Bir Olaydaki Faktörlerin Birbirinden de Etkilenebileceğini Gösteren Olay: Deney Tasarımı
Nedir?
en basit anlatımıyla anlatmak gerekirse,
bir ilkokul çocuğu okula aç gittiğinde verimi %30 düşüyor.
aynı çocuk uykusuz gittiğinde ise verimi %20 düşüyor.
ve o müthiş gün geliyor. çocuk hem aç hem uykusuz gidiyor. herkes %30+%20%50 verim düşüklüğü beklerken çocuğun verimi %90 civarı düşüyor.
işte türk sanayisinde de yapılan en büyük yanlış. bütün faktörlerin birbiriyle etkileşimi olabileceğini gözden kaçırıyoruz hep. senelerin saha müdürleri cidden düz mantıkla yaklaşabiliyor proseslere. ama deney tasarımıyla, alakasız denilen bütün aktivasyonları birbiriyle ilişkilendirebiliyoruz.
Kim ortaya attı?
deney tasarımının babası 1935'lerde bu konuyu ortaya atan ronald fisher'dır. bir diğer önemli isim ise başta hindistan ve japonya olmak üzere dünyaya yayılmasını sağlayan ise kendi yöntemi ile bilinen geniçi taguçi'dir. (bkz: taguçi yöntemi)
Nasıl tasarlanabilir olasılıklar?
bir ya da birden fazla faktörün etkisi altındaki olayların nasıl sonuçlar vereceğini analiz eden, bunu yaparken de olabilecek en az deney sayısını kullanmayı amaçlayan yöntemdir deney tasarımı.
deney tasarımında amaç, en az sayıda deney tasarlayarak, mümkün olan bütün faktörleri işin içine dahil ederek gerçeğe yakın sonuçlar elde etmektir.
faktöryel deney tasarımı, taguçi yöntemi, response surface, reliability gibi birçok metodu vardır. faktörlerin birden çok düzeyleri bulunabilir ve yanıt değişkenleri bulunurken tekil olarak sadece faktörlerin değil; faktör etkileşimlerinin de (ikişer, üçer... ) etkisi hesaba katılır.
örneğin dökümhanede imal edilen bir külçe alüminyum için 3 farklı faktörümüz, bu faktörlerinde 2'şer tane düzeyi olsun. ( sıcaklık, basınç, saflık vs. )
3 faktörlü 2 düzeyli durum için 2^3=8 deney yapmamız gerekecektir.
yani 8 durumun her birinde tek tek bütün kombinasyonlar denenir.
faktör ve düzey sayısı arttıkça, deney sayıları da artacaktır kuşkusuz.
bu işlemler için de çeşitli yazılımlar geliştirilmiştir.