17. Yüzyılın En Büyük Gizemi: Demir Maskeli Adam'ın Sıra Dışı Hikayesi
18 eylül 1698 perşembe günü, alışılmadık bir mahkum, paris'ten, fransa'nın en kötü şöhretli hapishanesi olan bastille'ye geldi. adamın yüzü siyah kadife bir maske ile gizlenmişti ve hapishanede adını bilen personel bunu söylemekten men edilmişti. mahkum gelir gelmez gece karanlığını beklemek üzere bir odaya alındı. bu, yeni mahkumun hücresine taşınırken kimsenin onu görmemesini sağlamak için bir önlemdi. saat 21.00'de hapishanenin başkan yardımcısı ve mahkumla ilgilenenler mahkûmu eski kalenin bertaudièret kulesindeki üçüncü odaya götürdü.
bu zamana kadar, maskeli adam zaten yirmi dokuz yılını parmaklıklar ardında geçirmişti. fransa'da devam eden söylentiler, mahkumun kimliğini gizleyen maskeyi yumuşak kadifeden sert demire dönüştürmüştü. demir maskeli adamın öyle güçlü bir varlık olduğu söyleniyordu ki, kaba ve zalim bir maskenin arkasına gizlenmiş bir mahkum olarak bile gardiyanları tarafından saygıyla karşılanıyordu. fısıltılar onun soylu bir kan taşıdığını, belki de fransa'nın gerçek kralı olduğundan bahsediyordu.
hikayeler abartılı olsa da, demir maskeli adamın alışılmadık bir kadere maruz kaldığına şüphe yoktu. 30 yıldan fazla bir süredir çeşitli hapishanelerde hapsedilmiş olması, çağdaş fransa'da duyulmamış bir şeydi. hapishaneler genellikle küçük suçluların veya soyluların kısa süreli cezaları için ayrılmıştı büyük suçlar ölümle ya da daha kötüsü fransız donanmasında kürek mahkumu olarak ömür boyu cezayla cezalandırılıyordu. sebep ne olursa olsun, xıv. louis bu mahkuma diğer suçlulardan farklı davrandı.
kralın davaya bizzat müdahil olduğunu, 1669'da çıkarılan ve 1860'larda tarihçiler tarafından keşfedilen tutuklama emrinden biliniyordu. tutuklama emri eustache dauger adını veriyor, ancak bu bir takma isimde olabilir o zamanlar fransa'da gizlice gözaltına alınan mahkumlar için takma adlar oldukça sık kullanılıyordu.
eustache dauger, fransa'nın liman kenti calais'de tutuklandı ve güney fransa'da bulunan pignerol'daki (şimdi pinerolo) hapishaneye nakledildi. oraya vardığında, kralın silahşörlerinden birine, bir hapishane gardiyanına ve hapishane valisi bénigne d'auvergne de saint-mars'a teslim edildi. sonraki otuz dört yıl boyunca, saint-mars çok gizli mahkumun tek sorumlusu olarak kaldı.
kralın savaş işleriyle ilgilenen sekreteri marquis de louvois, saint-mars'a kral louis'den mahkum için güvenlik önlemleri konusunda titiz talimatlar gönderdi. hiç kimse mahkumla hiçbir zaman konuşmayacaktı ve sadece ilgilenen kişi mahkuma yiyecek ve su verebilirdi. dauger'a ayrıca, saint-mars ile mutlak ihtiyaçlar dışında herhangi bir şey hakkında konuşmaya çalışırsa öldürüleceği söylenecekti. hücresi çift kapılı olarak inşa edilecekti, böylece kimse içeride ne söylendiğini duyamayacaktı.
