Sümerlerin Bugün Kullandığımız En Temel Şeylerin Prototipi Sayılabilecek İcatları
sümerler... insanlık tarihinin ilk “startup'ı” sayılabilecek, milattan önce 4000-2000 yılları arasında mezopotamya'da yaşamış olan ve bugün kullandığımız her şeyin prototipi sayılabilecek icatları yapmış muhteşem uygarlık.
çoğumuz sümerler dendiğinde akla gelen ilk şeyin “yazıyı bulan millet” olduğunu sanıyor ama gerçek çok daha büyüleyici
sümerler, insanlık tarihinin belki de en gizemli ve en etkileyici startup'ı. yaklaşık mö 4000-2000 yılları arasında irak'ın güneyinde (güney mezopotamya) yerleşik hayata geçmiş olup medeniyetin beşiği olarak bilinen coğrafi bölgede yaşamış bir uygarlıktır. ve şu ana kadar keşfedilen bulgular onların sadece bir medeniyetin temeli değil, tam anlamıyla bir paradigma değişiminin öncüsü olduğunu gösteriyor.
sümerlerin kökeni bilinmemektedir, ancak sümer halkı kendilerini “siyah başlı olanlar” veya “siyah başlı insanlar” (sağ-gíg) olarak adlandırmışlardır. bu kendini tanımlama bile başlı başına çok anlamlı; çünkü bu isim hem fiziksel hem de kültürel bir farklılığa işaret ediyor. akadlar da onlara “kara kafalı insanlar” diyordu, bu da fiziksel görünümleri hakkında ipucu veriyor.
son arkeolojik bulgular sümerlerin kökeninin ne semitik ne de hint-avrupa olduğunu, sümer devleti'nin, sami olmayan izole bir topluluk tarafından kurulmuş olduğunu gösteriyor. peki nereden gelmişlerdi? işte bu sorunun cevabı hala tam olarak bilinmiyor ama bazı teoriler var. cevat şakir kabaağaçlı, eserlerinde sümerlerin mezopotamya bölgesine orta asya'dan göç ettiklerini belirtir - bu teori özellikle dil ve kültürel benzerlikler üzerine kurulu. diğer yandan çoğu modern tarihçi, sümer'in ilk olarak m.ö. 5500 - 3300 yılları arasında, sami ve hint-avrupa kökenli olmayan eklemeli izole bir dil olan sümer dilini konuşan batı asyalı bir halk tarafından kalıcı olarak yerleşildiğini öne sürüyor.
herkes sümerlerin yazıyı bulduğunu biliyor ama çivi yazısının nasıl geliştiğini pek az kişi biliyor
çivi yazısının kökenleri sümerlerin birbirlerine bilgi aktarımı yapabilmek için kullandıkları sembolik jeton tarzı nesnelere dayanır. başlangıçta bu sistem oldukça pratikti: belli bir şekle sahip bir taş koyun gibi başka bir şeyi temsil ediyordu. bu taşların 5 tanesi 5 koyunu temsil edebilirdi. ilginç olan şu: bu taşlar bazen bir muhafazanın içine konarak başka birine bir tür fatura olarak verilir - bu sistem bugünkü fatura sisteminden çok da farklı değil aslında!
zamanla bu sistem evrimleşti. ifade edilmek istenen kavramlarda, var olan kayıt sisteminin yetersiz kalması, yazının gelişmesinde çok önemli bir adım atılmasına neden oldu. bu, kullanılan dilin, ilk olarak aktif bir biçimde yazıya geçirilmesi olayıdır. en fascinant yanı şu: çivi yazısı mezopotamya dışında anadolu ve iran gibi bölgelere de yayıldı. hititler döneminde asurlu tüccarlar bu yazı sistemini anadolu'ya taşıdılar. yani sümerler sadece yazıyı bulmakla kalmadı, ilk “viral” yazı sistemini de yarattı.
sümerler matematikte öyle ilerideydiler ki bazen gözlerimize inanamıyoruz
avusturya'daki bir üniversitedeki matematikçiler, trigonometrik tablo içeren 3.700 yıllık bir kil tabletin keşfiyle uluslararası manşetlerde yerlerini aldılar. araştırmacılar, çivi yazılı tablodan trigonometri hakkında karmaşık bir yapıyı ortaya çıkardılar ki bu bazı açılardan günümüz matematiğinden daha da ileri bir seviyede! sümer sayı sistemi günümüz ondalık sistemine benzeyen altmış tabanlı bir sayma sistemi idi. sümerler astronomik çalışmalarını da 60 tabanlı sistemde yaptılar. sonucunda, bir saatin 60 dakika olması, bir dakikanın 60 saniye olması bize onlardan miras kalmıştır.
60'lık sistem devrimi: sümer sayı sistemi günümüz ondalık sistemine benzeyen altmış tabanlı bir sayma sistemi idi. sümerler astronomik çalışmalarını da 60 tabanlı sistemde yaptılar. sonucunda, bir saatin 60 dakika olması, bir dakikanın 60 saniye olması bize onlardan miras kalmıştır.
astronomi konusunda da şaşırtıcı bulgular var
profesör george sarton bunların iki metodla hesaplandıklarını bulmuştur. daha yeni olanı babil'de kullanılmıştır, eskisi ise uruk'ta. hiç tahmin edilemeyen bulgularına göre, daha eski olan uruk metodu, daha sonraki sistemden daha gelişmiş ve doğru idi. sümerler astronomide de gelişmişlerdir - burçları ilk sümerler bulmuştur ve günümüze değin gelmiştir. evet, bugün hala okuduğumuz burç yorumlarının temeli 5000 yıl önceki sümer astronomisine dayanıyor!
