Ay Tozu Neden Barut Gibi Kokuyor?
ay'ın tozlarının ateşlenmiş barut gibi kokması ufkunuzu açabilir
bu bilgiyi bize, ay'ın yüzeyini incelemek için gönderilen insansız araçların topladığı numuneleri inceleyen astronotlar veriyor.
bu arada astronotlar sadece ay'ın tozunu koklamamış, aynı zamanda buna dokunmuşlar ve tatlarına da bakmışlar. bu toz parçacıkları kar gibi yumuşak ama aynı zamanda zımpara gibi aşındırıcı, son derece yapışkan ve üzerinizden silkelemeyle, fırçalamayla gidebilecek bir şey değilmiş. toz parçacıklarını tadı da kokusu gibi yine ateşlenmiş barut gibiymiş. gerçi buna pek şaşırmamamız lazım; çünkü, koklama ve tat duyuları beyindeki aynı noktadan yönetiliyor.
işin ilginçleştiği nokta ise, ay'daki toz parçacıkları ve barutun kimyasal olarak birbiriyle alakası olmayan bileşenler olması. bu parçacıkların neden barut gibi koktuğu ise gizemini hala koruyor. aslında bu toz parçacıkları dünyadaki bir şeyin kokusuna benzemiyor, havadaki nemle temas ettikten sonra bu şekilde kokuyor. bu nedenle, bu parçacıklar incelenmek için özel bir konteynır ile dünyaya getirilmişti ama yukarda bahsettiğimiz bu tozun aşındırıcı etkisinden dolayı, konteynırın sızdırmazlığı bozuldu ve taze toz parçacıkları atmosferin nemiyle temas ederek orjinal özelliğini kaybetti.
ay tozunun havadaki nemle temas ettiğinde neden barut gibi koktuğuna dair iki temel teori var: birincisi çöl yağmuru etkisi, yıllar boyu nemsiz bir şekilde uykuda olan bu parçacıkların uzay aracında neme maruz kalması ve kokuların yayılmaya başlaması. ikinci teori ise, bu parçacıkların bir nevi oksidasyona maruz kalması. atmosferimiz nemin yanı sıra oksijen de içeriyor ve oksidasyon, bir nevi yanmadır, dumansız ve çok yavaş bir şekilde gerçekleşir. belki de bu yanma, ateşlenmiş barut kokusunun çıkmasına vesile oluyor.
ay ile ilgili diğer ilginç bilgiler
• apollo 17 astronotu ve jeolog jack schmitt, dünya dışında alerjik reaksiyon geliştiren ilk insan özelliğini taşıyor. jack, ay yüzeyinden ay modülüne her dönüşünde bir nevi nezle oluyor ve burnu tıkanıyor. ilkinde birkaç saat bu tıkanıklık geçmiyor, ama sonra vücudun geliştirdiği bir nevi bağışıklık ile bu süre her seferinde kısalıyor. scmitt'e göre ise, vücudunun bu reaksiyonu gerçekleştiren tek astronot olmaması; genelde astronotlar kötü bir semptomu kabul edip merkeze bildirmekten hoşlanmazlar, görevden geri alınacaklarını düşünürler.
• bilim adamları, ay'ın yaklaşık 4.6 milyar yıl önce dünya'nın gezegen boyutlarında bir astroid ile büyük çarpışma (bkz: big whack) adı verilen bir çarpışma sonra oluştuğuna inanırlar. bu çarpışmadan sonra -çarpışmanın oluşturduğu yüksek sıcaklık etkisiyle- buharlaşan kaya parçaları bir bulut oluşturur ve dünya yüzeyinden ayrılarak dünya'nın yörüngesine girer. zamanla bu kaya bulutu soğur ve birbirine geçmiş yüzük şeklinde küçük ama yoğun parçacıklar oluşturur, daha sonra bu parçalar birleşerek günümüzdeki ayı oluşturur. bu oluşuma, ayın yüzeyindeki tozun inanılmaz yapışkan olmasının etkisi olduğu düşünülüyor.
• ay, dünya'dan ortalama 385 bin kilometre uzaktadır. ay'ın dünya etrafında dönüş yörüngesine göre bu uzaklık, 363 bin ile 406 bin kilometre arasında değişmekte.
• ay'ın ekvator uzunluğu, yani en uzun çapı yaklaşık 11 bin kilometre, bu da batısı ile doğusu arasındaki uzunluğu 1565 km olan türkiye'nin 7 katı uzunluk demek.
• ay'ın yüzeyi yaklaşık 38 milyon kilometre kare. türkiye'nin toplam alanının 783,562 kilometre kare olduğu düşünülürse, ay'ın türkiye'nin yaklaşık 48 katı daha büyük alana sahip olduğunu söyleyebiliriz.
• ay'daki yer çekimi ise dünyadakinin yaklaşık %17'si kadardır. yani dünya'da 100 kilo gelen biri, ay'da yalnızca 17 kilo ağırlığında olacaktır.
• ay'daki sıcaklık, -232 derece ile 122 derece celcius arasında değişiyor.
• ay'ın yörüngesi %1.5 eğri, dolayısı ile dünya'daki gibi dönenceleri neredeyse yok, dolayısı ile mevsimler de yok.
• ay'da bir gün, yani kendi etrafında 1 tur dönmesi, 29,5 gün sürüyor.
kaynakça: 1) ay gerçekleri 2) ay'ın gizemli kokusu