Tam 5 Yıl Osmanlı'ya Sığınan ve Ancak Zorla Gönderilebilen İsveç Kralı Demirbaş Karl'ın Hikayesi
isveç kralı xii. charles'ın (demirbaş şarl) osmanlı'ya sığınması (1709-1714)
avrupa’yı şekillendiren kuzey savaşları sırasında isveç kralı xii. şarl, 1709 yılında poltava’da ruslara yenildiği savaş sonrası osmanlı devleti’ne sığındı. kısa süreceği düşünülen sığınma beş yıldan uzun sürdü.
- savaşta ayağından yaralanan xii. şarl, yanındaki bin kadar asker ve ukraynalı kazaklarla birlikte osmanlı şehri olan bender’e sığındı. ülkesine dönüş yolu ruslar ve düşman devlet lehistan tarafından kapatılmıştı. hem iyileşmek hem de ezeli düşman olarak gördüğü rusları yenmek için osmanlı’yla birlikte mücadele etmeyi düşünüyordu.
- aslında bu olaydan kısa süre önce isveç ile osmanlı arasında bir görüşme olmuştu. sadrazam çorlulu ali paşa, ruslara karşı isveç ile ittifak etme düşüncesindeydi. isveç kralı, osmanlı elçisine ruslarla olası savaş durumunda destek verip veremeyeceğini sorduğunda elçi mesafenin çok olduğunu söylemiş. kral da osmanlı sınırına yakın olan kamaniçe taraflarına ilerleme ihtimalinden bahsedince elçi bu kez destek verilebileceğini söylemiş.
- bu görüşme sonrası dostluk antlaşması yapılmış: “osmanlı devleti’nin isveç kralının dostuna dost, düşmanına da düşman olması, isveç’in istanbul’da daimi bir elçi görevlendirmesi” kararlaştırılmış. xii. şarl, osmanlı devleti’ne rusya’ya karşı ittifak teklifinde bulunmuş ancak osmanlı devleti bu teklifi ruslarla devam eden barışı bozmamak için reddetmiştir.
- xii. şarl bender’de bulunduğu sırada kırım hanı devlet giray ile iletişim kurarak osmanlı-rus mücadelesine yön vermeye çalıştı. kazak ve tatar kuvvetlerini etrafına toplayıp, rus topraklarına baskınlar düzenledi. istanbul’a gönderdiği elçi ile osmanlı politikasını etkilemeye çalıştı.
- yalnız bu yıllar osmanlı için karlofça antlaşması’nın hezimetinin yaşandığı yıllardır. devlet adamları kaybedilen toprakları geri almak düşüncesindeler ancak tekrar yenilme korkusu devlet politikasını ciddi etkilemektedir.
xii. şarl’ın misafirliği
osmanlı’da bulunan yabancı elçiler kral’ın uzun süren misafirliğinden rahatsız olmuş ve bunu dile getirmişlerdir. osmanlı yönetimi de birkaç kez kral’ın gitmesi için girişimlerde bulunmuş ancak şarl bunu kabul etmemiştir. ruslarla yapılacak büyük mücadele için girişimlerde bulunmaya devam etmiştir.
- prut barışı sonrası xii. şarl, gitmeyi kabul etmiş ancak leh ve rus tehdidine karşılık 40 bin türk ve bir o kadar da tatar askerinin emrine verilmesini istemiş. xii. şarl’ın bir diğer talebi ise aldığı borçları ödeyebilmesi için kendisine borç verilmesiydi.
- kralın çeşitli bahanelerle osmanlı’da kalmakta direnmesi üzerine önce kralın aracılarının istanbul’a gelmesi yasaklanmış, ardından yevmiyesinde kesintiye gidilmiştir (415 kuruş olan yevmiyesi 50 kuruşa düşürülmüştür).
- iii. ahmet, kral’a gönderdiği namede “siz ki dostumuz isveç kralısınız. bu kış içinde vilayetinize gitmeniz için tüm ihtiyaçlarınız görülmüş, kırım hanına ve bender muhafızına nakliniz için gerekli emirler verilmiştir. bu hattı hümayun tarafınıza varınca vakit harcamayıp, vilayetinize gidiniz. aksi durumda emrimiz başka şekilde olacaktır” diye yazmıştır.
-xii. şarl bu yaşananlardan padişahın haberi olmadığını düşünüyordu, bu yüzden ülkesine dönmeyi reddetti. kendi başına hareket eden kral’ı kontrol altına almak, rusya’yla ilişkileri güvende tutmak için kral’ın zorla alıkonulmasına karar verildi. bulunduğu sarayın etrafı askerlerce çevrildi ve “kalabalık olayı” denen hadise ile xii. şarl esir alınmış ve dimetoka’ya oradan da edirne’ye nakledilmiştir.
