Osmanlı Padişahlarının, Taht Kavgalarının Gölgesinde Kalan Kızları
osmanlı devleti'nde padişahların oğulları, hep taht meselesi, padişahlık, devlet yönetimi gibi sebeplerle bilinirken, kızlarından pek bahsedilmez. oysa ki, padişah kızları anadolu birliği sağlanana kadar önce gelin verilen kimseler olmuş, 1453 sonrasında ise vezirler, paşalar ile daha küçük yaşta ya nişan yapılıp ya da evlendirilip devlet içinde güç birliği gözetilmiştir. bunun etkileri ise bir süre sonra kadınların yönetimde etkili olması olarak gerçekleşmiş ve yönetimi de etkileyen hamleler söz konusu olmuştur. neyse, padişahların kızlarını yazayım istedim özetle.
osman bey
5 erkek çocuğunun yanında, 1324 yılındaki mekece vakfiyesinde ismi geçen tek kız fatma melek'tir. bilinen tek kız çocuğu kendisi oluyor.
orhan bey
wikipedia'ya göre, asporça hatun'dan fatma ve hatice hatun adında iki kızı olduğu iddia edilen orhan bey'in, leslie peirce'in the imperial harem: women and sovereignty in the ottoman empire kitabına göre ise bu kızların isimleri fatma ve selçuk'tur. yani, bilinen iki kız çocuğu vardır.
1. murad
hakkında neredeyse hiçbir şey bilinmeyen sultan hatun adında bir kızı olduğu iddia edilir. halil inalcık ise kardeşi süleyman'ın kızı olarak sultan hatun'dan bahseder. ayrıca, diğer kızı olan nefise hatun'u ise karamanoğlu alâeddin ali bey'e nişanlamış, stratejik bu hamleler ile anadolu'da birliği güçlendirmeye devam etmiştir.
1. bayezid
kimi yerlerde 7, kimi yerlerde 5 olarak sayısı belirtilen kız çocuğuna sahip olan ve çeyiz olarak aldığı kütahya'da sancak beyi olan yıldırım bayezid'in hundi fatma hatun ve paşa melek hatun, ismi en çok bilinen kızlarıdır. hundi fatma hatun, gördüğü bir rüya yüzünden emir sultan ile evlenmiş ve daha sonra da emir sultan türbesini yaptırmıştır. paşa melek hatun ise timur'a esir düşmüştür. fatma hatun, süleyman çelebi yüzünden bizans'a gelin verilmiş, erhondu hatun'un da pars bey'in oğlu yakup ile evlendiği söylenmektedir. (tesadüf ya da bir karışıklık mıdır bilinmez, 2.murad'ın da yakup bey ile evlenen erhondu hatun adında bir kızı vardır)
1. mehmed
halil inalcık'a göre 7 tane kızı olduğu bilinmektedir fakat 5 tanesinin ismi bilinmektedir. selçuk hatun, hafsa hatun, ayşe hatun, sultan hatun ve ilaldı hatun kızların ismidir. bu kızlardan selçuk hatun, daha sonra cem sultan ve ii.bayezid arasındaki meselede ulu hala rolü ile uzlaştırmacı olmak istemiş, iki padişahın devleti yönetebileceğini dile getirmiş ama başarısız olmuştur.
ii. murad
4 hanımı bilinen ve osmanlı tahtını 13 yaşında bir çocuğa bırakmaktan hiç çekinmeyen ve sürekli balkanlarda mücadele ile ömrü geçen 2.murad'ın erhondu hatun, fatma hatun, hatice hatun ve şehzade hatun adında kızları vardır.
ii. mehmed
devir açıp, devir kapayan, osmanlı'yı bambaşka bir devlet haline getiren, türk tarihinin en büyük komutanlarından olan fatih sultan mehmet'in halil inalcık'a göre isimleri bilinen 2 kızı vardır. ayşe sultan ve gevherhan sultan isimleridir. a. d. alderson ise kendisinin dört kızı olduğunu söyler.