gizemli mahkum, sonraki on yılları fransa'nın eteklerindeki hapishanelerdeki ilkel hücrelerde geçirdi ve her zaman saint-mars ile birlikteydi. 1681'de pignerol'dan şimdi italya'nın kuzeyinde yer alan piedmont'taki o dönemin fransız exilles kalesi'ne ve daha sonra fransız rivierası'nın güneyinde cannes kasabasına birkaç kilometre uzaklıktaki sainte-marguerite adasına taşındı. saint-mars'ın mahkumunun gerçek kimliğini bilip bilmediği belirsizdi bildiği adamın adının eustache dauger ve sadece basit bir hizmetkar olduğuydu. bakan ve vali arasındaki sonraki yıllardaki yazışmalarda, ikisi de mahkumun adını asla anmamaya özen gösterdi. onu sadece alt kuledeki adamlardan biri olarak adlandırdılar.
ancak bu, saint-mars'ın mahkumunun önemi hakkında kasıtlı olarak spekülasyonlar yapmadığı anlamına gelmiyor. louvois'in mektupları maske kullanımını dikte etmiyordu yalnızca mahkumun tecrit edilmesi gerektiğini söylüyordu. bu nedenle bazı tarihçiler, daha önce bakanları ve soyluları korumuş olan saint-mars'ın, gözetiminde basit bir hizmetkara baktığı için aşağılanmış hissettiğine inanıyor. dauger'in maske takması konusunda ısrar ederek, mahkumunun ünlü bir yüzü olduğu yanılsamasını yarattı.
voltaire'in hikayesi
1771'de, mahkumun bastille'ye nakledilmesinden yetmiş yıl sonra, fransız filozof, yazar ve sosyalist voltaire efsaneye katkıda bulundu. voltaire, kralı eleştiren eserler kaleme aldıktan sonra bastille'de 11 ay geçirmişti. oradayken, hem gardiyanlardan hem de diğer mahkumlardan maskeli mahkum hakkında hikayeler duydu. voltaire için mesele açıktı. bir mahkuma maske takmanın tek nedeni, insanların onu tanımasından korkmanızdı. ve özellikleri fransız madeni parasına damgalanmış tüm fransa tarafından bilinen kraldan daha ünlü kim olabilirdi? questions sur l'encyclopédie adlı eserinde voltaire, mahkumun güneş kralı'nın gizli ikiz kardeşi olduğunu ve taht için bir güç mücadelesinden kaçınmak için hapsedildiğini öne sürdü. filozofun kendisinin bu teoriye inanıp inanmadığı ya da sadece tacı itibarsızlaştırmaya çalışıp çalışmadığı belli değil. ancak ikiz kralın hikayesi ihtilal öncesi fransa'da hızla yayıldı sıradan fransız vatandaşları, monarşinin elinde büyük haksızlıklara maruz kalmıştı ve dürüst bir kralın zalim ikizi tarafından zulmedildiği ve ulusun servetini savurduğu bir hikaye doğal olarak popülerdi.
napolyon, kral louis'in erkek kardeşinin maskenin arkasında olduğuna ve kendisinin de mahkumun soyundan geldiğine inanıyordu.
baron'un teorisi
ancak, voltaire eserini tamamlamadan önce, 1770'te fransız baron olan de heiss, 1687 yılındaki bir yazısında hikayeye dayanan yeni bir teori ortaya attı. demir maskeli adamın italyan diplomat kont ercole antonio mattioli olduğunu iddia etti.
de heiss'e göre mattioli, kral xıv. louis'e italya'da sahip olduğu bir kaleyi satmayı kabul etti. fransız kralının onu fethetme zahmetinden kurtardı ancak fonları aldıktan sonra, italyan kontu avusturya, savoy, ispanya ve venedik hükümetlerini bilgilendirerek anlaşmanın şartlarını çiğnedi ve louis'i zor durumda bıraktı. doğal olarak, louis iki taraflı olan kontu cezalandırmak istedi ve bu yüzden onu fransa'ya çektikten sonra tutukladı ve saint-mars'ın altındaki pignerol hapishanesine attı.
