ABD-Sovyetler Çekişmesinin Arkasında Kalan Öteki Soğuk Savaş: Sovyetler-Çin
soğuk savaşın sovyetlere göre doğu-batı cephesi dışında, bir de öteki yüzü vardı: doğu-uzak doğu cephesi olan sovyet-çin mücadelesi
mao'nun 1949 temmuz'unda elde ettiği zaferle çin'in yeni lideri olmasının ardından sovyetler ancak 4 ay sonra yeni çin yönetimini tanıdığını ilan etmişti. mao'nun amacı 19. yy'da çarlık rusya'sına verilen tavizleri geri almak ve süper güce geri adım artırarak henüz emekleme döneminde olan çin'in rüştünü ispatlamaktı.
aralarında tarihi bir gerginlik olan bu iki imparatorluk dışarıdan bakılınca kol kola hareket ediyordu. kore savaşında sovyetler hava hakimiyetini sağlarken çin'in sovyet silahlarıyla donanmış kara kuvvetleri sahadaydı. abd ile doğrudan bir çatışmadan kaçınan stalin, sovyetlerin müdahalesini kamufle etmeye çalıştı. sovyet pilotlar çin ordusu üniforması gidiyordu, kuzey kore bayraklı uçaklarla uçuyorlardı ve telsizle konuşmaları kesinlikle yasaktı. tabi bu iletişim bozukluğu pahalıya patlamıştır. kuzey kore ve çin askerleri sık sık sovyet mig uçaklarına ateş açmıştır. (pahalıya patlayınca stalin hesapları dengelemek için 650 milyon dolar tutarında bir fatura çıkardı ve çin'in ekonomisini sonraki 10 yılda sıkıntıya soktu.)
kore savaşı 1953 yılında ülkenin kuzey ve güney olarak ikiye ayrılmasıyla sonuçlandı
1953 aynı zamanda stalin'in öldüğü yıldı, yerine nikita kruşçev geçti.
kruşçev, stalin'in çin ile kurduğu yeni düzenden hızla uzaklaşmaya başladı. mao bu değişimin çin'e karşı bir hakaret olduğunu düşünüyordu. 1956 yılında kruşçev'in batıyla "barış içinde" yaşamaktan söz etmesi mao'nun kavgacı tutumuyla uyuşmuyordu. sovyetlerin yeni lideri, çin'in nükleer bomba üretmesi için yardımcı olunacağına dair verilen sözden de geri döndü. hatta sovyetler, çin halk cumhuriyeti'nin birleşmiş milletlere alınmaması için veto hakkını bile kullandı.
iki ülke arasındaki gerilim artmasına rağmen abd başkan yardımcısı richard nixon, 1959 yılında yapılan ulusal güvenlik konseyi toplantısında; sovyet-çin geriliminin aslında alçakça bir komplo olup olmadığını merak ettiğini söylemesinin ardından abd yönetimi konuya ilgisini kaybetti. inandırıcı bulmadı.
ancak iki ülke 2 mart 1969 tarihinde sembolik bir önemi olmaktan fazlası olmayan damansky adasında (ussuri nehri üzerindedir) ilk kez sıcak çatışmaya, çatışmayı bırakın savaşa girmişlerdi.
mao yönetiminin verdiği emirle çin'in sınır birlikleri ve çin halk kurtuluş ordusu askerleri, sovyetler birliğinin sınırda görev yapan birliklerinden birini pusuya düşürdü. damansky adasında silahsız görünen çinliler paltolarının altında sakladıkları silahlarla 7 sovyet askerini yakın mesafeden vurdular. bu ilk saldırının ardından 300 çin askeri siperlerinden fırlayarak adada bulunan diğer sovyet askerlerine ateş açtı.
sovyet ve çin askerlerin yıllarca birbirlerine ateş açıp kavgaya tutuşmak için devriye gezdikleri sınırda yaşanan çatışmanın ateşli muharebeye dönüşmesi an meselesiydi. sovyetler bölgeye hemen çok sayıda kızıl ordu birliği sevk etti. küba'da nükleer savaştan kaçınan kruşçev'in kendilerine de nükleer yaptırım yapmayacağını tahmin eden mao'nun öngörüsü doğru çıktı ama kızıl ordunun ağır tokadı çin için ezici ve aşağılayıcı olmuştu. sovyet askeri adaya sızarak çinli askerleri öldürdü. çatışma bölgesine tank ve roketatarları sevk etmişti. cia raporlarına göre sovyetlerin misillemesinin çin'e verdiği zayiat yüzlerce askerle ifade ediliyordu.
sınırı oluşturan akarsu üzerindeki küçük kayalık adaya sahip olmak amacıyla tırmanan gerginlik çok daha ciddi ve ölümcül aşamaya doğru ilerliyordu. fakat mao sonunda geri adım attı ve diplomatik müzakereler yeniden başladı. bir anda büyüyen kriz nedeniyle, çin'in dünya gücü olmasının anahtarı olacak olan ve yeni yeni çiçek açan nükleer programının bir anda solmasına razı olmadı.
sovyet-çin sınır çatışması sona erdikten sonra bile sovyetler gözünü bölgeden ayırmadı
4.380 km uzunluğundaki sınır her biri yaklaşık 13.000 askerden oluşan 44 tümen ile korunmaya başlandı. (1969 yılındaki çatışmadan önce tümen sayısı 22'ydi). her bir tümende 40'a yakın uçak vardı. çin'le ortak sınıra sahip moğolistan'da görev yapan kızıl ordu asker sayısı 100.000'e çıkarıldı. bu sayı 30.000 askeri olan moğolistan'ın kendi ordusunun 3 katından fazlaydı.
1969 yılındaki çatışma dışında çin ile sovyetler arasında başka bir savaş yaşanmadı
ancak bu iki imparatorluk afrika, güneydoğu asya ve başka başka ülkelerde isyancı gruplar aracılığıyla yürütülen vekalet savaşlarında sık sık karşı karşıya geldiler. burada bilinmesi gereken, sovyetler ile çin arasındaki onarılması zor olan ilişkinin küresel düzenin değişmesine büyük etkisi olduğudur.