ii. bayezid
kendisinden önceki padişahların bilinen kızları ve eşleri tek tük sayıda iken, ii. bayezid bu geleneği terk edip, adı bilinen 8 kadınla evlenmiş, 8 erkek çocuk ve 11 kız çocuk sahibi olmuştur. ibn kemal'e göre çocuk ve torun sayısı 300'ü geçmiştir. türk tarih kurumu'ndan çıkan padişahların kadınları ve kızları kitabında ise 12 kızının ismi geçmektedir. aynışah sultan-ayşe sultan-fatma sultan (sofu)-gevhermülûk sultan-hatice sultan-hundi sultan-hüma sultan-îlaldı sultan-kamer sultan-selçuk sultan-şah sultan-sultanzade hatun kızlarıdır.
1. selim
öldüğünde sadece bir tane erkek çocuğu hayatta olan, osmanlı'yı batıya değil doğu'ya götüren, 8 senede 80 senelik fetih yapan yavuz sultan selim'in 5 kızı vardır. beyhan sultan, şah sultan, fatma sultan, hanım hatun ve hatice sultan'dır. hatice sultan, iskender paşa ile daha 15'inde evlenmiş, pargalı ibrahim ile evliliğinin gerçekliği konusu ise yeni yeni tartışılmaya başlanmıştır.
1. süleyman
herkesin ismini bildiği mihrimah sultan ile beraber bir de tasasız raziye olarak bilinen ama hayatı çok sıkıntılı geçen, mahidevran sultandan olan ve 31 yaşında ölen raziye sultan adında iki kızı vardır. servetini gümüş sikkelerle halka dağıtan, eşini kaybedince bir daha evlenmeyen, mustafa'nın ölümünden sonra sürgün edilip, hastalanıp 3 sene sonra hayatını kaybettiği söylenir. (kimi kaynaklara göre de raziye sultan, aslında torunudur)
ii. selim
osmanlı'nın en geniş sınırlarına ulaşmasının müsebbibi, fakat şehzade mustafa'nın geçemediği tahtın sahibi olan ii.selim'in ismi bilinen tek hanımı vardır. nurbanu sultan dışında bir evliliği olmayan selim'in 4 adet kızı vardır. şah sultan, ismihan sultan, gevherhan sultan ve fatma sultan'dır.
iii. murad
osmanlı devleti'nin en çok çocuk sahibi olduğu söylenen padişahıdır. rivayetlere göre öldüğü sırada 49 tane çocuğunun hayatta olduğu söylenir. hatta 7 tane cariyenin de hamile olduğu söylenir. sayısı o kadar fazladır ki, kaynaklarda hep sayılar değişmektedir. ayşe, fatma, mihrimah, rukiye, fahriye ve fethiye sultan bilinen isimlerdir.
iii. mehmed
babası 3. murad'ın kadın ve cariye düşkünlüğü, büyük dedesi fatih sultan mehmed'in "devletin selameti için kardeş katli vaciptir" fetvası, onu osmanlı tarihinin en gaddar padişahı yapmıştı. tahta çıktığı gün, 19 tane tabut da saraydan çıkmış, bu halkı da çok rahatsız etmişti. çoğu çocuk ve bebek olan kardeşlerini öldürmesi yetmiyormuş gibi veba salgını yüzünden 9 kız kardeşini de kaybetmişti. bilinen kızlarının ismi hatice ve ayşe sultandır.
1. ahmed
saraydan çıkan tabutları gördükten sonra 13 yaşında tahta çıkıp, aynı kaderi kardeşlerine yaşatmak istemeyen 1. ahmed, "ekber ve erşed" sistemini getirerek, kardeş katlini bitirmişti. kösem sultan'dan bilinen 4, toplamda 10 kızı olduğu söylenir. ayşe, fatma, atike, zahide, zeynep, gevherhan sultan kızlarının isimleridir.