o zamanlar tarihçiler bu hikayenin doğru olabileceğini düşündü. 17. yüzyıl avrupa'sında yabancı bir diplomatın tutuklanması siyasi huzursuzluğu tırmandırabilirdi ve bu da mattioli'nin hapis cezasını bir sır olarak saklamak için iyi bir neden olurdu. ancak 1869'da keşfedilen bir mektup o zamandan beri süren teoriyi baltaladı. mektupta saint-mars, mattioli'nin demir maskeli adam hakkında yazarken her zaman yapmaktan kaçındığı adını kullandı.
bugün bazı tarihçiler, kraliyet arşivlerinden elde edilen çağdaş belgelerin, louvois'in mahkumu ‘basit bir hizmetçi’ olarak tanımlamasının gerçeğe yakın olduğunu öne sürüyor. eustache dauger'ın, bilinmeyen koşullar altında bir veya daha fazla önemli devlet sırrının farkına varan kral louis'in kişisel hizmetkarlarından biri olabileceğine inanıyorlar. adam mahkemede yargılanamazdı çünkü bir duruşma sırları ortaya çıkarabilirdi. bunun yerine, kral tek taraflı olarak talihsiz hizmetçiyi hayatının geri kalanını hücre hapsinde tek başına geçirmeye mahkum etti.
bu teorinin destekçileri, dauger'in hapishanedeki temel konaklama koşullarına ve saint-mars'ın gizemli mahkumu defalarca diğer soylu mahkumlar için bir uşak olarak kullanmaya çalıştığını vurguluyor. bunlardan biri, esaret altında bile hizmetçileri elinde tutan kötü şöhretli zevk düşkünü ve eski maliye bakanı nicolas fouquet'ti. sybarite ve eski maliye bakanı nicolas fouquet'ti. hizmetçilerden biri öldüğünde, saint-mars, dauger'ın yerine geçip geçemeyeceğini louvois'e sordu. talep 1675'te kabul edildi ve demir maskeli adam, eski bakanın ölümüne kadar beş yıl boyunca fouquet'nin kişisel hizmetkarı olarak görev yaptı.
araştırmacılar, dauger'in hangi devlet sırrını ortaya çıkarmış olabileceğini hala bilmiyorlar, ancak fransız tarihçi jean-christian petitfils, dauger'in güneş kralı'nın ingiltere kralı ıı. charles'ın elçisi olması için iyi bir gerekçe sundu. petitfils'e göre, haberci, charles'ın fransızlarla güçlendirilmiş bir ittifak karşılığında katolikliğe geçme anlaşması hakkında bilgi edinmiş olabilir. bu ittifak, charles’ın ülkedeki protestan düşmanlarına karşı güç kazanmasını sağlamak için planlanmıştı ancak planlananlar 1685'teki vefatına kadar bir sır olarak kaldı.
petitfils'e göre, bu teori, eustache dauger'in ingiltere'den marş denizi’nin karşısındaki calais'de tutuklanması gerçeğiyle pekiştiriliyor.
bastille'de toplamda otuz dört yıl hapis yattıktan sonra, demir maskeli adam 19 kasım 1703 yılında vefat etti. kimliği hiçbir zaman kesin olarak çözülmedi ve sürekli olarak yeni teoriler ortaya atıldı. maskenin arkasında olduğu iddia edilen en son adaylardan biri, alexandre dumas'nın hikayelerinde yer alan karakter d'artagnan'ın gerçek hayattaki ilham kaynağı charles de batz de castelmore, d'artagnan'dır. bazı tarihçiler, gerçek d'artagnan'ın 1673'te maastricht'e yapılan bir saldırı sırasında ölmediğine, ancak ciddi yaralara rağmen hayatta kaldığına ve louvois'in emriyle esir alındığına inanılıyor. bu teoriye göre bakan, louvois'in kral louis'e saldırı girişiminden korktuğu için ortaya çıkmasını önlemek adına ortadan kaldırmak istedi.
teori pek olası değil, ancak sadece güneş kralı'nın gizemli mahkumunun kimliğinin muhtemelen hiçbir zaman çözülemeyeceğinin ve efsanenin cazibesinin yeni teoriler doğurmaya devam edeceğinin kanıtıdır.
