Felsefesi ve Anlatmak İstedikleriyle: Christopher Nolan Sinemasının Genel Dökümü

Hazır Oppenheimer gösterimdeyken Nolan'ın işlerini topluca bir değerlendirelim.

christopher nolan; yönetmenlik tarzı, filmlerinde işlediği derin felsefi temalar, görsel yaratıcılığıyla modern sinemanın en önde gelen isimlerinden biri ve en sevdiğim yönetmen.

malum günümüzde felsefeyi, büyük bütçeli filmlerle birleştirebilen çok az yönetmen var ve nolan, ana akımdaki muazzam popülaritesine rağmen farklı bir sesi olduğunu biz sinemaseverlere gösteriyor.

filmlerinde işlediği derin felsefi temalar; izleyicilere sadece etkileyici bir görsel deneyim değil, aynı zamanda düşündürücü bir izleme deneyimi de sunuyor ve insan doğasını, gerçekliği ayrıca zamanı sorgulama imkanı veriyor. nolan, sinemaseverlerin düşünme becerilerini geliştirmelerine ve farklı perspektiflerden dünyaya bakmalarına yardımcı oluyor böylece.

nolan'ın filmlerinde işlediği temalar arasında; zaman, insan zihni/hafızası ve doğası, kimlik, gerçeklik, adalet gibi konular yer alıyor. işlediği bu temalar; izleyiciyi, bir yandan filmlerinde yer alan kahramanların iç dünyasını ve yaşadıkları sorunları anlamaya çalışırken bir yandan da felsefi sorularla karşı karşıya bırakıyor.

filmografisine bir bütün olarak baktığımda; kesinlikle bir tez, bir dünya görüşü ve hatta bana göre yeterince takdir edilmemiş bir ahlak felsefesi var. şimdi tek tek tüm filmografisine bakalım çünkü tamamında belirli temalar var.

Uyarı: Buradan sonrası spoiler içerebilir.

>> christopher nolan'ın ilk uzun metrajlı filmi olan following; şahsi kimlik, manipülasyon, gerçeklik, zaman ve hafıza gibi felsefi konulara odaklanıyor. film; izleyicilere gerçeğin göreceli olduğunu, insanın kişisel kimliğinin karmaşıklığını ve insanların nasıl manipüle edilebileceğini gösteriyor.

>> memento filminde, hafıza kaybı yaşayan bir adamın hikayesini anlatırken gerçeklik, kimlik ve adalet konularına değiniyor.

>> insomnia'da, gerçeklik ve vicdan arasındaki çatışma önemli bir tema olarak karşımıza çıkıyor. dedektifimiz, cinayeti çözmek için etik sınırların dışına çıkmak zorunda kalıyor ve bu süreçte kendi vicdanıyla yüzleşiyor. burada, doğruluk ve adaletin göreceli olduğu, bazen etik değerlerin kaybedildiği durumlar ve kişisel sorumluluğun ağırlığı üzerinde düşünme fırsatı sunuyor film. aynı zamanda suç ve ceza ilişkisini incelerken suçun ve suçlu olmanın insan psikolojisi üzerindeki etkilerini sorgulamak için izleyiciyi düşünmeye davet ediyor.

>> batman begins, nolan'ın ünlü the dark knight üçlemesinin ilk filmi ve batman'in köken hikayesini anlatırken birçok felsefi temayı ele alıyor.

filmde; bruce wayne'in trajik geçmişi ve ebeveynlerinin ölümü, onu gotham'ı korumak için harekete geçiren unsurlardır. bu filmde; adalet ve kötülük arasındaki mücadele, toplumun dengesi ve düzeni gibi etik ve felsefi konular vurgulanır. batman'in doğruluğu ve adaleti temsil ederken kötü karakterler ise insan doğasının karanlık yönlerini temsil eder.

>> the prestige filmi ise sihirbazlık dünyasında geçiyor ve gerçeklik kavramı üzerinde duruyor.

>> inception filminde ise zaman ve yine gerçeklik konularını işlerken insan zihnindeki sınırlar ve kişisel sorumluluk konularına da değiniyor.

>> sadece nolan'ın değil sinema tarihinin en iyi filmlerinden biri olan the dark knight ise batman karakterinin adalet kavramını sorgulaması üzerine kurulu. filmin kötü adamı joker, insan doğasının karanlık yönlerini ortaya çıkarırken batman ise adaletin ve toplumsal düzenin korunması konusunda mücadele ediyor.

