Tarihteki En Büyük Ekonomik Çöküşlerden Biri: Mississippi Balonu
1717'de fransa'da kurulan mississippi şirketi, mississippi vadisini kolonileştirdi ve new orleans şehrini kurdu. kral 15. louis ile arası iyi olan şirket, büyük planlarını finanse etmek için paris borsasında hisselerini sattı. şirketin müdürü john law aynı zamanda fransa merkez bankası'nın başkanıydı. dahası, kral onu günümüzdeki maliye bakanına tekabül eden bir pozisyon olan genel finans kontrolörü olarak da atamıştı. 1717'de aşağı mississippi vadisi timsah dolu bataklıklarla kaplıydı ama missippi şirketi bu bölge hakkında sonsuz fırsatlar ve zenginliklerle dolu bir efsane yaydı. fransız aristokratları, işadamları ve şehirli burjuvazi bu hayallere inandığında, mississippi'nin hisse fiyatları uçtu. ilk başta hisseler 500 livreden satılıyordu. 1 ağustos 1719'da fiyat 2.750 livreye yükselmişti. 30 ağustos'ta 4.100 livre, 4 eylül'deyse ise 5.000 livreye ulaştı. 2 aralık geldiğinde, mississippi hissesi 10.000 livre barajını aşmıştı. paris sokakları coşku içindeydi, insanlar tüm malvarlıklarını satıp devasa krediler alarak mississipi hisseleri almaya çalışıyordu, herkes kolay zengin olmanın yolunu bulduğuna inanıyordu.
bundan birkaç gün sonra panik başladı. bazı spekülatörler hisselerin fiyatının gerçekçi ve sürdürülebilir olmadığını fark ederek, hisseleri tavan yapmışken satıp kurtulmayı seçtiler. hisse arzı yükselince fiyat düştü. diğer yatırımcılar da fiyatın düştüğünü görünce hemen hisselerini satıp çıkmak istediler, bu yüzden hisse fiyatları daha da düştü ve bu durum çığ gibi büyüdü. fiyatları sabitlemek için fransız merkez bankası mississipi hisseleri satın aldı, ama bunu sonsuz dek yapamazdı, en sonunda para bitti. bu durum gerçekleştiğinde john law, bu sefer de maliye bakanı olarak, daha fazla hisse alabilmek için para basılması iznini verdi. bu da tüm fransız finansal sistemini balonun içine sokmuş oldu, üstelik bu finansal sihirbazlıklar bile günü kurtaramadı. missippi hisselerinin fiyatı 10.000 livreden 1.000 livreye düştü ve sonra tamamen çökerek tüm değerini yitirdi. artık merkez bankasının ve kraliyet hazinesinin elinde değersiz bir yığın hisse vardı ve hiç para yoktu. büyük spekülatörler hisseleri zamanda sattıkları için hasarsız kurtulmuşlardı, küçük yatırımcılarsa herşeylerini kaybettiler, pek çoğu intihar etti.
mississippi balonu tarihteki en büyük finansal çöküşlerden biridir. fransa krallığı'nın finansal sistemi, bu çöküşten sonra hiçbir zaman tam anlamıyla toparlanamadı. mississippi şirketi'nin siyasi bağlantılarını hisse fiyatlarını manipüle etmek için kullanması, insanların fransız bankacılık sistemine ve fransız kralının finansal becerilerine olan güvenini sarstı. bunun bir sonucu olarak da 15. louis giderek daha zor kredi bulabilir hale geldi. bu, fransa'nın denizaşırı imparatorluğunun ingilizlerin eline geçmesinin en önemli nedenlerinden biriydi. ingilizler kolayca ve düşük faizle kredi bulabilirken, fransızlar zar zor kredi buluyor, bulduklarında da yüksek faizle ödüyorlardı. artan borçlarını finanse edebilmek için fransız kralı giderek daha fazla ve yüksek faizli krediler almaya başladı. nihayet 1780'lerde büyükbabasının ölümünden sonra tahta çıkan 16. louis, yıllık bütçenin yarısının kredi faizlerine gittiğini ve iflasa doğru koştuklarını fark etti. istemeyerek de olsa, 150 yıldır toplanmayan fransa parlamentosunu 1789'da krizi çözebilmek amacıyla topladı. fransız devrimi de böyle başladı.
(bkz: hayvanlardan tanrılara sapiens)
(bkz: yuval noah harari)
(bkz: kapitalist itikat)
