Türkiye-Yunanistan Arasında Kalmış Göçmenlerin Acılarını Anlattığı Yunan Blues'u: Rebetiko

Önce birkaç kısa bilgi

rembetler iki taraftan da dışlanmaları sebebiyle underground bir kültür oluşturmuşlar ve bu ismi taşıyan bir müzik türünün doğmasına sebep olmuşlardır, ayrıca yunan müziğine buzuki adlı enstrumanı kazandıran da bu insanlardır.

temel olarak iki gelenekten gelen bir müzik türüdür. 

birincisi izmir tarzı (smyrneika) daha neşeli rebetiko ekolü,

diğeri ise tekke tarzı olan pire ekolüdür.

iki tarz mübadele sonrasında pire semtinde buluşmuştur.

önceleri manga adı verilen kabadayıların, esrarkeslerin ve hapsihane külhanbeylerinin müzigi olarak bilinir ve aşağılanırken daha sonra vassilis tsitsanis gibi ustalar sayesinde bujuva sınıfının eglence mekanlarına da girebilmistir. ama bu noktada da ruhunu kaybetmis ve ticarileşmiştir.

ege'nin blues'u olarak bilinen müzik türü.

Şimdi de tarihini derinlemesine öğrenelim

rebetiko, bir müzik türü ve yaşam biçimidir. kökenlerinin hapisane şarkılarıyla bağlantılı olduğu öne sürülmektedir. hapisane şarkılarının bahsi ilk defa 19.yy.'ın ortalarında geçmektedir. 1950 yılında bir fransız soylusu olan appair osmanlı hapisanelerindeki sorunlar üzerine çalışmak için yunanistan'a gitmiş ve orda duyduğu şarkıları kaydetmiştir. ayrıca bu şarkılardan 1890 yılında mora’yı yıllarında ziyaret eden papadiamantis, dafnis ve karkavitsas ve 1891 yılındaki “estia” dergisinde de bahsetmiştir.

1880 yıllarında “neo-hellenic” devletin kurulmasına kadar, atina’da italyan operası dinlenmekteydi

bu dönemdeki bütün yunanca şarkılar italyan operalarının melodilerinden esinlenmekteydi. yunan şarkılarının yaratılması girişimi ionian adaları serenatları ve atina şarkılarıyla başlamıştır. tabii ki o dönem şarkılarında yine italyan operasının etkisi görülmektedir, ancak çok belirgin değildir.

atina konservatuarı 1871 yılında kurulmuş ve aynı yıl atina’daki ilk sandan- café ve 1973 yılında da ilk sandur-café açılmıştır (1886 yılından sonra sandur-cafélerin adı aman-café olarak değişmiştir). 1880 yılında atina’da müzik çevreleri ikiye ayrıldı; bir tarafla “asya ilhamını sevenler”, diğer tarafta ise aşk şarkıları amanelerin yunan özellikleri taşımadığına inananlar vardı. 1886 yılına gelindiğinde atina aman-café lerle doluydu, ve amanelerin tam hakimiyeti on yıl sürecekti. yüzyılın sonuna doğru aman-café lerde azalma ve atina revülerinde bir artış görülmeye başlandı.

tiyatro tarzının gelişi ile yabancı müzik dinleyicilerinin artışı da gözlemlendi. revülerin başarısı inanılmazdı ve 20.yy'ın ilk yirmi yılında revüler eğlence hayatının merkeziydi. 1922 yılından sonra revülerin içeriği değişti ve buna paralel olarak dinleyicilerin ilgisi de başka yöne kaydı.

küçük asya felaketi olarak adlandırdıkları hezimetten sonra aman-café ler bir süreliğine geri geldi, ancak hala 1916 ve 1928 yılları arasında operetler çok popülerdi

operetler yunan müziği yapmaktaydı ancak bu müzik ne revülerdekine ne de “amanetzidika”ya benziyordu. operetlerin ilk yıllarında yazılmaya başlayan şarap şarkıları, 1930'lu yıllarda zirvedeydi. plakların çıkışıyla, en büyük iletişim kaynağı olan tiyatro populerliğini yitirdi, aynı durum operetler için de geçerli oldu.