>> the dark knight rises, batman üçlemesinin finali ve birçok tema içeriyor. film, toplumun adalet arayışı ve kişisel sorumluluk gibi önemli konular üzerine odaklanırken aynı zamanda sistem ve anarşi arasındaki ince çizgiyi sorguluyor. batman'in düşüşü ve yeniden doğuşu, umutsuzluğun üstesinden gelme ve özveri gibi felsefi temaları güçlü bir şekilde ele alıyor.

>> interstellar, insanlığın hayatta kalma mücadelesini uzayda keşif ve zamanda yolculukla birleştiren epik bir bilim kurgu filmi. chris nolan bu yapımla zaman ve gerçeklik kavramları üzerinde derinlemesine düşünmeye teşvik ederken insan zihninin sınırlarını keşfetme ve kişisel kimlik arayışı gibi temaları da ele alıyor. aynı zamanda insanlığın gezegen dışında yaşam arayışı, doğanın gücüne karşı çaresizlik ve kişisel fedakarlık gibi konuları işleyerek izleyiciye görsel ve felsefi bir şölen sunuyor.

>> dunkirk, ikinci dünya savaşı sırasında gerçekleşen olaylara dayanan etkileyici bir savaş filmi ve nolan; savaşın kaosunu görsel ve duygusal açıdan başarıyla yansıtarak insanın zorluklarla nasıl başa çıktığına ayrıca savaşın sonuçlarının uzun süreli etkilerine dair derinlemesine düşünce imkanı sunuyor.

>> tenet, zamanın tersine dönmesi ve zamanda ileri-geri hareket etmenin mümkün olduğu karmaşık bir bilim kurgu filmidir. film, gerçeklik ve zamanın doğasını sorgulayan önemli bir temaya odaklanırken aynı zamanda kader ve özgür irade gibi felsefi konuları da ele alıyor. nolan, zamanın zamanı nasıl etkilediği ve insanların kararlarının sonuçlarına nasıl katkıda bulunduğu gibi düşündürücü konuları işleyerek izleyicileri şaşırtıcı bir zihin jimnastiğine davet ediyor. nolan'ın ilk izleyişte anlaması en zor filmi bana göre.

madde madde özetleyelim şöyle

1. gerçeklik ve algı: nolan'ın filmleri genellikle gerçeklik ve algı konularına odaklanır. filmlerinde zaman, zihin ve gerçeklik arasındaki ilişkiyi sorgular. bununla birlikte, gerçeğin nesnel bir kavram olmadığını ve her insanın algısının farklı olabileceğini vurgular her zaman.

2. ikilemler ve etik: nolan'ın filmleri, karakterlerin çeşitli ikilemlerle karşı karşıya kaldığı ve etik sorularla yüzleştiği karmaşık hikayeler içerir. bu da izleyicilere düşünmeleri ve kendi değerlerini sorgulamaları için bir fırsat sunar.

3. zamanın önemi: nolan'ın filmlerinde zaman, sıklıkla merkezi bir tema olarak yer alır. zamanda ileri geri hareket etmek, paralel zaman çizgileri ve zamanda sıkışmışlık gibi kavramlar, izleyicilere zamanın doğasını ve zamanın insan yaşamındaki etkisini düşünmeleri için bir zemin sağlar.

4. hafıza ve kimlik: hafıza ve kimlik de nolan'ın filmlerinde sıkça ele alınan konulardır. karakterlerin hafıza kaybı, geçmişlerini yeniden oluşturma çabaları ve kimliklerini bulma süreçleri gibi unsurlar, izleyicilere kimlik ve anıların nasıl oluştuğunu düşünmeleri için bir perspektif sunar.

5. görsel ve teknik yaratıcılık: nolan, sinematik deneyimi güçlendirmek için inovatif teknikler kullanır. büyük bütçeli aksiyon sahnelerini gerçekçilik hissi vermek için dijital efektleri minimumda tutarak çeker. biliyorsunuz tenet'te gerçek bir 747 uçağını havaya uçurmuştu. bu felsefesi de filmlerinin seyirciyi içine çeken bir atmosfer yaratmasına yardımcı olur.

christopher nolan'ın filmleri genel olarak üç farklı kategoriye bölünebilir: benlik, toplum ve evren

ilk kısım olan benlik, chris nolan'ın yönetmenlik kariyerinin çoğunlukla erken dönemlerine ait filmlerde karşımıza çıkıyor: following, memento, insomnia, batman begins, the prestige ve inception.

