Kıtlığı Tanrının Bir Lütfu Gibi Gören Ekonomist Robert Malthus'un Darwin'i Derinden Etkilemesi

malthus kimdir, olayı nedir?

thomas robert malthus, ortaya koyduğu "essay on the principle of population" (nüfus ilkesi üzerine bir deneme) eseriyle charles darwin'i derinden etkilemiş olan ekonomi profesörüdür. öncelikle malthus'un ortaya koyduğu malthus kapanı ya da felaketi fikrini (böyle adlandırılması da oldukça uygun olur) anlaşılır şekilde açıklayalım. daha sonra olayı darwin've çok az da olsa marx'a götürüp, düşüncelerin altında yatan ve aslında çelişebilen anlayışların bir şekilde aynı potada buluşabildiğini de görelim.

biyolojiden aşina olduğumuz mikroskobik hücrelerin bölünüp çoğalarak saniyeler içerisinde üreme kabını doldurması örneğinde olduğu gibi, insanların da hayatta kalmayı engelleyecek bir hızda ürediği düşüncesinden yola çıkmıştır. ingiliz iktisatçı thomas malthus'a göre insanlar dünyadaki besin kaynaklarından daha hızlı çoğalmaktaydı. matematikten aşina olduğumuz şekilde insanların geometrik dizi biçiminde (2-4-8-16-32 gibi) çoğalırken, besinlerin aritmetik dizi biçiminde (2-4-6-8-10 gibi) arttığını düşünüyordu.

"nüfus ilkesi üzerine bir deneme" eserinde belirttiği gibi, insanoğlu kaçınılmaz bir sona sürükleniyordu. eğer doğum oranları kontrol edilemezse, doğa nüfusu dengelemek için kıtlık, savaş veya salgın gibi yöntemlere başvuracaktı. insanlar yiyecek bulmada sıkıntı yaşayacak ve birbiriyle savaşa girecekti. malthus kapanı adı verilen bu düşüncesi, kısaca aralıksız nüfus artışına dikkat edilmesi gerektiğini vurgulamaktaydı.

malthus'un kuramı çürütüldü mü?

kuramın daha sonra bir takım sorunlara neden olduğunu ve yanlışlanacağını tarih göstermiştir. çünkü gittikçe uygarlaşan insanoğlu yiyecek problemine çözüm bulabilmek için teknoloji kullanmış ve oluşturduğu tarımsal devrimle başarılı olmuştur. diğer yandan nüfus malthus'un düşündüğü gibi sürekli geometrik biçimde artmaz. çoğalarak üreme kabını dolduran hücre örneğinin aksine, insanlar belli bir refah düzeyinde daha az üremeye meyilli olurlar. bu şekilde bir şekilde kaostan kurturulmuştur. (dünya nüfusun malthus'un zamanındakinin yaklaşık 6500-7000 katı olduğu düşünüldüğünde)

ancak bütün bu yanlışlamalar, malthus'un düşüncesini tamamen yanlışlayamaz. amerikalı iktisatçı herman daily'nin sözü bu durumu çok iyi açıklar:

"malthus ve malthusçu kıtlık fikri pek çok kez toprağa verildi. fakat garret hardin'in de dediği gibi, sürekli gömülmesi gereken birinin tam olarak öldüğü söylenemez"

bu fikirden yola çıkarak gelecekte insanoğlunun mathus kapanına yenik düşmeyeceğini kimse söyleyemez.

işte 1859'da charles darwin'in malthus'un fikirlerinden esinlenerek yazdığı the origin of species (türlerin kökeni) adlı eseri yayınlanmıştı

aslında charles darwin birçok yazar, akademisyen, filozof tarafından etkilenmiştir. bu etkilerden biri, on sekizinci yüzyıl ekonomistlerinden thomas robert malthus'du. malthus'un çalışmalarının ana teması, nüfus artışının, her zaman açlığın, hastalıkların ve mücadelenin durumlarını yaratan gıda arzı büyümesini yeneceğidir. hayatta kalmak için var olan doğal mücadele darwin'in dikkatini çekti ve malthus'un prensibini evrim düşüncesine şekillendirdi.

darwin, malthus'un bahsettiği sürekli mücadelede bazı rakiplerin hayatta kalmak için daha donanımlı olacağını düşündü. daha az yetenekli olanlar, sadece daha arzu edilen özelliklere sahip olanları geride bırakarak öleceklerdi. darwin, yaptığı araştırmalar sonucunda, hayatta kalmaya daha az uygun olanlar arasındaki bu mücadelenin, organizmadaki değişimlerin hiç bitmeyen bir ilerlemesini sağlayacağı sonucuna vardı. en basit haliyle, bu doğal seçilim yoluyla evrimdir.

darwin'in teorisini geliştirdiği birçok başka kaynağı vardı. fakat eğer evrim bir makineyse ve doğal seçilim bunun motoruysa, malthus'un kaynaklar için sürekli mücadelede diye bahsettiği bir tür yakıttı. darwin varolan kaynaklarla uyumlu hale gelinceye ve daha sonra da istikrara kavuşana kadar nüfusun büyüdüğüne inanıyordu. thomas malthus'un çalışması, aynı türden üyeler arasında anlamlı rekabetin bir sebebi olduğunu belirterek darwin'in doğal seçilimi düzeltmeye teşvik etti.

şaşırtıcı olmayan bir şekilde, malthus, açlığın ve hastalığın, popülasyonların patlamasını engellemek için tanrı tarafından hayata geçirilen yaşamın doğal unsurları olduğuna inanıyordu. bu "olumlu kontrolleri" olmayan dünya, hızlı bir şekilde aşırı kalabalıklaşırdı. malthus, yaşamın rekabetçi doğasını insanoğlunun çalışmasına ilham veren ilahi bir araç olarak gördü. malthus, herhangi bir problemin toplum mühendisliği yoluyla çözülebileceğini düşünen günümüzün daha iyimser filozoflarının çoğuna katılmamıştır. malthus, yazdığı denemenin sevmediği natüralist felsefe türünün nasıl merkezi olduğunu görseydi, muhtemelen çok şaşırırdı. (natüralist felsefe, dünyada yalnızca doğa yasalarının işlediğini, doğaüstü herhangi bir yasanın olamayacağını savunur ve bazı filozoflar materyalizmi naturalizmle eş tutar)

materyalizm gibi bir fikre sahip olmayıp, açlık ve hastalığı tanrının bir lütfu olduğunu düşünen bir ekonomistin fikrinin darwin'e ilham verdiğini görmek gerçekten de şaşırtıcıdır.

olayı biraz da şu şekilde yorumlamak iyi olabilir

aslında bakarsak, bir ekonomi fikrinin darwin' e hatta darwin’i döneminde en "iyi" kavrayan düşünürlerden olan marx ile bile ilişkilendirildiği düşünüldüğünde (marx ve engels, darwin’in kuramından önce aslında bir evrim düşüncesine sahiptiler. darwin’i heyecanla karşılamalarının nedeni ise, kendilerinin diyalektik materyalizm düşüncelerine doğadan somut örnekler sunduğu için onlara göre doğa bilimlerinde de mevcut olmalarıydı) büyük tarihsel fikirlerin nasıl birbiri içerisinde harmanlandığı görülebilir.

kaynaklar

https://www.allaboutscience.org/…as-malthus-faq.htm

gerçekten bilmeniz gereken 50 ekonomi fikri, edmund conway, domingo yayınevi, syf 14-15.