normalde roma kilisesi'nin ilk yüzyıllarında papalar (roma piskoposları) kendi isimlerini kullanıyorlardı. yeni papa seçilen kişinin kendine yeni bir isim seçmesi gibi bir şart, bir kural hiçbir zaman olmadı (hala böyle bir kural yok).

yeni isim seçme olayı ilk kez 533 yılında rahip mercurius papa seçildiğinde gerçekleşti. mercurius bir roma tanrısının adıydı ve roma piskoposunun, bir pagan tanrısının adını taşıması abes bir durumdu. bu yüzden (ikinci) ioannes (john) adını aldı. mercurius'un bu tercihi uygulamayı başlatan kişi olması sebebiyle ileriki dönemde isim değiştiren papaların temel dayanak noktasıydı.

ancak tabii ki 533 yılından hemen sonra papaların yeni isim seçme olayı bir gelenek halini almadı. uzun bir süre papalar kendi isimlerini kullanmaya devam etti. ismini değiştirerek tahta çıkan ikinci papa 561'de papa seçilen catelinus oldu. catelinus tıpkı mercurius gibi ioannes (john) ismini almayı tercih etti ve papa üçüncü ioannes oldu.

561 yılından sonra 955'e kadar papalar isimlerini değiştirmediler. 955'te epey genç yaşta (18 yaşında olduğu tahmin ediliyor ancak net bir bilgi yok) papa seçilen octavianus, yine önceki iki örnekte olduğu gibi ioannes adını almayı tercih etti ve papa on ikinci ioannes oldu. ancak diğerlerinden farklı olarak seküler meselelerle ilgili yazışmalarda octavianus adını kullanmaya devam etti. ioannes adını sadece kilise ile alakalı meselelerde kullandı.

son olarak 996 yılında carinthialı bruno papa seçildiğinde gregorius adını seçti ve papa beşinci gregorius oldu. kendisi ilk cermen papalardan biriydi (kimi ilki diyor kimi ikincisi). bruno'nun isim değiştirmesindeki sebep muhtemelen daha geleneksel bir ismi tercih etmesiydi. bruno adı cermen kökeni sebebiyle böyle bir makam için ona muhtemelen tuhaf gelmişti.

beşinci gregorius'tan sonra papa seçilen kişilerin yeni isim seçmesi bir gelenek haline geldi. 11. yüzyılda papalar artık cermen kökenliler arasından da seçiliyordu ve muhtemelen birçoğu bruno'nun motivasyonuyla hareket etti yahut en azından bu durumu bir gelenek olarak görmeye başladılar. nihayetinde 11. yüzyıldan itibaren papa olan kişiler kendilerine hep yeni bir isim seçtiler. bunun tek istisnası 1555'te papa seçilen papa ikinci marcellusdu. papa olduğunda kendine yeni bir isim seçmeyen ve doğum adını kullanan marcellus, seneler sonra bu geleneği bozan ilk ve son kişiydi.

peki papalar yeni isimlerini neye göre seçiyorlardı?

çoğunlukla bir şekilde etkilendikleri, hayran oldukları, örnek aldıkları geçmiş papaların veya azizlerin isimlerini seçiyorlardı. papa ikinci urbanusun (asıl adıyla odo) 1088 yılında papa olduğunda urbanus ismini seçmesinin sebebi çok büyük bir ihtimalle birinci urbanus'un reformcu bir papa olarak bilinmesiyle alakalıydı. nitekim papa ikinci urbanus da reformcu bir papaydı. papalığı boyunca gregorius viiun reformlarını devam ettirmeye çalıştı (bir de birinci haçlı seferi var tabii).

1958 yılında papa seçilen giuseppe roncalli, babasını çok sevdiği için papa olurken babasının adını (giovanni) seçmişti ve papa yirmi üçüncü ioannes adını almıştı.

papa birinci ioannes paulus 1978 yılında kendinden önceki iki papayı onurlandırmak için kendine iki isim birden seçmişti (iki isim birden seçen ilk papaydı). kalp krizinden öldüğü için papalığı çok kısa sürdü ve hemen ardından papa ikinci ioannes paulus papa oldu. bunun sebebi de kendinden hemen önceki papaya yönelik bir saygı göstergesiydi.

mevcut papa franciscus, fransisken tarikatı'nın kurucusu aziz san francesco d'assisiye duyduğu saygı ve hayranlıktan dolayı bu ismi seçti (bu ismi seçen ilk papa).

konuyla alakalı önemli not: roma'nın ilk piskoposu kabul edilen havari aziz petrusun adı saygı gereği makamın sonraki sahipleri tarafından kullanılmaz. ancak kişinin petrus adını seçmesiyle alakalı bildiğim kadarıyla resmi bir yasak yok. tamamen de facto bir durum.

en sık kullanılan papa isimleri

`ioannes (john)`: tarihte bu isme sahip 23 papa var. ibranice kökenli bir isim. ibranice versiyonu "yohanan". "yehova'nın seçtiği kişi" gibi bir anlamı var. türkçede biz bu ismi "yahya" olarak kullanıyoruz. yeni ahit'te bu isme sahip iki önemli isim var. bunlardan biri isa'nın yolunu hazırlayan vaftizci yahya, diğer ise isa'nın göğsünde uyurken resmedilen, onun en sevdiği havarisi olarak bilinen incilci yahya. dolayısıyla papalar tarafından popüler bir isim olması şaşırtıcı değil.

