Snooker Tam Olarak Nedir, Kuralları ve Klasik Bilardodan Farkları Nelerdir?
ingiltere'de ortaya çıktığı için ingiliz bilardosu olarak da bilinen spordur snooker
ingiliz ordusundaki askerler arasında oynanmaya başlamış, oradan günümüze gelmiştir. birçok kuralı vardır, bununla birlikte oynaması da fevkalâde zordur.
oyundaki amacımız, masadaki topları kuralına göre sırasıyla ceplere sokarak (yani pot yaparak) puan toplamak ve o frame'in (yani setin) en çok puan toplayan oyuncusu olarak o frame'i kazanmaktır. maçlar tek sayılı frame'ler üzerinden oynanır, toplam frame sayısının bir fazlasının yarısı kadar frame kazanan, maçı da kazanmış olur. örneğin, 11 frame üzerinden oynanan bir maçta 6 frame kazanan maçı kazanır. eğer maç son frame'e gidiyorsa, oynanan bu son frame'e decider (karar frame'i) denir (tenisteki tie-breaker gibi düşünebilirsiniz).
masada kırmızı toplar ve renkli toplar vardır. kurallar gereği, ilk olarak herhangi bir kırmızı topu atmalısınız. kırmızı topu attıktan sonra istediğiniz herhangi bir renkli topu atmanız gerekir. bu şekilde bir kırmızı, bir renkli, bir kırmızı, bir renkli şeklinde masadaki bütün kırmızı topları pot yapmanız gerekir. bütün kırmızılar pot yapılıp peşinden renkli top da atıldıktan sonra, kalan renkli toplar sırayla pot yapılır. sırayla diyorum çünkü her renkli topun puan değeri farklı. en düşük puanlıdan en yüksek puanlıya doğru sırayla renklileri atıp masadaki bütün toplar pot yapıldığında frame sona erer.
masada kırmızı top varken, kırmızıların ardından pot yapılan renkli toplar tekrar yerlerine konur. son kırmızı topun ardından atılan renkli top da pot yapıldıktan sonra, sırayla atılmaya başlanan renkli toplar ise yerine konmaz. bu şekilde masa temizlenmiş olur.
oyuna başlarken toplar hakem tarafından yerlerine yerleştirilir. topların frame başındaki dizilimi aşağıdaki resimde görüldüğü gibidir.
gelelim kurallara, masa ve toplarla başlayalım
snooker masası bildiğimiz amerikan bilardo masalarından daha büyüktür. tam ölçüleri 3.6 m x 1.8 m'dir. masa yeşil çuha kaplıdır. masanın üzerinde, bazı topların yerleri işaretlidir. ayrıca masanın bir tarafında, uzun kenarları dik olarak kesen bir çizgi ve bu çizginin ortasında büyük d oluşturacak şekilde bir yay bulunur. bu "d çizgisi", maçların başında beyaz topun yerleştirildiği ve maçın ve maç içindeki her bir frame'in, yani setin başlatıldığı yerdir.
toplar
snooker'da ıstaka topumuz ile birlikte masada toplam 22 top vardır. bu topların 15'i kırmızı renkli toplardır. kırmızı toplar 1 puan değerindedir. masada herhangi bir pot yapma durumu yok ise, oyuncu öncelikle kırmızı topa dokunmalıdır. diğer renklilere temas halinde faul yapılmış olur ve rakip oyuncu puan kazanır.
diğer renkli toplar ve değerleri ise şöyledir:
- sarı top 2 puan
- yeşil top 3 puan
- kahverengi top 4 puan
- mavi top 5 puan
- pembe top 6 puan
- siyah top 7 puan
masada kırmızı top mevcutken pot yapılan bütün renkliler cepten çıkarılarak yerlerine konur. son kırmızı top, renkli topuyla beraber atıldıktan sonra, yukarıdaki sırayla renkliler atılır. son top da atılınca frame biter ve en çok puanı olan oyuncu o frame'i kazanır.
