İstanbul Arkeoloji Müzesi'ndeki, Geometri Tarihini Değiştiren 3700 Yıllık Tablet
avustralyalı bir matematikçi, 3700 yıllık bir babil kil tableti üzerinde bilinen en eski uygulamalı geometri örneğini keşfetti. bu kil tableti, pisagor’dan bin yıl daha yaşlı.
si.427 olarak bilinen ve tarihi değiştiren bu babil kil tableti üzerinde, bazı arazilerin sınırlarını ölçen bir arazi planı yer alıyor. bu kil tablet, mö 1900 ile 1600 arasındaki eski babil dönemine ait ve 19. yüzyılın sonlarında günümüzün ırak'ında keşfedilmiş. new south wales üniversitesi'nden dr. daniel mansfield onu bulmadan önce 100 yılı aşkın bir süredir istanbul arkeoloji müzesi'nde bulunuyormuş.
bu kil tablet, arazi sınırlarını belirlemek için kullanılan bir arazi planı içeren, eski babil dönemine ait bilinen tek kadastro belgesi örneği. mansfield’e göre, si.427, satılmakta olan bir arazi parçası ile ilgili. çivi yazısıyla, karakteristik kama şeklindeki girintilerle tablet, bataklık alanların yanı sıra bir harman yeri ve yakındaki bir kuleyi içeriyor.
bu arazi planı içerisinde, pisagor üçlüleri olarak bilinen sayı kümeleri kullanılarak doğru dik açılar elde edilmiş ve dik açılı bir üçgenin kenarlarını hesaplamak için trigonometrik modellere uyan sayı kümeleri kullanılmış. mansfield, bunun, matematik tarihi için önemli çıkarımlarıyla birlikte, eserin zamanlamasını özellikle ilginç olduğunu belirtiyor.
bu keşif, si.427 ile eş zamanlı bir zamana tarihlenen plimpton 322 adlı tablet hakkındaki son bulgularla birlikte analiz eden yeni bir makalede anlatılmış. bu tablet, plimpton 322, pisagor üçlülerini kullanarak dik açılı üçgenleri tanımlıyor: ilk ikisinin karelerinin toplamının üçüncünün karesine eşit olduğu üç tam sayı - örneğin, 3'ün karesi + 4'ün karesi = 5'in karesi. plimpton 322 ve si.427'nin her ikisi de pisagor üçlülerini kullanıyor. si.427 üç pisagor üçlüsü içeriyor: 3, 4, 5; 8, 15, 17; ve 5, 12, 13.
babilliler, bugüne benzer şekilde, 60 tabanlı bir sayı sistemi kullandılar ve bu, beşten büyük asal sayılarla çalışmayı zorlaştırdı. mansfield’e göre, si.427 ile babilliler bu zorlukları yendiler ve bu kil tabletten zamanın ihtiyaçlarını karşılamak için matematiğin geliştirildiğini anlıyoruz.
mansfield'e göre, si.427 ile, pisagor üçlülerini kara sınırlarını belirlemek için kullanmak istediklerini biliyoruz. mansfield'e göre, bu kil tabletin dönemi, toprağın özelleşmeye başladığı bir dönem ve insanlar toprağı benim toprağım ve senin toprağın açısından düşünmeye başladığı, yani mülkiyet hakkının doğmaya başladığı ve olumlu komşuluk ilişkilerine sahip olmak için uygun bir sınır oluşturmak istediler.
bu keşif daha sonra antik yunanlılar tarafından tarif edilen trigonometri kadar gelişmiş olmayabilir, ancak matematik anlayışımızın mevcut tarihsel bilginin bize söylediğinden daha fazla değişken olabileceğini düşündürmektedir.
kaynaklar: the oldest known example of applied geometry, article, australian mathematician
İşçi Yevmiyelerinin Bira Karşılığı Ödendiğini Gösteren 5000 Yıllık Mezopotamya Tableti
