pek çok kez siz de denk gelmişsinizdir; “bombus arısının aerodinamik olarak uçamaması gerektiği” yönünde türlü şehir efsaneleri dolaşır. kimi çeviri hataları sebebiyle (belki de) bu efsaneye “eşek arısı”, “yaban arısı” ya da kısaca “arılar” gibi farklı varyasyonlarda da rastlamış olabilirsiniz.

bu söylentinin kökeni, insanların bombus arılarının ya da genel olarak böcek uçuşunun sistematiğini uzun süre anlamamış olmasından kaynaklanır. 1990’lara kadar arıların, tıpkı ticari uçaklar gibi, kaldırma kuvveti oluşturmak için kanatlarının üzerinden sürekli bir hava akışı sağladıkları varsayılıyordu. ancak şu ilkeyi hatırlamak gerekir: eğer modeliniz gözlemlenen gerçeği açıklamıyorsa, modeliniz hatalıdır. “uçmamalı” demek, en basit tabirle, mantıksızdır. zira uçuyorlar; gözümüzün önünde bu gerçekleşiyor. dolayısıyla verilerinizi değil, teorinizi sorgulamanız gerekir.

bombusların “aerodinamik prensiplere göre uçamayacağı” fikri, kanat boyutları ile çırpma sıklığının yeterli kaldırma kuvveti sağlamayacağını öne süren erken dönem aerodinamik hesaplamalardan türemişti. ancak bu yaklaşım, böcek uçuşunun karmaşıklığını aşırı basitleştirmekten ibaretti.

anlaşıldığı gibi, meğer sorun modeldeymiş. çünkü bombus arıları uçağa değil, daha çok havada akrobasi yapan bir helikopterlere benziyor. kanatlarını sadece yukarı-aşağı değil, ileri-geri de sallıyorlar. bu hareket, kanat ucunda minik ama güçlü girdaplar oluşturuyor. girdaplar, kanat boyunca ekstra kaldırma kuvveti sağlıyor. yani "kanat çırpıyor" demek, bu karmaşık koreografiyi anlatmak için biraz fazla basit kalıyor.

üstelik kanatları esnek. bu esneklik, her çırpışta enerjiyi daha verimli kullanmalarını sağlıyor. insanların bir dönem bu sistemi görememesi, tıpkı kanguruların zıplamasına bakıp "bu kadar enerjiyle uzun süre gidemezler" diye hesap yapıp, kanguruların tendon ve yaylanma sistemini hesaba katmayan hesap hatasına benziyor.

kısacası, bombus arılarının uçması "aerodinamik mucize" değil, "yanlış anlaşılmış mühendislik" meselesi. erken dönem teoriler "uçamazlar" dedi, ama günümüz bilgisi neticesinde "nasıl da uçuyorlar” diyebiliyoruz.

ve sanırım bombus arısının bu konuda cevabı net: "efsaneler çok güzel ama ben işe gidiyorum" ve uçup uzaklaşır.

kaynak