aradaki fark masadaki bütün topların atılması halinde dahi kapanmayacak kadar fazlaysa, bu durumda oyuncunun iki seçeneği vardır: ya frame'den çekilecektir ya da rakibine faul yaptırarak aradaki farkı kapatıp öne geçecektir. aradaki fark çok fazla değilse oyuncular frame'i genelde bırakmaz. fakat fark kolay kolay kapanacak değilse frame'den çekilirler.
faul ve "snooker"
oyuncuların frame'in gidişatına göre vurmaları gereken topa (hedef top) vurmamaları, beyaz topun ya da hedef top dışında bir topun cebe girmesi halinde faul söz konusu olur. faul, kural olaral rakibe 4 puan kazandırır. fakat faulün, değeri dörtten fazla olan mavi, pembe ya da siyah topla ilgili bir pozisyonda yapılması (bu topların aslında cebe girmemesi gerekirken girmesi, bu toplar pot yapılırken beyaz topun cebe girmesi ya da başka topa dokunulması gerekirken bu toplara dokunulması) halinde dokunulan topun değeri kadar puan kazanılır.
bazen faul bu anlattıklarım dışında bir durumdan kaynaklanabilir. mesela oyuncu vuruş yaparken eli ya da ıstakası başka bir topa çarpabilir. bir topun masanın dışına çıkması ya da oyuncunun kasıtlı/kasıtsız masadaki bir topun yerini değiştirmesi/dokunması hâlinde de faul olabilir. beyaz top faullü olarak cebe girmediği ya da elle dokunulmadığı sürece, topun masada kaldığı yerden oyuna devam edilir. aksi takdirde top yukarıda anlattığım d çizgisi içinde oyuncunun istediği noktaya yerleştirilip oradan devam eder.
faullü atılan kırmızı toplar tekrar masaya konmaz, diğer renkliler ise konur.
ve geldik oyuna adını veren snooker'a. snooker, oyuncunun vurması gereken hedef topu doğrudan göremediği hallerde söz konusu olur. yani beyaz top bantları dolaşmadan hedef topu göremiyorsa bu durumda rakibe "snooker bırakılmış" olur. snooker bırakılan oyuncu, diğer toplara değmeden hedef topa değmelidir aksi takdirde faul yapmış olur ve rakip puan kazanır. faullerde yukarıda anlattığım istisnai durumlar haricinde rakibe 4 puan verildiğinden, genellikle oyuncular arasındaki puan farkı ile masadaki toplam puan arasındaki farkın toplam kaç snooker olduğu 4 puan üzerinden hesaplanır. örneğin aradaki fark masadaki toplam puandan 15 fazlaysa, 4 snooker fark var denir. çünkü 4 snooker en az 16 puan demektir ve farkı kapatıp öne geçmeye yeterlidir.
masadaki toplam puan ise üretilebilecek maksimum sayı üzerinden hesaplanır. bunu hesaplamanın yolu şöyledir: masada kaç kırmızı varsa, bunu 8 ile çarpıp üzerine 27 ekleyin. bir kırmızıyı bir siyahla oynarsanız 8 puanınız olur, bu şekilde bütün kırmızıları siyahla oynayıp üzerine renkli topları (toplamı 27 puan) attığınızda kalan toplarla alabileceğiniz maksimum puanı almış olursunuz.
kırmızıyı attım, renkliyi kaçırdım. rakip renkliden mi devam edecek? hayır efendim. oyuncu seri yapmıyorsa her zaman ilk teması kırmızı topa olmalıdır. bu nedenle renkli top kaçınca masaya gelen rakip tekrar kırmızıdan başlayacaktır. kırmızı top geri konmadığı için o topa bağlı alınabilecek 8 puan masadan gitmiş olur.
diğer başlığımız ise, yardımcı parçalar
izleyenler görmüştür, bazen oyuncular vuruş yaparken ıstakayla birlikte başka parçalar da kullanır. bu parçalar oyuncuların daha rahat ve istedikleri gibi vuruş yapabilmelerini sağlayan, kolaylaştırıcı parçalardır.