daha önce bahsedilen müzik tarzları hep belirli sosyal durumlarda ortaya çıkmıştır. bu dönemde yunanistan'daki hayat, iç ve dış göçler, yunan topraklarının 1912 yılında genişlemesi ve 1922'deki küçük asya felaketiyle belirlenmekteydi. küçük asya felaketi sonucu oluşan göçmen şarkıları, halk şarkıları, adaların halk şarkıları ile birleşip rebetiko’nın ortaya çıkmasını sağlamıştır.

rebetiko şarkılarının en güzel örnekleri, güzellik sıralaması yapmadan liman kentleri olan izmir, istanbul, syros, selanik ve pire’den çıkmıştır.

1938’e kadar

ilk rebetiko şarkıları, kanuna aykırı hareketler ve aşk ilişkilerinden bahsetmekteydi. pire ekolü öncüydü. dönemin ve pire ekolünün öncüsü markos vamvakaris ’tir. onun dışında vasilis tsitsanis ve manolis hiotis de bu dönemde beste yapmıştır.

1938- 1960 arası

işgal zamanı da besteler yapılmaya devam etti ancak fabrikalar 1946 yılına kadar kapalı olduğu için bu şarkılar kaydedilemedi. o tarihten sonra ise vasilis tsitsanis, marika ninou, manolis hiotis, giorgos mitsakis, giannis papaioannou bu dönemde besteler yaptı.

1950'lerde stelios kazantzides, grigoris bithikotsis, sotiria bellou gibi şarkıcılar ortaya çıktı.

1960’tan sonra

1960'lı yıllarda rebetiko bir hayalet halini almıştı. bazı eski parçalar grigoris bithikotsis ve sotiria bellou gibi sanatçılar tarafından kaydedildi. daha sonra ise, eski rembetler tekrar eğlence merkezlerinde program yapmaya başladılar. aynı zamanda, özellikle öğrencilerden oluşan bir gruba yönelik rebetiko şarkılarının dinlendiği ve rembetlerle tanışılan müzik geceleri düzenleniyordu. 1961 yılında hristianopoulos ilk rebetiko edebiyatı olarak kabul edilen makalesini dağıttı. 1968 yılında ise elias petropoulos’un “rebetiko şarkıları” kitabı yayımlandı.

1970'li yılların başında en büyük rembet sanatçıları vefat etmeye başladı. 1980'li yıllarda filmler, televizyon dizileri ve revüler yapılmaya başladı. tsitsanis de 1984 yılında vefat etti.

bazıları rebetiko müziğinin öldüğünü iddia etmektedir ancak hala dinlenen ve söylenen bir müziğin öldüğünü düşünmek biraz anlamsız ve müziğe saygısızlıkmış gibi geliyor bana…

(bkz: stoa athanaton)

Birkaç önemli kaynak

izmir'imin karşı kıyıdan yankılanan nidası aşağıdaki ustalarca yapılandırılmış

(bkz: markos vamvakaris)
(bkz: george batis) (1890 - 1967)
(bkz: stratos payioumtzis) (1904 - 1971)
(bkz: mitsos gkogkos) (bagianteras) (1903 - 1985)
(bkz: vassilis tsitsanis) (1917 -1983)
(bkz: manolis hiotis) (1920 -1970)

(bkz: smyrneika)

http://greecetravel.com/music/rembetika/ (şarkı adlarına tıklayınca dinleyebildiğiniz gibi bol bol bilgi var. )

http://www.violetta.demon.co.uk/songs.html (real player formatında şarkılar)

http://www.rebetiko.gr/…?id=1&curpage=2#diskografia (nette bulduğum en kapsamlı şarkı sözleri arşivi )

http://course.lib.uci.edu/…r/music/fa2003/200/bozo/ (bazı önemli biyografiler için:)