- bender kampında bin kişilik bir ordusu bulunan ve ülkesindeymiş gibi hareket etmesine izin verilen kral, edirne’de tam bir mahpus konumuna düşmüştür. isveç kralı’nın ülke siyasetine yönelik faaliyetleri iyi bilindiği için ruslarla yürütülen barış müzakereleri esnasında gözetim altında tutulmuştur.
xii. şarl’ın ülkesine gönderilmesi
xii. şarl’ın 12 temmuz 1714 tarihli mektubuyla ülkesine dönmeye hazır olduğunu bildirmesi üzerine ağustos ayında kendisine dönüş izni verilmiştir. böylece 1709’da başlayan beş yıldan fazla süren osmanlı macerası da böylece sonlanmıştır.
kralın borçları... kral, osmanlı’ya sığındığı ilk günden itibaren şanına yaraşır şekilde karşılanmış, masrafları hazineden ödenmiştir. xii. şarl ülkesine dönerken borçlarına karşılık olarak 2.000 kese akçe (bir milyon isveç taleri) değerinde iki adet borç senedi bırakmıştır. kral ülkesine dönünce borcunu ödeyeceğine dair söz vermiş ancak borcunu ödememiştir.
- xii. şarl’ın ölümünden sonra sadrazam nevşehirli damat ibrahim paşa, iki bin kese akçe borcun tahsilini talep etmek üzere 1727 yılında isveç’e elçi göndermiştir. elçi isveç’te bir seneye yakın süre girişimde bulunmuş ancak isveç’in savaş halinde olmasından dolayı borcu tahsil edilemeyeceğini söylemiştir.
- sultan i. mahmut döneminde 1732’de isveç’e gönderilen mehmet said efendi de borç ile ilgilenmiştir. borç yanında isveç ile bir ittifak yapılması düşünülmüştür. ancak borcun tamamının tahsil edilemeyeceği anlaşılınca, devletler arasındaki dostluk dolayısıyla borcun yarısına razı olunmuş fakat yine de ödeme yapılamadığından 1733’te geri dönmüştür.
- 1737 yılında yapılan girişimler ile nakit para yerine bir kalyon ile 30 bin tüfeğin borca karşılık verilmesinde anlaşıldı. böylece xii. şarl’ın borçları tahsil edilmiş oldu. bazı kaynaklarda borcun tahsil edilemediği de yazmaktadır. (bkz: akdes nimet kurat)
- kaynaklarda “demirbaş” lakabıyla anılan xii. şarl’ın uzun süre osmanlı’da ikameti isveç’in doğu kültürü ile ilişkisini artırmıştır. kral ülkesine dönerken dolma, şerbet, kahveyi de ülkesine taşıdı. hatta meşhur isveç köftesinin de osmanlı kökenli olduğu söyleniyor. isveç resmi twitter hesabından bunu da paylaştılar:
- kral manevralarına ve hızlarına hayran kaldığı türk gemilerini gözlemleyerek bunlara benzeyen iki adet gemi yaptırmıştır. isimlerini de türkçe “jarramas” ve “jildirim” koymuştur:
- hayatının önemli bir dönemini osmanlı’da geçiren xii. şarl bugün dahi ölüm yıl dönümünde türk gelenekleriyle anılıyor.
tarih ve genel kültür içerikli videolar hazırlıyorum, youtube kanalıma bakmak isterseniz buradan ulaşabilirsiniz:
kaynakça
• hamza günaydın, burak coşkun, isveç kralı xıı. charles’ın (demirbaş şarl) osmanlı devleti’ne ilticası (17091714) ve iltica sürecinde ülkesinde ombudsman görevlendirmesine ilişkin bir değerlendirme
• https://tr.wikipedia.org/wiki/xii._karl
• akdes nimet kurat, xii. karl'ın türkiye'de kalışı ve bu sıralarda osmanlı imparatorluğu
• tahir sevinç, isveç kralı xii. şarl’ın osmanlı devleti’ne ilticası ve ikameti (1709-1714)
• https://www.hurriyet.com.tr/…eriyle-anildi-40664117
Tam Sana Göre Birini Bulmak İçin Neden OkCupid Kullanmalısın?
Sık Sık Kazan Kaldırmasıyla Bildiğimiz Yeniçeri Ocağının Siyasi Çekişmeyle Dolu Tarihi