bu parçalar iki grupta incelenebilir. ilk gruptaki parçalar, ıstakanın altına takılmak suretiyle ıstakanın boyunu artıran parçalardır. bu parçaların özel bir adı yok, uzatma olarak geçer. fakat ıstakayla birlikte vuruş sırasında kullanılan bağımsız parçalar da vardır, ikinci gruptaki bu parçalar ise şöyledir:
rest: ıstaka gibi uzun ince bir çubuğun başına x şeklinde bir parçanın eklenmesiyle oluşan bir yardımcı parçadır. özellikle masanın uzak bir köşesinden pozisyon alındığı durumlarda, oyuncunun topa daha rahat vurabilmesi için kullanılır. normalde ıstakayı tutarken elle yapılan sabitleme rest ile yapılır, böylece uzaktan daha kolay vuruş yapılabilir.
spider: beyaz topun başka bir topa çok yakın ve hatta bitişik olduğu durumlarda, elle topun üstünden hiza almak zor ise ya da yine masanın uzak bir yerinden pozisyon almak gerekiyorsa spider adı verilen bu aparat kullanılır. spider, rest'ten farklı olarak çubuğun ucuna örümceğe benzeyen bir parça takılmasıyla oluşur. bu parçanın tepesindeki uygun alana ıstaka sabitlenerek topun üstünden vuruş yapılması sağlanır.
spider, ucuna takılan parçalarla uzatılabilir.
swan: swan ise, uzatmalı spider mantığına yakın bir şekilde, beyaz topa arka arkaya gelmiş birkaç topun üstünden vuruş yapmak istendiği zaman kullanılmaktadır. spider aparatının üst tarafında, ucu yukarı kıvrımlı, ileri doğru uzanan fil hortumuna benzer bir parça vardır. yukarı kıvrımlı ucun üstüne ıstaka sabitlenerek vuruş yapılır. swan, rest ya da spider'a nazaran daha az kullanılır.
ve gelelim break kavramına
break (seri), oyuncunun tek seferde ıska yapmadan peşpeşe bulduğu potlarla ürettiği sayı serisidir. arka arkaya yapılan bu potlarla elde edilen puanlar bir break oluşturur. tek seferde bulduğunuz puanlar, kaçırdığınız potun ardından puan hanenize eklenir. puan hanenizde, break'lerle bulduğunuz sayılarla birlikte, rakibinizin faulleri sonucu kazandığınız puanlar da yer alır. fakat fauller, ardından break'e başlasanız bile break puanınıza dahil edilmez.
kurallar dahilinde yapabileceğiniz maksimum break 147'dir. masadaki bütün kırmızı topları siyah topla pot yapar, üstüne renklileri de sıradan cebe yollayıp tüm masayı temizlerseniz 147 yaparsınız. bir kırmızı ve bir siyah toplam 8 puandır. bunu 15 kırmızı için tekrarladığınızda 120, peşine renklileri sıradan yolladığınızda (2+3+4+5+6+7) 27 olmak üzere toplam 147 puan, masada bulunan maksimum sayıdır.
snooker tarihinde kayıtlara geçen 147 sayısı oldukça azdır. şu an itibarıyla tarihte toplam 161 kez 147 yapılmıştır.
daha fazlası mümkün mü? evet mümkün. fakat ufak bir istisnai durumun gerçekleşmesi gerekir. bu durumun adı freeball'dur.
eğer snooker pozisyonundayken faul yapar ve rakibinize snooker bırakırsanız bu durumda hakem freeball kararı verir. bu hakkı kazanan oyuncu, istediği herhangi bir renkli topu kırmızı top niyetine pot yapabilir. bu top tekrar yerine konur, ardından oyuncu isterse aynı topu, isterse başka bir renkli topu serisi dahilinde pot yapabilir. aynı topu atarsa, o top bu sefer kendi değerinde sayılır. ardından oyuncu, kırmızı toplarla normal serisine devam eder.