`gregorius (gregory)`: tarihte bu isme sahip 16 papa var. grekçe kökenli. gregoros kelimesinden geliyor. uyanık, gözetleyen gibi anlamları var.

`benedictus (benedict)`: tarihte bu isme sahip 15 papa var. latincede "kutsanmış" anlamına geliyor.

`clemens (clement)`: tarihte bu isme sahip 14 papa var. yine doğrudan latince kökenli bir isim. uysal, nazik, kibar gibi bir anlamı var.

`innocentius (innocent)`: tarihte bu isme sahip 13 papa var. latince kökenli. ingilizcedeki kullanımından da bildiğiniz üzere zararsız, masum anlamına geliyor.

leo: bu isimde 13 papa var. latince kökenli bir isim ve aslan anlamına geliyor. bu ismi seçme sebepleri muhtemelen büyük leo (papa birinci leo).

pius: bu isimde 12 papa var. latince kökenli bir isim. itaatkar, saygılı anlamlarına geliyor. bu kelime sonradan dindar olarak da kullanılmaya başlıyor (pious). enteresan bir şekilde orta çağ papaları bu ismi tercih etmemişler. papa birinci pius 140 yılında papa olmuş. ikinci pius ise 1458 yılında. isim 19. yüzyıldan itibaren özellikle ünlenmiş. zira on iki papa pius'un altısı 19. yüzyıla ve sonrasına ait.

`stephanus (stephen)`: bu isimde 9 papa var. grekçe "stephanos" kelimesinden geliyor. bu da taç, çelenk anlamına geliyor. stephanuslar daha çok erken orta çağ papalarından çıkmış. 1058 yılından sonra bu isimde herhangi biri papa seçilmemiş. yani papalar isim seçmeye başladıktan sonra çok az kişi bu ismi tercih etmiş.

`bonifacius (boniface)`: bu isimde 8 papa var. sıklıkla latince bonum+facio (iyi yapan) kelimesinden geldiği düşünülse de kelimenin orijinali latince bonifatius. yani bonum+fatum. iyi kadere sahip kişi, kaderli gibi bir anlama geliyor. 1404 yılında papa dokuzuncu bonifacius öldükten sonra bu isim bir daha kullanılmamış. insan bu durum bonifacius viii ile alakalı mı acaba diye düşünmeden edemiyor.

`urbanus (urban)`: bu isimde 8 papa var. urbanus, latince urbs yani şehir kelimesinden geliyor. bununla bağlantılı olarak urbanus kelimesi kültürlü, kibar, saygılı gibi bir anlama geliyor.

alexander: bu isimde 7 papa var. grekçe "alexandros"tan geliyor. malum, bizim büyük iskender'in adı. kelime orijin olarak savunan, koruyan adam anlamına geliyor. yine muhtemelen birinci alexander'a yönelik saygı sebebiyle sıklıkla tercih edilen bir isim.

`hadrianus (adrian)`: bu isme sahip 6 papa var. bildiğiniz üzere kendisi ünlü bir roma imparatorunun adı. bu isim adriyatik denizinden geliyormuş. hadrianus, papaların seçtiği isimler arasında epey garipsediğim bir isim. zira roma imparatorunun adı olması bir tarafa homoseksüel ilişkileriyle ünlü bir imparatorun adı. kilise bu durumu ya bilmiyordu ya da basitçe umursamadı. bu ismi alan ilk kişi 772 yılında aldı. kendisi öyle erken dönemdeki leo kadar ünlü, saygı gören bir papa da değil aslında. charlemagne ve lombard mevzuuyla tanınıyor.

`paulus (paul)`: bu isme sahip 6 papa var. paulus kelimesi latince kökenli. roma'da ünlü bir isim olduğu söyleniyor. papaların bu ismi kullanma sebebi tabii ki aziz paulus.

`caelestinus (celestine)`: bu isme sahip 5 papa var. latince "caelum" yani gökyüzü kelimesinden geliyor. göksel, ilahi, semavi gibi bir anlama geliyor. bu isim, papalığı yalnızca 5 ay süren papa beşinci caelestinustan sonra bir daha kullanılmadı. beşinci caelestinus, papa seçildikten kısa süre sonra kendi isteğiyle papalığı bıraktı (bunu yapan ikinci papa). kilise'nin entrika dolu dünyasına uyum sağlayamamıştı. papalığı bıraktıktan sonra bonifacius viii tarafından yakalattırıldı ve hapse atıldı. orada da öldü. muhtemelen daha sonra gelen papalar bu sebeple bir daha bu ismi terich etmediler.