gılgamış destanı, antik mezopotamya'dan günümüze ulaşan en eski edebiyat eseri ve piramit metinlerinden sonra en eski ikinci dini metin olarak kabul edilen destansı bir şiirdir (bkz: gılgamış destanı). bu destan sadece eski bir hikaye değil, insanlık tarihinin ilk büyük edebiyat eseri. destanın günümüze etkisi hala devam ediyor; benim bildiğim versiyonunda ölümsüzlük bitkisini bulan gılgamış bitkiyi yemeden önce azıcık kestirmek ister (yorgun düşmüştür) o uyurken de bir yılan gelip bitkiyi yutar, yılanların her bahar deri değiştirmesini destan bu olaya bağlamıştır. son yıllarda ırak'ta gılgamış destanı'nın 22 yeni dizesinin bulunmasıyla çivi yazısı manşetlerde yer aldı. bu keşifler destanın orijinal halinin çok daha zengin olduğunu gösteriyor.
sümerler sadece yazı ve matematiği bulmadı, hayatımızın temelini oluşturan onlarca şeyi icat etti
5 bin sene önceki ekonomik gelişme, ürün fazlası ürünlerin ticareti sonucu büyük boyutlu 'kış sarayı' gibi yapıları ortaya çıkardı ve ilk kez para kullanımını doğurdu (bkz: prof. dr. hayat erkanal, “mezopotamya uygarlığının doğuşu”). ilk kullanılan para maddeleri altın, gümüş ve diğer madenlerden yapılmış olan halkalardı. insanlar çoğu zaman tekerleğin ulaşım için icat edildiğini sanır ama diğer antik halklar çömleği elleriyle yaparken sümerler, seri üretime geçmelerini sağlayan çömlek tekerini icat etmişti. yani tekerleğin ilk kullanımı sanılanın aksine araçlarda değil çanak çömlek atölyelerinde olmuştur. tarihte ilk defa okula benzer yapıların burada görüldüğü varsayılmakla birlikte sümerlerde daha çok dini ve mesleki eğitim üzerine durulmuştur - modern okul sisteminin ilk prototipi sümerler'de görülüyor.
son yıllarda sümerler hakkında çıkan yeni bulgular gerçekten şaşırtıcı
schmidt'in yerini alan lee clare yönetimindeki alman arkeoloji enstitüsü ekibi, büyük anıtsal yapıların zeminlerinin birkaç metre altında, evlerin ve sabit yerleşim alanlarının olduğunu gördü. bu bulgular sümer öncesi dönemin çok daha karmaşık olduğunu gösteriyor. çivi yazıları da sümerlerin geçmişinin çok gerilere uzandığını kanıtlar niteliktedir - bu kültürün binlerce yıldır gömülü olan çamur tabletlerinin deşifre edilmesi m.ö.450.000'e kadar uzanan kökler çıkarmaktadır karşımıza (bkz: zecharia sitchin, “genesis revisited”).
sümerler'in günümüze etkisi hiç bitmemiş - bugün kullandığımız 24 saatlik sistem, dakika ve saniye kavramları sümerler'den geliyor. ilk yazılı kanunlar sümerler'de başladı ve modern hukuk sistemlerinin temelini oluşturdu (bkz: mezopotamya medeniyetleri). sümer döneminde 21'i küçük olan yaklaşık 35 büyük şehir ve kasaba vardı - bunlar arasında kiş, nippur, zabalam, umma, lagaş, eridu, uruk ve ur sayılabilir.
sümerler hakkında hala cevaplayamadığımız onlarca soru var
gerçekten nereden geldiler? neden bu kadar farklı bir kültür geliştirdiler? sümerliler, gerçekten de ellerinde araç ve gereç olmasa da küresel bir astronomi ve geometrinin gerektirdiği gelişmiş astronomik ve matematik “know-how”a sahip miydiler? yaklaşık olarak m.ö.2700 yılları civarında, gelişimini büyük ölçüde tamamlamış olan ve bazı kuralları olan bir yazı sistemi haline gelmişti - bu kadar hızlı gelişim nasıl mümkün oldu? (bkz: samuel noah kramer, “tarih sümerde başlar”)
sümerler sadece tarihin eski bir medeniyeti değil, bugün yaşadığımız dünyanın mimarları
onlar olmasaydı belki de şu anda hala mağara duvarlarına resim çiziyor olurduk. binlerce yıl önce fırat ve dicle arasında gelişen sümerler, antik dünyanın silikon vadisi sayılabilecek bir medeniyet inşa etmişti. her çivi yazısı tableti, her arkeolojik bulgu, sümerler'in ne kadar ilerici bir toplum olduğunu bir kez daha kanıtlıyor. onların bıraktığı miras sadece teknolojik değil, aynı zamanda kültürel ve felsefi. insan olmak ne demek, medeniyet nasıl kurulur, bilgi nasıl aktarılır; tüm bu soruların cevaplarını ilk olarak sümerler vermeye çalıştı (bkz: muazzez ilmiye çığ, “gılgamış - tarihte ilk kahraman kral”). ve en önemlisi: sümerler'in hikayesi henüz bitmedi. her geçen gün yeni bulgular çıkıyor, yeni tabletler keşfediliyor. kim bilir, belki de onların en büyük sırları henüz toprak altında saklı…
Eski Yunanların Bugün Hala Kullanılan ve Gelişmemizde Rol Oynayan Bazı İcatları
