2000'lerin Başından Kasım 2024 Amerika Seçimlerine: ABD-Çin Ekonomik İlişkileri
amerika birleşik devletleri ve çin ekonomilerinin karşılaştırılması
çin'in 2001'de dünya ticaret örgütüne katılmasından sonraki dönemde abd-çin ticaretinde büyük bir ivmelenme yaşandı. 2001'de yaklaşık 100 milyar dolar seviyesinde bulunan abd'nin çin'den yaptığı ithalat, 2023'de 500 milyar doların üzerine çıktı.
abd ile çin birbirlerinin en büyük ticari ortakları arasında yer alırken, iki ülkenin birbirlerine bağımlılığı, jeopolitik gerginlikler ve tedarik zinciri kırılmaları zaman zaman abd-çin ticaretini risk altına soktu.
devlet sübvansiyonlarıyla desteklenen çinli şirketler uluslararası rekabette önemli avantaj elde ederken, çin'in hızla kalkınmasıyla abd'nin küresel ekonomideki güçlü konumu tehdit altına girdi.
bir zamanlar düşük fiyatlar ve yüksek kar oranı sebebiyle hem abd'li hem çinli tüketicilerle şirketlere fayda sağlayan iki ülkenin ticareti, daha sonra abd yönetiminin, çin'in kalkınmasının beraberinde getirdiği üretimde iş kayıpları, ulusal güvenlik ve döviz manipülasyonu gibi riskler konusunda giderek daha fazla endişe duymasına neden oldu.
özellikle 2020-2022 arası pandemi döneminde "ulusal güvenlik" endişeleriyle a.b.d tarafından çin'e ticari kısıtlamalar getirildi.
abd başkanlığı görevini 20 ocak 2021'de joe biden'a devreden donald trump, başkanlık döneminde çin'e milyarlarca dolarlık ithalat tarifeleri koydu. biden da çin'e karşı tarifeleri devam ettirirken yapay zeka çipleri gibi bazı teknolojik ürünlerin çin'e ihracatına da sınırlama getirildi.
abd ticaret bakanı gina raimondo, bu dönem yaptığı açıklamalarda, ihracat kısıtlamalarıyla çin'in ekonomik büyümesine zarar vermeyi amaçlamadıklarını savundu.
ulusal güvenliğin önemini vurgulayan raimondo, amacın, çin'in, özellikle askeri kullanımlarda, yapay zeka alanında atılımları tetikleyebilecek gelişmiş yarı iletkenlere erişimini engellemek olduğunu anlattı.
aynı süreçte hazine bakanı janet yellen da hint-pasifik ülkelerinin abd ekonomisi için önemine dikkati çekerek, biden yönetiminin bölge ile ticaret ve yatırımı genişletmeye kararlı olduğunu bildirdi.
abd'nin çin'den ayrılmaya çalışmadığını söyleyen yellen, "ekonomilerimizin tamamen ayrılması veya hint-pasifik'tekiler de dahil olmak üzere ülkelerin taraf olmaya zorlandığı bir yaklaşımın küresel anlamda önemli olumsuz etkileri olacaktır. hint-pasifik bölgesindeki ekonomik bağlantıların boyutu ve küresel tedarik zincirlerinin karmaşıklığı göz önüne alındığında, bu kesinlikle iki ülke için de faydalı değildir." ifadelerini kullandı.
abd ile çin arasındaki ikili ticaret, tayvan çevresinde yapılan tatbikatlar, pandemi, rusya-ukrayna savaşı ve jeopolitik gerilimlere rağmen genişlemeyi sürdürdü.
ancak, abd'nin toplam ithalatında, 2016'da yaklaşık yüzde 22 seviyesinde bulunan çin'in payı eylül 2023 itibarıyla yüzde 14'e geriledi. bu düşüşün, kısıtlama getirilen mallarda yoğunlaşması dikkati çekti.
abd ile çin, ticarette birbirlerine daha az bağımlı hale geliyor gibi görünse de özellikle stratejik ürünler için tedarik zincirleri iç içe olmaya devam etti.
biden'ın çin devlet başkanı şi cinping ile yaptığı görüşmede, makroekonomi, iklim ve borç sıkıntısı gibi konularda işbirliğini artırma konusunda anlaşıldı.
çin'e ait yüksek irtifa balonunun abd hava sahasına girmesinin yol açtığı kriz nedeniyle durma noktasına gelen washington-pekin ilişkilerinde, geçen yıldan bu yana üst düzey temaslar da yoğunlaştı.
abd dışişleri bakanı antony blinken'ın balon krizi nedeniyle iptal ettiği çin ziyaretini haziranda yapmasının ardından temmuzda yellen ve iklim değişikliği özel temsilcisi john kerry, ağustosta ise raimondo ülkeyi ziyaret etti. ayrıca, kongre'ye sunulan, "abd'nin başlıca ticari ortaklarının makroekonomik ve döviz politikaları raporu"nda, abd hazine bakanlığı, hazine'nin çin'e şeffaflığı artırma çağrısını yineledi.
