İngilizcede 11 ve 12’nin Yazımı Neden "Oneteen" ve "Twoteen" Şeklinde Değil?
bildiğiniz gibi ingilizcede 11 ve 12 sayıları, türkçedeki gibi "on+bir, on+iki" veya 13 sonrası gibi "-teen" ekleriyle yazılmaz. bu durum, ingilizcenin ve diğer cermen dillerinin tarihsel kökenlerinden kaynaklanır ve sayı sistemlerinin evrimi ile ilgilidir.
ingilizcedeki "teenage"e de ismini veren "teen" sayıları (thirteen, fourteen, fifteen... ) aslında three+ten, four+ten... yapısına dayanır. eski ingilizcede 10, ten olarak da dursa aslı tien idi ve -tig olarak geçerdi ve onluk sistemi ifade ederdi:
20: twentig, 30: thritig, 40: feowertig
ondalık (ya da onluk) sistem matematiksel amaçlar için mükemmeldir, büyük ve küçük sayıları yazmayı kolay ve tutarlı hale getirir ve aritmetiği dd kolaydır. ancak, matematik yapmanın tek yolu da bu değildir. hele ki paylaşmanın tek yolu asla değildir.
on ikilik sayı sistemleri gibi sistemler de aynı derecede çekiciydi, özellikle de matematik simgeleri olan sayılar kullanmadan. hatta öyle ki 12'lik sayı sistemi mezopotamya, uzak doğu ve hatta güney amerika gibi dünyanın birçok farklı yerinde tarihi olarak gözlemledik ve hatta bugün izleri hala daha günlük yaşamın birçok alanında yaygın olarak görünür.
on iki ayımız, günde 24 saatimiz (on iki gündüz ve on iki gece saati) ve bir dakikada 60 (5x12) saniyemiz ve bir saatte 60 dakikamız var. bir şeyin on iki sayımı yani düzine için bir adımız var.
hatta hristiyan noel takvimi bile 24 gün esas alınmış olarak düzenlenmiştir. bunun nedeni, bazı kültürler abaküs yerine, her eldeki kalan dört parmağın on iki kemiğini ya da boğumunu sayarak sayısal sistem ve hesap sistemleri geliştirmeleriydi.
ingilizce'ye ve britanya'da dönecek olursak, on iki ile ilgili daha fazla kullanıma da denk geleceğiz. 1 pound(sterlin)'un 12 şilin etmesi, 1 foot' un 12 inç olması, vb...
peki, "neden on ikilik sistem?" diye soracak olursanız da esasında nedeni basit: kesirler... on ikinin çeyreği üç yapar, çok nadir olarak çeyreğin yarısı lazım olduğunda ise o zaman buçuklu sayıya ulaşırsınız. 12'nin 4 çarpanı (2, 3, 4, 6) ile birlikte kullanılması onu kullanışlı geliyordu. yani bu sistemi bir matematik sistemi olarak değil de sayma sistemi olarak düşünmeye başladığınızda daha pratik olabildiğini göreceksiniz.
eski ingilizcede (ve almanca, felemenkçe gibi diğer birçok cermen dilinde) 11 ve 12 sayıları, düzenli on + sayı sistemine uymayan çok eski biçimlerdir. eleven, proto-cermen ainalif (bir artan) kökünden türetilmiştir; yani "on’dan bir fazla" anlamına gelir. twelve ise twalif (iki artan) kökünden gelir ve "on’dan iki fazla" anlamındadır. buradaki "-lif" morfemi, "artmak, kalmak" anlamına gelen "leiban" fiilinden gelir ve bugünkü ingilizce’deki leave kelimesiyle aynı köktür. almancadaki elf (11) ve zwölf (12) biçimleri, bu eski köklerin ses değişimleri sonucu ortaya çıkmış kısaltılmış biçimlerdir (11: einlif, 12: zwelif)
ain için (bkz: one/@sesarium)
ainlif ve twalif, birçok insanın on iki sayı sistemini kullandığı günlük, okuma-yazma olmayan bir yaşamda, yani sadece konuşma ve basit sayma durumunda kullanılabilir oldular. (tüm cermen dillerinde yaygın oldukları için de erken dönemde)
toplumlar tüm sayılar için aynı anda isim bulmazlar; faydalı olan sayılar için isim bulurlar ve daha sonra yaygınlaşırdı.
örneğin, bazı dillerde yalnızca bir, iki ve çok için kelimeler bulunabilir. ikinci için diğeri manası kullanılabilir (sırpça: drugi). hatta ingilizcede "second" (ikinci) kelimesinin orijinalinin "other" iken, karışıklığı önlemek için latince'den "sequence" (sıra) sözcüğünü ödünç alınmıştır.