1. mustafa
fatih sultan mehmet gibi 2 defa tahta çıkan padişah olan 1.mustafa'nın hayatı öldürülme korkusu yüzünden kötü geçmiş, bu sebeple de akli dengesini yitirdiği dile getirilmiştir. hiç çocuğu olmamıştır.
ii. osman
18 yaşında, yedikule zindanlarında husye burma ile öldürülen genç osman'ın 3 çocuğu vardı. iki erkek evladı bebekken ölen padişahın, tek kızı olarak zeynep sultan isminden bahsedilir.
iv. murad
osmanlı devrilmek üzere sallanmaya başlamışken, onu sağlam tutan, uzun süre sonra askerle beraber anadolu'ya sefere çıkan, içki ve sigarayı yasaklayan, kudreti dilden dile dolaşan dördüncü murad'ın, evliya çelebi'ye göre 32 çocuğu vardır. lakin, tespit edilen 5 erkek, 11 kız çocuğu vardır. kaya ismihan sultan, rukiye sultan ve hafize sultan, devletteki bazı paşalarla evlenmiş, diğerleri ise küçük yaşta ölmüştür.
ibrahim
abisi dördüncü murad, diğer kardeşlerini öldürdüğü için içten içe bir ölüm korkusu yaşayan, hatta kendisinin ölüm emrini kösem sultan'ın engellediği söylenen padişah sultan ibrahim'in, abisinin cenazesini görene kadar tahta çıkmadığı söylenir. kendisinin bilinen en garip adetlerinden birisi, kızlarını daha ufakken vezirler ile nikahlamasıdır. başka bir seferde de şehrin en iri kadınını istemiş, kadını bulup, kadından da memnun kalınca şam şehrinin gelirini bu kadına bağlamıştır. kaynaklara göre fatma sultan, gevherhan sultan ve beyhan sultan ismi bilinen kızlarıdır. atike, ümmü gülsüm ve bican sultan isimleri de rivayet edilir.
iv. mehmed
osmanlı tahtına çıktığında yaşı daha 6 olan avcı mehmed, muhteşem süleyman'dan sonra en çok tahtta kalan padişahtır. tarhuncu dönemi, köprülüler dönemi, ikinci viyana kuşatması gibi önemli dönemler bu padişah döneminde yaşanmış, sarayın en güçlü kadınlarından olan kösem sultan da bu dönemde öldürülmüştür. hatice sultan, ümmü gülsüm sultan, ümmi sultan, fatma sultan, gevher sultan bilinen kızlarıdır.
ii. süleyman
1. mustafa gibi bilinen veya yaşayan hiç çocuğu kayıtlara geçmemiştir.
ii. ahmed
4 sene kaldığı tahtta büyük istanbul yangınını gören ikinci ahmed'in asiye ve atike adında iki kızı kayıtlara geçmiştir.
ii. mustafa
yaklaşık 10 tanesi kız, yaklaşık 20 çocuğu olduğu söylenen ikinci mustafa'nın iki erkek evladı padişah olmuş, ayşe sultan, emine sultan, safiye sultan ve emetullah sultan ise vezirler ya da paşalar ile evlenmişti. çoğu evladı, kendisinden önce vefat eden padişahın, rukiye sultan, zeynep sultan gibi kızları olduğu da kayıtlarda mevcuttur.
iii. ahmed
lale devri ile özdeşleşen sultan üçüncü ahmed'in aile hayatı da buna paralel idi. bilinen 20'den fazla eşi, 2 tanesi padişah 10'dan fazla erkek çocuk, 20'den fazla kız çocuğu olduğu söylenir. fatma sultan- ümmügülsüm sultan- zeyneb sultan- ayşe sultan - saliha sultan - esma sultan - atike sultan - hatice sultan - zübeyde sultan - ümmüseleme sultan - emetullah sultan gibi kızlarının ismi kayıtlarda mevcuttur. bu kızlardan fatma sultan daha 4 yaşında nişanlanmış, ümmü gülsüm sultan ise daha ufak yaşta nişanlandırılmıştı.
1. mahmud
24 sene tahtta kalan ve osmanlı'nın karışıklık döneminin ardından derleyip toparlayan, dalgalı denizi sakinleştiren 1.mahmud'un bilinen hiç çocuğu yoktu.
iii. osman
1. mahmud gibi 3 sene tahtta kalan üçüncü osman'ın da bilinen çocuğu yoktur.
iii. mustafa
yaklaşık 40 sene boyunca sultan ve şehzade doğmamış osmanlı devleti'nde üçüncü selim'in doğması ile günlerce süren şenlikler yapılmış, padişah üçüncü mustafa'nın sonra padişah olacak iki erkek evladı ile beraber sekiz kız çocuğu doğmuştur. bilinen kızlarının isimleri hatice sultan, şah sultan, fatma sultan, beyhan sultan, fatma sultan, hibetullah sultan'dır.