yani freeball size fazladan bir kırmızı+renkli topu pot yapma imkanı sağlar. bu nedenle teorik olarak freeball kuralıyla birlikte 155 sayılık bir seri oluşturmak mümkündür.
resmî kayıtlara geçen ve 147'den fazla olan tek seri, 2004 yılında birleşik krallık şampiyonası elemelerinde jamie burnett tarafından yapılmıştır. freeball ile başlattığı serisinde 148 yapan burnett, kayıtlara geçen ilk "147 üstü seriyi" yapan sporcudur.
en çok 147 rekoru ise ronnie o'sullivan'a aittir. o'sullivan, toplam 15 tane 147 yaparak bu alandaki rekorun sahibidir.
gelelim turnuvalara
resmî turnuvalar `world professional billiards and snooker association` tarafından düzenlenir. oyuncular profesyonel düzeyde buraya bağlı olarak mücadele eder ve turnuvalara katılırlar. katıldıkları turnuvalar ve elde ettikleri başarılara göre bir sıralamaya dahil edilirler. bu sıralama daimidir, yani belirli bir dönemin sonunda sıfırlanmaz.
ama turnuvalar her sene belirli dönemlerde yapılır ve her sene bir şampiyon belirler. bu turnuvaların bazıları dünya sıralamasına etki eden turnuvalarken, bazıları ise sıralamaya etkisi olmayan turnuvalardır. bu turnuvalar genellikle amatör sporcuların profesyonellerle karşılaşabildiği, geniş katılımın olduğu hazırlık amaçlı turnuvalardır.
turnuvalara katılım iki şekilde olabilmektedir. ilki, az sayıda oyuncunun dünya sıralamasına göre katıldığı ve elemelerden gelen oyuncularla mücadele ettiği turnuvalar ve katılmak isteyen herkesin katılabildiği, "open" denen turnuvalardır. her turnuvanın oynanan maç sayısı, maçlardaki frame sayısı ve kazanana verilen ödül tutarı farklıdır. bunlar; turnuvanın sıralamaya etkisi olan turnuva olup olmaması ve prestijine göre değişir.
her sene bir dünya şampiyonu çıkar. bu şampiyon, ingiltere'deki meşhur crucible tiyatrosunda yapılan dünya şampiyonası ile belirlenir. dünya şampiyonası, dünya sıralamasındaki ilk 16 oyuncunun elemelerden gelen 16 oyuncu ile karşılaşması şeklinde yapılır. final maçını kazanan, o senenin şampiyonu olur. her sene, turnuvalar belirli bir sezon dahilinde yapılır. dünya şampiyonası, her sezonun sonunda yapılır, yani o senenin son turnuvasıdır. ardından biraz ara verilir ve yeni sezon başlar.
turnuvalar yapıldığı yere göre isimlenir. "open" dediğimiz herkese açık turnuvaların yanında "masters" olarak adlandırılan, kendine özgü katılım usulleri olan turnuvalar vardır. genelde sıralamaya göre bir miktar oyuncu davet edilir, kalanlar ise elemeden gelir. bir de "championship" turnuvalar vardır. bunlar da masters ile benzer usullerle katılımı mümkün olunan turnuvalardır.
snooker'ın en prestijli kabul edilen üç turnuvası; dünya şampiyonasını, birleşik krallık şampiyonasını ve masters'ı (ingiltere'de yapılan masters turnuvasını) kazanan oyuncular triple crown (üçlü taç) kazanmış olurlar. bunu başaran oyuncular; steve davis, terry griffiths, alex higgins, stephen hendry, john higgins, mark williams, ronnie o'sullivan, neil robertson, mark selby, shaun murphy, ve judd trump.
son olarak bu sporun geniş kitlelerce tanınan bazı isimlerine bakalım
snooker diyince akla gelen ilk isim hiç şüphesiz ronnie o'sullivan. oyunun gördüğü en büyük yeteneklerden biri olan o'sullivan, hızlı ve akıcı oyunu ile snooker severlerin en çok sevdiği isimlerin başında geliyor. kariyerine 6 dünya şampiyonluğu, 1000'den fazla yüzlük seri, 15 tane 147 sığdıran o'sullivan, zaman zaman formunu kaybetse de bu sporun en klas oyuncularından biri.
