Mimarlığını Direnişçi Ruhuyla Harmanlamış, Avusturya'nın İlk Kadın Mimarı: Margarete Schütte-Lihotzky

avusturya'nın ilk kadın mimarı olan margarete schütte-lihotzky; 1897 yılında viyana'da alman vatandaşı olarak doğmuştur. 2000 yılında 103 yaşında öldüğünde ise ardında bıraktığı mimarlık kariyeri, 20. yüzyılın çok önemli siyaset tarihinin özel dönüm noktaları bulunur.

103 yıl yaşayıp yaşamının her anında insanlık yaşamının daha iyi olması için mücadele eden; bu uğurdaki çileli yaşamı örnek bir kadın mimar ve iç mimardır. mesleksel yaşamı ile siyasal duruşunu beraber kimya uyumunda götürebilmiş sayılı kişiliklerdendir.

mustafa kemal'in ulusal kurtuluş savaşı için samsun'a gittiği yıl 1919'da mimarlık okulundan mezun olur. 1923 yılında avusturya sosyal demokrat partisi'ne üye olur. eşi wilhelm schütte'den daha ünlü bir mimar, iç mimar olarak da mesleki yaşamını sürdürür. mimarlık tarihinde bir devrim yaratan çalışması ise; 1926 yılında frankfurt'taki işçi konutları için geliştirdiği mutfak tasarımıdır. bu çalışması tarihe "frankfurt mutfağı" olarak geçmiş ve reprodüksiyonu victoria & albert museum'da sergilenmektedir. mutfağın özelliği ise, günümüzde kullandığımız modern mutfağın prototipi olmasıdır. bu mutfakta ilk kez yemek masası mutfaktan çıkmakta, lavabo ile ocak ilk kez yan yana etüt edilmiştir. bu nedenle işlevsel tasarımın ilk kilometre taşı olarak kabul edilir.

bir diğer uzmanlık alanı olarak da yuva, ilkokul ve çocuk mobilyaları tasarımı gerçekleştirmiştir. 1930 yılında sscb'de vkhutemas tasarım okulu'nda kreş mimarisi ve mobilyaları üzerine çalışmıştır. insanlık tarihinde ilk kez kreş mimarisi ve mobilyaları vkhutemas'da; sovyetler'in kalkınan endüstri kollarında çalışan kadın işçilerin çocukları için ele alınmıştır. ne yazık ki 1931 yılında vkhutemas da stalin tarafından kapatılmıştır.

eşi ile birlikte önce 1924 yılında japonya ve ardından çin'e gitmiş, oralarda modern mimarlık üzerine konferanslar vermiştir. 1937 yılında paris'e giderek paris belediyesinin sağlık enstitüsü'nde çalışmaya başlar. görüldüğü gibi margarete schütte dünya çapında birkaç alanda çalışan tek kişidir.

o sıralarda yani 1938 yılında bruno taut ülkemizde çok önemli işler yapan bir mimardır. ankara taut'tan, sümerbank fabrikasında çalışan kadın işçilerin çocukları için kreş yapma isteği ile kendisinden bu konuda mimar önerisi ister. taut da margarete schütte'yi önerir. kültür bakanlığını çağrısı ile margarete schütte ve kocası türkiye'ye gelir. güzel sanatlar akademisinde öğretim görevlisi olarak çalışmaya başlar. o sıralar mustafa kemal ve ardından taut ölür. bürokrasideki iç çekişmeler su yüzüne çıkınca sadece türkiye'de 9 ay kalabilir. kocası ise idgsa'da 1944 yılına kadar ders verir.

türkiye'de çalıştığı 9 aylık süre sonunda politik bir manevra yaşar. avusturya o sıralar naziler tarafından işgal edilir. o sırada avusturya yeraltı direniş teşkilatı faaliyetleri, avusturya komünist partisi istanbul hücresi tarafından yürütülmektedir. bu hücrenin başında ise bir başka mimar vardır. çankaya'da mustafa kemal'in köşkünü de yapan, modern ankara'yı taçlandıran clemens holzmaiter... 

holzmaiter'in tarabya'daki bürosunda çalışan h. eicholzer ile m. schütte 1938 kasımında tanışır ve avusturya komünist partisine istanbul'da üye olur. bu tarihten sonra da istanbul'daki direniş örgütünün sorumluluğunu üstlenir. o tarihte de yani 13 mart 1939 yılında ankara'nın kendisi ile yaptığı anlaşma sona erdirilir. 24 aralık 1940 yılında da margarete schütte gizli toplantılara katılmak için viyana'ya gider. 25 gün sonra orada tutuklanır. 1942 yılında idama mahkum edilir. tüm arkadaşları idam edilir. o sıra ankara'dan yani milli eğitim bakanlığından viyana'ya bir mektup gelir. bu mektupta türkiye'de devlet kadrosunda çalıştığı yazmaktadır. oysa bu mektup sahtedir. çünkü yukarıda yazdığımız gibi kontratı bitmiştir. fakat bu mektup sayesinde m. schütte idam cezasından kurtulur. 15 yıl hapse mahkum olur. hücre arkadaşlarının hepsi idam edilir. m. schütte ise 29 nisan 1945 tarihinde müttefikler tarafından aichach kadın hapishanesi'nden kurtarılır.

hapishaneden kurtulduktan sonra ölünceye kadar m. schütte, çin, doğu almanya, küba gibi sosyalist ülkelerde çocuklar için kreş ve okul binaları yapmaya devam eder.