1. abdülhamid
osmanlı'nın yakın dönemindeki isimlerin kayıtlarını bulmak, eskiye nazaran daha kolay olduğu için eş sayısı, erkek çocuk sayısı, kız çocuk sayısını bilmek daha kolay olmaya başladı. lakin, yine de uyumsuzluklar söz konusu oldu. bir kaynağa göre 12 kız, 7 erkek çocuğu olan padişahın kızlarından bazılarının isimleri şunlardı; esma sultan, emine sultan, rabia sultan, alemşah, melikşah, aynışah sultan, hibetullah sultan'dır.
iii. selim
birinci abdülhamid ile sarayın sultan ve şehzade hasreti son bulsa da, osmanlı'yı modern hale getirmek için en büyük adımları atan üçüncü selim'in 16 evliliğine rağmen hiç çocuğu olmamıştı.
iv. mustafa
üçüncü selim'in çocuğu olmaması sebebiyle, rahat bir şehzadelik hayatı sürdü. bilinen tek kızı emine sultan'dır.
ii. mahmud
modern osmanlı'nın temelini atan, öldükten sonra bile tanzimat fermanı için yol açan, vaka-i hayriye'nin müsebbibi olan padişah ikinci mahmud'un bilinen 17 eşi, çoğu çocuk yaşta ölen 36 çocuğu vardı. öldüğü 1839 yılında ise bu 36 çocuğun sadece 6 tanesi hayatta idi. abdülaziz ve abdülmecid erkek, sâliha, atıyye, hatice, âdile ise kadın olarak hayatta kalanlar idi. adile, adile sultan sarayı'nın sahibi, şadırvanlar, mektepler, namazgah, validebağ sanatoryumu gibi eserleri yaptıran kendisidir. devletin tek kadın şairi, dedesi kanuni sultan süleyman'ın şiirlerini kitaplaştıran, çok değerli bir kadındı. kendisi için yaptırılan adile sultan kasrı'nda hababam sınıfı çekildi.
abdülmecid
son 4 padişahın babası, tanzimat ve ıslahat fermanlarının altında imzası olan dolmabahçe sarayı, galata köprüsü, teşvikiye camii'ni yaptıran padişah abdülmecid'in bilinen 9 kadınefendisi, 9 ikbali, 9 erkek çocuğu ve 21 tane kızı vardı. en bilinen kızı, bugün kandilli sırtlarındaki korunun ismi olan cemile sultan korusu'nun ilk sahibi olan cemile sultan'dır. fatma, rafia, cemile, münire, behice, seniha, meliha, aliye, behiye, bedia sultan kızlarından bazılarının isimleridir.
abdülaziz
tahttan indirilip, öldürülen son osmanlı padişahı olan sultan abdülaziz, 6 erkek 7 kız çocuğu sahibiydi. en çok bilinen kızı, bugün bir yalı ile ismi bilinen esma sultan'dır. nazime ve saliha sultan ise halifeliğin kaldırılması sonrası sürgün edilip, mevcut ülke topraklarının dışında öldüler. emine, fatıma ve münire diğer kızlar idi.
v. murad
sadece ama sadece 93 gün tahtta kalan beşinci murad'ın kimilerine göre akli dengesi yerinde değildi, kimilerine göre de ailenin en akıllı olan kardeşi idi. lakin, tahtta en kısa süre kalan bu padişahın, bilinen 4 kızı vardır. hatice, fehime, fatma ve aliyye sultan. sadece aliyye sultan, mevcut ülke sınırlarında defnedildi. diğer üç kardeş, bulgaristan, fransa ve lübnan topraklarında defnedildi.