stephen hendry: 1990'lı yılları sürklase eden stephen hendry, dünya şampiyonalarında elde ettiği başarılarla adını tarihe kazıyan bir isim hâline geldi. tam 7 dünya şampiyonluğu ile bu alanda rekor sahibi olan hendry, o'sullivan'dan önce 147 rekorunun da sahibiydi.
john higgins: bazı oyuncular akıcı oyunuyla, bazıları defansif tarzlarıyla, bazıları ise mental direnciyle ön plana çıkar. john higgins ise bütün bu alanlarda en önde olmasa da zirveye yakın kalmayı hep başaran, "all around" denebilecek bir isim. kariyerine sayısız şampiyonluk ve yüzlük seri sığdıran higgins, zaman zaman formdan düşse de yine de genel itibarıyla bir standardın üstünde kalmayı başardı. 4 kez dünya şampiyonu.
mark williams: 1990'ların sonu, 2000'lerin başında kariyer zirvesi yaşayan ve dünya şampiyonlukları kazanan mark williams, tam 15 yıl aradan sonra dünya şampiyonluğu kazanarak en uzun aralıkla dünya şampiyonluğu alan sporcu oldu. aykırı tarzı, eğlenceli hareketleri ve yeteneğiyle kendini izleten bir adam olan williams'ın 2018 dünya şampiyonluğu öncesinde sporu bırakmanın eşiğine geldiğini de söylemekte fayda var.
bu isimler 92 jenerasyonu olarak da bilinen, 1992'de profesyonel olan isimler. 28 yıla sayısız başarı sığdırdılar.
neil robertson: 2000'li yılların bilindik isimlerinden. solaktır. hızlı ve göze hoş gelen bir oyunu vardır. 2010'da dünya şampiyonu oldu. son dönemde yükselen bir grafiği vardı ama bunu taçlandıramadı.
shaun murphy: uzun mesafeli potların adamı. iyi olduğu kadar da eğlenceli bir oyuncudur. sevmeyeni neredeyse yok. 2005 dünya şampiyonu.
mark selby: 2010'ların en iyilerinden. 3 kez dünya şampiyonu oldu. ronnie, higgins gibi birçok ustayı yarı final, final gibi aşamalarda yenmeyi başardı. soğukkanlı ve sabırlı, yerine göre yavaş bir oyunu vardır. ayrıca mental direnci de yüksektir. kolay kolay düşmez, düşse de çabuk toparlanabilecek bir oyuncudur.
mark allen: yetenekli ama istikrarsız bir oyuncu. şahane oynadığı maçın ertesi günü tel tel dökülebilir. nadir solaklardan biri.
stephen maguire: hendry'e kariyer mağlubiyetini yaşatan, üst sıralarda takılsa da bir türlü patlayamayan bir diğer yetenek.
steve davis: snooker'ın en büyüklerinden. hendry doksanları sürklase etmişti, davis de seksenleri. elli küsur yaşında bile taş gibi oynayabilecek bir yetenekti. dünya şampiyonlarını sildi süpürdü. 6 kez şampiyon.
jimmy white: dünya şampiyonu olamamış en iyilerden biri. hızlı oynasa da istikrarı olmadı.
ding junhui: çin malı ronnie o'sullivan. gerçekten öyledir, belki onun kadar yetenekli olsa da istikrarlı olamadı. hak ettiği yere gelemese de yakınlarından da ayrılmadı.
aslında daha çok sayılacak isim var da, şimdilik ilk aklıma gelenler bunlar.
izleyiniz, öğreniniz ve seviniz efendim. snooker güzeldir.
Sıkıcı ve Heyecansız Gibi Görünen Snooker Saatlerce Nasıl İzlenebiliyor?