bu filmler, kişiliğin doğasını sorguluyor; başka birini gerçekten tanıyabilir miyiz? kendimizi tanıyabilir miyiz? kendi düşüncelerimize güvenilebilir mi? yani aslında nolan, alışılmış yorumlardan gelen sonuçları sorguluyor.

the dark knight, the dark knight rises ve dunkirk toplumla ilgili filmleriyken interstellar ve tenet de evreni konu alan filmleri nolan'ın.

christopher nolan'ın karakterleriyle tanıştığımızda, çoğu insan gibi kendilerini nesnel gerçekliğe ulaşmaya gerçek bir gerçeği algılamaya ya da en azından makul, rasyonel kararlar vermeye ve kendilerine sunulan her türlü sorunu çözmeye yetecek kadar yetenekli olarak görme eğiliminde olduklarını anlıyoruz.

örneğin memento'da leonard, karısının ölümünü hatırlamaya çalışır ancak yeni hatıralar oluşturmasını engelleyen bir hastalıktan muzdarip ve buna karşı koymak için titiz bir fotoğraf, not ve diğer hatıralardan oluşan bir sistem kuruyor böylece kendini bilgilendirmek, aklının artık hatırlayamadığı gerçeklerin üstünde kalmaya çalışıyor.

benzer şekilde; inception'da cobb, birden çok rüya katmanına dalar ancak bir totem yani hayal dünyasını gerçek dünyadan ayırt etmesine ve kendisini gerçeğe bağlı tutmasına yardımcı olan bir eser taşır.

ya da the prestige'de olduğu gibi rakip bir sihirbazın görünüşte imkansız olan numarasını bulmak için basitçe zekalarına, gözlem ve sonuç çıkarma becerilerine güvenirler. bu nedenle, nolan'ın filmleri başlangıçta kendilerini bulmacalar, çözülmesi gereken gizemler olarak sunar; bu, genellikle, gözle karşılaşmaktan daha fazlası olduğu hissini uyandıran önceden haber verme tarzıyla vurgulanır. ancak bir nolan filmi izleyen herkes bunun asla tam hikaye olmadığını veya en azından ana odak noktası olmadığını bilir.

the prestige'deki sihirbaz gibi nolan da bunu biliyor: “sır kimseyi etkilemez. kullandığın numara her şeydir.”

evet, bize sunduğu bulmacaları çözmek için sık sık ilginç ve beklenmedik ters köşeler yapıyor ancak asıl numara bulmacanın bir araya getirilmesi değil, karakterler hakkında ortaya koyduğu, bizim hakkımızda ortaya koyduğu şeyler.

nolan'ın ilgilendiği konular çok daha fazla epistemolojik bir yapıda. bilginin gerçek doğası, ne bilebileceğimiz ve neleri bilmediğimiz ve asla bilemeyeceğimiz hakkında sorulardır. nolan'ın hikayeleri boyunca açık bir şekilde vurguladığı bir şey varsa o da kendi görüşlerimize hapsolduğumuzdur. memento'da da dediği gibi:

- bir adamın hayatını küçük notlarınıza ve resimlerinize emanet edemezsiniz.

+ neden?

- çünkü notlarınız güvenilmez olabilir.

daha felsefi olarak, dünyayı öznel olarak gördüğümüzü söylüyor, bu da deneyimlediğimiz gerçekliğin doğrudan, dışsal değil, algımız aracılığıyla, bilincimiz aracılığıyla filtrelenen bir gerçeklik olduğu anlamına geliyor.

bu, her şeyin bir yanılsama olduğu ve nesnel, dış dünya diye bir şeyin olmadığı anlamına gelmiyor. burada ontolojiyle ilgilenmiyoruz. bunun anlamı, deneyimlediğimiz gerçekliğin her zaman zihnimizde inşa edilen bir şey olduğu ve dolayısıyla onu doğası gereği sınırlı, kusurlu ve manipülasyona açık hale getirdiğidir.

hikâyelerinde sıklıkla gördüğümüz gibi, durumlar yanlış değerlendirilebilir, gerçekler bozulabilir, insanlar yalan söyleyebilir ve kendilerine yalan söylenebilir. dış dünyadaki nesnelliğe erişim eksikliğimiz iç dünyamıza da uzandığı için kendimize bile tam olarak güvenemeyiz.

ve bu beni nolan hakkında en çok büyüleyen şeye götürüyor ki o da öznelciliğin olgusal bilgiye, nesnel bir gerçekliğe başvurmamızın sorgulanabilir olduğu fikrinden daha fazlası olduğunu anlıyor gibi görünüyor.