Rusçada Yer İsimleri Neden Genellikle -Sk Eki İle Bitiyor?
doğrudan rusçanın konusu sayılabilir mi bilmiyorum ama ben hep rusya'daki yer isimlerinin neden ağırlıklı olarak -sk ile bittiğini merak etmişimdir. omsk, tomsk, novosibirsk, krasnoyarsk vs... hemen herkesin bildiği büyük şehirlerde bu pek yok ama açıp rusya haritasına bakan birisi herhangi bir yerde hemen şakkadanak böyle 20 tane yer bulabilir.
benim gibi meraklısı varsa şöyle açıklayayım: bu aslında fenomeni tümüyle açıklamıyor, bu konuda net ve güzel kaynaklar da bulamadım ama en yaygın teori ve gerçek örneklerin şekillendiği bir nokta var ki o da rusçadaki sıfatlaştırma yapısı.
çok detaya girmeden özetleyecek olursam
rusçada aitlik, ilgi vb. belirtmek için yine aşina olabileceğiniz -skiy, -skaya gibi son eklerin kullanımı yaygındır. örneğin "istanbul üniversitesi" için stambulskiy universitet diyebilirsiniz ya da "lenin sokağı" (pekala sahiplik eki kullanılarak da yapılabileceği gibi) "leninskaya ulitsa" olabilir. ya da "stalin evi" olarak bilinen bir yer "stalinskiy dom" şeklinde anılabilir.
çoğu yerleşim yerinin sonundaki "sk" aslında bunun bir uzantısı. belki kalıntısı demek daha doğru olur. mesela om diye bir nehir var rusya'da. zamanında öyle demişler. sonra atıyorum bunun yakınlarında bir tepe olsun... "om tepesi" şeklinde, om'u sıfatlaştırarak kullanıp "omskiy holm" demişler. böyle böyle civarda ne varsa gramer kuralına göre omskiy, omskoye veya omskaya oluvermiş.
ondan sonra oradaki yerleşim yerine de bir nevi "om'unki" şeklinde çevirebileceğimiz "omsk" deyip geçmişler. hepsi böyle değildir tabii ama genel bir örüntü var dersek yanlış olmaz. mesela özellikle açıp bakmış değilim ama magnitogorsk'un da böyle bir kökeni olduğundan neredeyse eminim. zamanında bakmışlar burada demir var. "demirdağın orası" derken, oradaki bir şeyden bahsederken paso magnitogorskiy demişlerdir. sonra oraya bir yerleşim yeri kondurunca onun adı da öyle kalmıştır.
zaten şehirler için bu sıfat kullanımını özellikle spor haberlerinde sıkça duyabilirsiniz. örneğin rus spikerler, real madrid'den bahsederken "madridskiy real" derler. madrid'in real'i, madridli real, madrid'deki real gibisinden. yani eğer madrid bir rus şehri olsaydı zaman içerisinde onun dönüşümü ve kullanımı da pekala "madridsk" olabilirdi bundan dolayı.
"sondakini niye atıyorlar?" derseniz net cevabım yok ama sıfat eki olmasından kaynaklanabileceğini düşünüyorum. rus gramerinde isimler eril, dişil ve nötr olarak üçe ayrılıyor tıpkı almancadaki gibi. buna göre sıfatlar ve diğer pek çok şey de değişebiliyor tabii... az önce verdiğim örnekte mesela om nehri civarındaki bir tepeden söz ediyorsanız sıfatınız omskiy olmak zorunda ama bir dereden, çaydan bahsediyorsanız omskaya olacak çünkü kelimenin cinsi farklı.
yerleşim yerlerinde zaten önüne sonuna gelen bir şey yok, isim doğrudan sıfattan çıkıyor. e toplum da ataerkil tabii hiç uğraşmayıp değişebilen -iy, -oye, -aya kısmını direkt fırlatıp önünde ne varsa bırakmışlar. burada akıllara "ulan o zaman hepsini atsınlar" sorusu gelebilir ama öyle de olmaz ki, "om" dersen çünkü öyle nehir var... omskaya dersen kelime değişince bu sefer omskiy diyeceksin. o yüzden orta yolu bulup omsk'ta sabitlemişler.
en azından eyyorlamam bu şekilde oldu.
kısaca toparlayacak olursam
bir yerde ahmet var. ev yapmış. gide gele insanlar oradan bahsederken "ahmetskiy dom" der oluyorlar, ahmetgilin evi gibisinden... uzun vadede burada yerleşim büyüyor, buraya bir isim vermek gerekiyor. dom dersen sadece ahmet'in evini anlatacaksın. o yüzden gitti. kaldı ahmetskiy... e o da eril isme göre çekilmiş bir sıfat, burada sadece ev yok ki artık başka bir şey diyecek olsak ne olacak? o yüzden onu da kırp, herkese uygun hale gelsin.
öyle olunca hoşgeldin ahmetsk bebek.
Pek Çok Avrupa Şehrinin İsminde Neden Burg İfadesi Var?
