7,1'lik Büyüklüğüyle 4000 Kişinin Hayatını Kaybettiği 1766 Büyük İstanbul Depremi
22 mayıs 1766, istanbul için unutulmaz bir felaketin tarihidir. sabah saatleriydi, güneş yeni yeni yükselirken, şehir beklenmedik bir sarsıntıyla uyandı. yer kabuğunun derinliklerinden gelen bu gümbürtü, sadece birkaç saniye içinde istanbul'un yüzyıllık yapılarını yerle bir etti, binlerce insanın hayatına mal oldu ve kentin çehresini sonsuza dek değiştirdi. bu, tarihte "büyük istanbul depremi" olarak anılacak olan bir felaketti.
depremin merkez üssü, günümüzde de büyük endişe kaynağı olan marmara denizi'ydi. yaklaşık 7.1 büyüklüğünde olduğu tahmin edilen deprem, istanbul'u adeta yıktı geçti. şehrin en sembolik yapılarından ayasofya ve sultanahmet camii bile bu depremden nasibini aldı. ayasofya'nın kubbesi ve minareleri zarar gördü, sultanahmet camii'nin ise minarelerinden biri tamamen yıkıldı. fatih camii, süleymaniye camii ve diğer birçok tarihi yapı da depremin etkisiyle ağır hasar gördü.
depremin etkisi sadece tarihi yapılarla sınırlı kalmadı. şehrin dört bir yanında evler, dükkanlar, hamamlar ve diğer yapılar yerle bir oldu. enkaz altında kalan binlerce insan hayatını kaybetti, yaralananların sayısı ise bilinmiyor. depremin ardından çıkan yangınlar, felaketin boyutunu daha da büyüttü. özellikle ahşap evlerin yoğun olduğu bölgelerde hızla yayılan yangınlar, birçok mahalleyi küle çevirdi.
büyük istanbul depremi, sadece fiziksel yıkıma yol açmadı. şehirde büyük bir panik ve kaos ortamı oluştu. insanlar, sevdiklerini ve mallarını kaybetmenin acısıyla sokaklarda çaresizce dolaştı. depremin ardından baş gösteren salgın hastalıklar, zaten zor durumda olan halkın çektiği acıları daha da artırdı.
osmanlı imparatorluğu, depremin yaralarını sarmak için büyük çaba sarf etti. sadrazam ve diğer devlet adamları, depremden etkilenen bölgeleri ziyaret ederek halkı teselli etmeye çalıştılar. yardım kampanyaları düzenlendi, depremzedelere yiyecek, giyecek ve barınma yardımı yapıldı. ancak depremin yarattığı yıkım o kadar büyüktü ki, şehrin tamamen toparlanması yıllar aldı.
büyük istanbul depremi, sadece bir doğal afet değil, aynı zamanda bir dönemin sonu olarak da görülebilir. deprem, osmanlı imparatorluğu'nun duraklama dönemine girdiği bir zamanda meydana geldi. depremin yarattığı yıkım ve kaos, imparatorluğun gücünü ve itibarını daha da zayıflattı.
deprem aynı zamanda, istanbul'un mimari dokusunda da önemli değişikliklere yol açtı. depremden sonra yapılan yeni yapılar, daha sağlam ve depreme dayanıklı olacak şekilde inşa edildi. ancak bu süreçte, şehrin tarihi dokusu da büyük ölçüde değişti. birçok tarihi yapı, depremde tamamen yıkıldığı için yeniden inşa edilmedi.
büyük istanbul depremi, 18. yüzyıl istanbul'unun sosyal, ekonomik ve kültürel hayatını derinden etkileyen bir olaydır. deprem, şehrin çehresini değiştirmekle kalmamış, aynı zamanda insanların yaşam tarzlarını, inançlarını ve değerlerini de etkilemiştir.
bu felaket, aynı zamanda depreme hazırlıklı olmanın önemini de bir kez daha gözler önüne sermiştir. istanbul, tarih boyunca birçok depremle sarsılmış bir şehirdir. 1766 depremi, bu depremler arasında en yıkıcı olanlardan biridir. ancak bu depremden alınan dersler, gelecekteki depremlere karşı daha hazırlıklı olmamızı sağlayabilir.
1766 büyük istanbul depremi, tarihin tozlu sayfalarında kalan bir olay değildir. bu deprem, günümüzde hala istanbul'un deprem riski taşıdığını hatırlatan önemli bir uyarıdır. depremin üzerinden geçen yüzyıllara rağmen, istanbul hala büyük bir depreme hazırlıklı değildir. bu nedenle, 1766 depreminden alınacak dersler, gelecekteki depremlere karşı daha hazırlıklı olmamız için büyük önem taşımaktadır.
konu ile ilgili akademik araştırma örnekleri;
n.n. ambraseys, "the earthquake of 1509 in the sea of marmara, turkey, revisited," bulletin of the seismological society of america 91, no. 6 (december 2001): 1397-1416.
nicholas ambraseys and charles melville, a history of persian earthquakes (cambridge university press, 2005).
robert kolej tarih bölümü, "1766 istanbul depremi," 2023.
Büyük İstanbul Depreminin Ne Zaman Gerçekleşeceğine Dair Okunası Bir Tahmin
