayetinde dava sonuçlanmadı.
bir asteroit, bir ay krateri ve nadir bir mineral onun adını taşıyor
oppenheimer sonsuza dek atom bombası ve nükleer savaşla birlikte anılacak, ancak adını bilimde ölümsüzleşmesinin tek yolu bu değildi.
mesela, 67085 oppenheimer asteroidi var: mars ve jüpiter arasında bulunan bir asteroid, 4 ocak 2000'de isviçre'deki gnosca gözlemevi'nde amatör astronom stefano sposetti tarafından keşfedildi.
teorik fizikçinin adı aynı zamanda ay'daki belirli bir çarpma kraterini tanımlamak için de kullanılmıştı. ay'ın dünya'dan görülemeyen tarafında bulunan oppenheimer krateri, ay'ın uzak tarafı haritası'ndaki görünümüne göre neredeyse dairesel gibi görünmektedir. krater 382 olarak bilinen kraterin isim değişikliği 1970 yılında uluslararası astronomi birliği tarafından onaylanmış ve ay kraterlerine kendi uzmanlık alanlarına önemli katkılarda bulunmuş merhum mühendis, bilim adamı ve kaşiflerin isimlerinin verilmesi geleneği uzun süre devam etmiştir.
bilimsel övgüler bulmak için yıldızlara bakmaya gerek yok. oppenheimerite, cam benzeri bir parlaklığa ve uzun, prizma benzeri bir şekle sahip soluk yeşilimsi sarı bir uranyum mineralidir. ilk olarak utah'ın san juan county'deki "blue lizard" madeninde bulunan bu minerali bulmanın inanılmaz derecede zor olduğu söylenmektedir. yeni bir kristal yapıya sahip olmasının yanı sıra, oppenheimerite suda kolayca çözünebilir.
ismindeki j harfi hiçbir anlam ifade etmiyor
nyt, 1967'deki ölümünden iki gün sonra j. robert oppenheimer'ın hayatı hakkında bir makale yayınladı, makale oldukça ilginç bir cümleyle başlıyordu: "starting precisely at 5:30 a.m., mountain war time, july 16, 1945, j. (for nothing) robert oppenheimer..." bu da akla şu soruyu getiriyor: "j. robert oppenheimer'daki "j" ne anlama geliyor?
bunun bir tartışma konusu bile olmaması gerektiği düşünülebilir. pulitzer ödüllü biyografi "american prometheus"un da doğruladığı gibi, fizikçinin doğum belgesinde tam adının "julius robert oppenheimer" olduğu ve ilk adını babasından aldığı resmi olarak belirtiliyor.
ancak ilginç bir şekilde, fizikçi birçok kez isminin baş harfiyle ilgili sorulara tuhaf yanıtlar vermişti: "j" harfi hiçbir şey ifade etmiyor". oppenheimer, 1946 tarihli bir notta, j'nin ilk isminin tamamı olduğunu iddia etmiştir.
zihinsel ve duygusal sağlığı zarar gördü
robert oppenheimer'ın cambridge'deki deneme süresi sırasında harley street'teki bir psikiyatriste görünmesi gerekiyordu. ne yazık ki oppenheimer'ın dementia praecox (şizofreni için kullanılan eski ve yanlış bir terim) belirtileri gösterdiğini tespit ettiler. bu sıralarda oppenheimer, daha sonra "kronik" hale geldiğini kabul edeceği intihar düşüncelerine sahipti.
ilginçtir ki oppenheimer, atom bombasının geliştirilmesinde oynadığı rolden dolayı suçluluk duymadığını söylemişti ve böylesine korkunç bir silahın yaratılmasına yol açsa bile, bilgi arayışının "doğal bir gereklilik" olduğunu düşünüyordu.
oppenheimer'ın ruhunu kıran şey, 1954 yılındaki güvenlik duruşmaları olmuş olabilir. sol eğilimli partilerle geçmişteki bağlantıları hakkında 27 saat boyunca sorgulanan oppenheimer, duruşmanın kendisinde "çok az benlik duygusu" bıraktığını itiraf etti. fizikçi freeman dyson'ın yazdığı gibi, oppenheimer alacakaranlık yıllarında "hasta ve depresifti" ve bunun tek nedeni sonunda onu öldürecek olan gırtlak kanseri değildi: "bir bilim adamı olarak günleri sona ermişti. ıstırabını denklemlerle tedavi etmek için artık çok geçti."
2022 yılında, oppenheimer'ın ölümünden 55 yıl sonra, abd enerji bakanı güvenlik izninin iptal edilmesi kararını bozdu."