Kişileri Karara Zorlamak İçin Üzerine Düşünülecek Seçeneklerin İkiye Düşürülmesi: Yanlış İkilem
yanlış ikilem yanılgı türü, mantıkta ''ya - ya'' önermesinin sonucu olarak ortaya çıkan hatadır.
misal ''askerlerin kıyafeti yeşildir'' önermesinden ''asker olmayanların kıyafeti yeşil değildir'' sonucuna varmak bu yanılgıya örnektir. yani önermenin 2 sonucu olduğu düşünülerek ''ya ..., ya da ... dır'' şeklinde değerlendirilmesi bunların haricindeki üçüncü bir durumu elimine ettiği için yanlış ikilem yanılgısına girer.
misal referandumda evet demeyen bir insanın ''hayırcı'' kabul edilmesi de yanlış ikilem yanılgısına işaret eder. zira söz konusu kişi evet demediği gibi hayır da demeyebilir ve ikisi haricinde başka bir fikrin yandaşı olabilir. yaftalamamak gerektir.
teori temelini yine mantıktaki üçüncü halin imkansızlığı yasasından alır. tez ve antitezi içerirken sentezi dışlamıştır. öte yandan mantığa göre hiç beyaz karga görmemiş olmamız beyaz karganın var olmadığı anlamına gelmez.
(bkz: gri)
yanlış ikilem yanılgı türü ile alakalı en önemli yanılgı, tüm either/or kalıplarını buraya dahil etme gayretidir. çünkü gerçekten üçüncü halin imkansız olduğu durumlar olabilir.
en bilinen örneklerinden birini, george w. bush, 11 eylül saldırılarından sonra "either you are with us, or you are with the terrorists"(ya bizimlesiniz ya da teröristlerlesiniz) diyerek vermiştir.
esasında bush, bu sözünü incil'den ilhamla söylemiştir. matthew 12:30'da kim ki benimle değildir, bana karşıdır o vakit şeklinde geçer. şahsen ben burada bu sözün yanılgı ifade ettiğini düşünmüyorum.
bu sözün ahlaki dayanağını "cehennemin en hararetli kısmı, büyük ahlaki buhranlar yaşanırken tarafsız kalanlara ayrılmıştır." sözü gösterir. bu söz dante'ye atfedilir. kennedy de siyasi gayelerle çok zaman kullanır bu sözü.
benzer bir söz de cemil meriç'e atfedilir: zulmün olduğu yerde tarafsızlık, namussuzluktur.
bir diğer örneği türkiye'de çokça kullanılan bitaraf olan bertaraf olur sözüdür.
bir diğer örneğini said nursi, kuran'ın belagatini anlatırken 'bu kur'ân, bunlara benzemez ve onların mertebesinde değil. ya onların altında veya umumunun fevkinde olacak.' diyerek vermiştir, şahsen bu ifadenin yanlış ikilem yanılgısına örnek olduğunu düşünürüm. fakat bir başka metninde de, bu gibi durumlarda ne için yanlış ikilem yanılgısı olmadığını ifade eder. ayrıntılı bilgi için (bkz: on beşinci sözün zeyli)
bir diğer örneği "ya sev ya terket" ikilemidir.
özetle en çok düşülen yanılgılardan olmakla beraber, bir o kadar da yanlış itham doğuran yanılgıdır.