ii. abdülhamid
bitmekte olan bir devlete 33 yıl ömür veren ama tahttan indirilme korkusu ile inanılmaz baskıcı bir yönetim anlayışını benimseyen, sherlock holmes hayranı, hamidiye su'yunu istanbul'a kazandıran, herkesin bir özelliği ile hatırladığı ikinci abdülhamid'in kızı ayşe sultan'a göre 13 tane eşi vardı. 12 kız çocuğu olan padişahın, en büyük acısı, daha 7 aylık iken difteriden ölen kızı hatice sultan için olmuş, bu ölümün üzerine şişli etfal hastanesini yaptırmıştır. şadiye, ulviye, naime, zekiye, naile, refia diğer kızlardır. 1952'de hanedan kadınlarının geri dönmesine izin verilince naile, şadiye ve ayşe ülke topraklarına dönmüş ve burada hayatının sonuna kadar yaşamışlardır.
v. mehmed
reşat altınına ismi verilen mehmed reşad döneminde yönetim ittihat ve terakki eline geçmiş, trablusgarp savaşı, balkan savaşları, birinci dünya savaşı yapılmış, devlet bitme noktasına gelmişti. kendisinin sadece erkek çocuğu vardır. kız çocuğu yoktur.
vi. mehmed
vahdettin olarak tanıdığımız, son osmanlı padişahı. hayatı şahbaba kitabında detaylıca anlatılan vahdettin, 16 mayıs 1926 günü hayatını kaybetti ama borçları yüzünden cenazesi 1 ay boyunca italyanlar tarafından verilmedi. daha sonra müslüman toprağına gömülmesi isteği yüzünden şam'a nakledildi ve ancak 2 ay sonra defnedildi. 3 kızı vardı. fenire sultan. fatma ulviye sultan ve rukiye sabiha sultan. rukiye sabiha sultan, çanakkale kahramanı mustafa kemal tarafından yapılan evlilik teklifini "bir subay ile aile hayatı kuracağımdan hiç emin değilim" diyerek reddetmiş ve ömer faruk efendi ile evlenmiştir.
osmanlı devletinin kayda geçen son kadını ise neslişah osmanoğlu olmuştur. atatürk ile evlenmeyen sabiha sultan'ın kızı olarak 1921'de sarayda doğmuştur.
saltanat kalkıp, halifelik devam edince ii. abdülmecid son halife unvanı ile 1924'e kadar bu topraklarda yaşamaya devam etti. lakin, öldükten sonra cenazesi bu ülkede gömülsün diye kızı uzun süre uğraştı. dürrüşehvar sultan adındaki kızı sürekli ülkeye gidip gelmesine rağmen, bunu başaramadı. abdülmecid, 10 sene sonra medine'ye defnedildi. dürrüşehvar sultan ise londra'da öldü.
bazı isimlerin anlamları
asporça: aspurçe olarak da kullanılan bu ismin anlamı olarak küçük çiçek kelimesi kullanılsa da bir kaynağa dayanırılmış değildir.
selçuk: internete göre güzel konuşma yeteneği olan gibi saçma bir anlam yazılan selçuk için küçük sel, mücadeleci veya geyik anlamı da rivayet edilse de anlamının temiz olduğu daha makuldür. selcan ismi de aynı şekilde temiz can anlamına gelir.
gevherhan: cevher kelimesi ile aynı anlama gelir. değerli taş demektir.
emetullah: abdullah isminin kız versiyonu gibidir. emet=cariye, köle kız demektir.
ümmüseleme: barış annesi demektir.
dürrüşehvar: krallara layık inci anlamına gelir.
hibetullah: hibe kelimesinden gelir. allah'ın hediyesi anlamındadır.
hundi ve erhondu ismi için bir kaynak, bir cevap, bir açıklama bulamadım maalesef.
*islam ansiklopedisi'nin ilgili maddeleri
*the imperial harem: women and sovereignty in *the ottoman empire - leslie peirce
padişahın kadınları ve kızları - m. çağatay uluçay
* ilber ortaylı, murat bardakçı, erhan afyoncu'nun köşe yazıları, halil inalcık'ın çeşitli kitap ve makalelerindeki maddeler.