çin'in döviz müdahalesindeki başarısızlığı ve döviz kuru mekanizmasının temel özellikleri hakkında daha geniş şeffaflık eksikliğinin ülkeyi büyük ekonomiler arasında aykırı bir konuma getirdiğine işaret edilen raporda, bu durumun hazine'nin çin'i yakından izlemesini gerektirdiği belirtildi.
amerika birleşik devletleri ve çin, hem nominal hem de satınalma gücü paritesi (ppp) yöntemlerinde küresel olarak en büyük iki ekonomidir.
abd nominal olarak zirvededir, çin ise 2016'dan beri satınalma gücü paritesine göre abd'yi geride bırakarak zirvededir.
2024 itibarıyla, her iki ülke birlikte nominal ve açısından sırasıyla tüm dünya gsyih'sinin %43,2'sini ve %34,51'ini paylaşmaktadır.
her iki ülkenin gsyih'si, 3. sıradaki ülkeler olan japonya (nominal) ve hindistan'dan (ppp) büyük bir farkla daha yüksektir. bu nedenle, bu iki ülke dünyanın en büyük ekonomisi olmak için kıyasıya yarışmaktadır.
imf'nin 2024 projeksiyonlarına göre, 28.780 trilyon dolar büyüklüğündeki abd ekonımisi, 18.530 trilyon dolar büyüklüğündeki çin ekonomisinin 10 trilyon dolardan fazla önünde gidiyor. dünya bankasına göre çin'in gsyih'si 1960'ta abd'nin gsyih'sinin %11.75'i iken, 1990'da ise % 7.46'sına kadar geriledi, 2023 yılı itibariyle %64.41'ine yükseldi.
gsyih nominal değerlere göre ekonomik büyüklükler
1960;
abd 521 milyar dolar, çin 61 milyar dolar
1970;
abd 1076 milyar dolar, çin 91 milyar dolar
1980;
abd 2.862 milyar dolar, çin 226 milyar dolar
1990;
abd 5.280 milyar dolar, çin 394 milyar dolar
2000;
abd 10.285 milyar dolar, çin 1.215 milyar dolar
2010;
abd 14.964 milyar dolar, çin 5.812 milyar dolar
2020;
abd 21.323 milyar dolar, çin 14.688 milyar dolar
2024;
abd 28.780 milyar dolar,çin 18.530 milyar dolar
kaynak: imf ve dünya bankası verileri
çin'in nüfusu abd'nin nüfusunun dört katından fazla olduğundan, bu iki ülke arasındaki fark kişi başına düşen gelir açısından çok yüksektir. abd'nin kişi başına düşen geliri nominal ve ppp açısından sırasıyla çin'in 6,5 ve 3,41 katıdır.
abd kişi başı düşen milli gelire göre dünyanın en zengin 6. ülkesidir, çin ise 72. sıradadır. satın alma gücü paritesine göre abd 9. sırada, çin ise 78. sıradadır.
çin , 1970'te %19,30'luk maksimum gsyih büyüme oranına ve 1961'de eksi %27,27'lik minimuma ulaştı. 1961 ile 2022 arasındaki dönemde çin, 22 yılda %10'dan fazla büyüdü. amerika birleşik devletleri , 1984'te %7,24'lük tüm zamanların en yüksek seviyesine ve 2009'da eksi %2,58'lik rekor düşük seviyeye ulaştı.
birinci sanayi devriminden sonra 1870-1913 arasında özellikle çelik üretim yöntemlerinin geliştirildiği, elektrik, içten patlamalı motorlar, atlantik-ötesi telgraf ve radyo gibi buluşların ortaya çıktığı "ikinci sanayi devrimi" olarak anılan dönemde dünyanın en en büyük ekonomisi haline gelen ve iki dünya savaşından sonra yerini perçinleyen a.b.d, 2015'den beri bu özelliğini çin'e kaptırmamak için mücadele ediyor.
5 kasım'da yapılacak abd seçimlerinin sonuçları washington-pekin ilişkilerini şekillendirecek. donald trump da kazansa, kamala harris de kazansa, abd'nin bölgesinde yayılmacı bir politika izleyen çin'in tayvan üzerindeki hak talebini görmezden geleceği ve gerekirse bu uğurda askeri güç kullanabileceği tahmin ediliyor.
Donald Trump, 1800'lerden Günümüze Gelen Bir Zaman Yolcusu Olabilir mi?
