Harry Potter Evrenindeki Tarihi Esinlenmeler
harry potter ve felsefe taşı filminin vizyona girişinin 20. yıldönümü geride kaldı. felsefe taşı'nın 1997'de yayınlanmasından bu yana, harry potter serisi tüm dünyada patlama yapmış, harry, ron ve hermione, çocuk edebiyatının en sevilen karakterlerinden bazıları olmuştur.
potter evreni hayal gücünden ibaret olsa da tarihi ve mitolojik etkilerle doludur. filmin 20. yılı şerefine city university of london'da ingiliz edebiyatı öğretim görevlisi olan dr. hetta howes, harry potter evrenindeki tarihi esinlenmeleri bizler için derlemiş.
1. nicolas flamel gerçek bir insandır
serinin ilk kitabında (ve filminde) harry potter, hogwarts'a giden trende ilk çikolatalı kurbağasını yer ve büyücü kartında nicolas flamel adında bir adam görür. kitaplarda flamel, albus dumbledore'un arkadaşı ve felsefe taşı'nı mucidi olan adamdır.
flamel, rowling'in yarattığı bir karakter değildir, gerçekten var olmuştur. 1330 yılı civarında fransa'nın pontoise kentinde doğmuş başarılı bir yazar ve kitap satıcısıdır.
1418'de ölümünden sonra, ispanya'nın kuzeybatısındaki santiago de compostela'ya yaptığı bir hac yolculuğunda simya sırları öğrendiğine dair söylentiler dolaşmaya başlamıştır.
simya, orta çağ ve rönesans dönemlerinde en önemli sanatlardan biri olarak kabul edilir ve birçok insan tarafından incelenirdi. simya, maddenin dönüşümüyle ilgilenen bir tür orta çağ bilimidir. (adi metalleri altına çevirmek gibi.)
simyacılar, doğanın açığa çıkarması gereken ve dikkatli deneylerle keşfedilebilecek sırları olduğuna inanıyorlardı. uygulama, insanlığın daha fazla bilgi edinme arzusundan yararlanıyor ve bugün bilim tarihinin bir parçası olarak kabul ediliyor.
söylentilere rağmen, gerçek nicolas flamel'in simya ile ilgisi olduğuna dair gerçek bir kanıt yoktur.
2. felsefe taşı
gerçek nicolas flamel'in sadece bir simyacı olduğuna değil aynı zamanda efsanevi felsefe taşı'nı keşfettiğine de inanılıyordu. felsefe taşı yakut kırmızısı bir taştır. metali altına çevirebilir ve yaşam iksiri üretmek için kullanılabilir. bilim adamlarının orta çağ ve sonrasında gerçekten de keşfetme arayışında oldukları bir şeydir.
13. yüzyılda çok sayıda arapça eser ingiltere'ye ulaşmış ve felsefe taşı olarak adlandırdıkları tanınmaz bir maddeden bahseden simya incelemeleri de dahil latinceye çevrilmiştir. araştırmalar 17. yüzyıla kadar devam etmiş ancak felsefe taşı asla keşfedilmemiştir. bu araştırmalar sayesinde simya başka keşiflerin yolunu açmıştır. (laudanum, damıtma, yağlı boya ve mürekkepler gibi.)
3. (uçan) süpürgeler
harry potter süpürge ile uçma konusunda doğal bir beceriye sahiptir. süpürge ile uçmak büyücülük dünyasının önemli bir takım sporu olan quidditch oyununda gereken temel bir beceridir.
süpürge üzerinde uçan cadı imgesi 15. yüzyıldan günümüze kadar gelmiştir.
1400'lerin başlarında yaklaşık 20 yıl süren bir dizi cadı davasında yer alan fransız yargıç claude tholasan'ın kayıtları bu konuda aydınlatıcı olmuştur. kayıtlar, işkence altında yargılanan cadıların geceleri şeytanla birlikte dışarı çıktıklarını ve çocukları boğduklarını, sonrasında kurbanlarının yağını süpürgelerine sürerek şeytanla birlikte ziyafete uçtuklarını kabul ettiklerini göstermektedir.
büyücülük evreninde büyücülerin süpürge ile uçabilmesi saklanmak için en az zahmet harcanan sırlardan biridir. büyücüler muggle'lara neden bir süpürgeye sahip olduklarını açıklamak zorunda değildir çünkü herkesin sahip olması normal olan bir gereçtir.
4. familiars [tanıdıklar] (evcil hayvanlar)
felsefe taşı'nın başlarında harry potter diagon yolu’na götürülür ve burada ihtiyacı olan şeylerin yanında baykuşu hedwig'i edinir. neville longbottom için bu hayvan kurbağa, hermione granger için kedi, ron weasley için ise bir faredir.
oxford english dictionary "familiar" kelimesinin orta çağ’daki atalarımız için anlamını "bir cadıya itaat eden ve ona yardım eden, genellikle bir hayvan şeklini alan ruh" olarak tanımlar. cadılar ve büyücüler 16. yüzyılda süpürgeler gibi bu varlıklarla da ilişkilendirilmiştir. kavramın bilinen en eski kullanımı fransız reformcu john calvin'in 1583'teki vaazlarındadır.
bu hayvanların hizmet karşılığında cadılardan kan emen iblisler olduğuna inanılıyordu ve suçluluklarını kanıtlamak için cadıların meme uçlarında iz aranması yaygın bir uygulamaydı. salem cadı mahkemeleri'ndeki davalardan birinde kilisenin çatısında bir kuşun kanını emdiği iddia edilen dorothy/dorcas good, küçük bir yılana sahip olduğunu ve onu emzirdiğini itiraf etmiştir.
kan emen bu hayvanlar harry potter dünyasında pek görülmese de crookshanks ve mrs norris gibi sahipleri ile yakın ilişki içerisinde olan ve doğuştan gelen bazı güçlere sahip olan hayvanlar çokça görülmektedir.
5. basilisk ve anka kuşu çatışması
12. yüzyıl bestiary'lerinde (bir nevi orta çağ ansiklopedisi) kediler, domuzlar, tavşanların yanı sıra kurt adam, anka kuşu, tek boynuzlu at ve basilisk gibi fantastik ve mitolojik yaratıklardan bahsedilir. bu yazmalar dünya hakkında çok az şey bilindiği zamanlarda çıktıkları yolculuklardan dönen gezginlerin tecrübelerini abartılı anlatımlarla harmanlayan gerçek ile kurgu arasında yazılardır.
yazarları bu yazmalarda fantastik ya da gerçek canlıları tanımladığı gibi bunları ahlaki talimat ve deyim olarak da kullanmışlardır. örneğin; "arı gibi çalışkan olmak", "timsah gözyaşları".
orta çağda 'görülen' bu tip hayvanların bazıları potter evreni'nde de bulunur. devler, kurt adamlar ve üç başlı bekçi köpeği kerberos... serinin ikinci bölümü olan sırlar odası'nda bu fantastik yaratıklardan ikisi karşı karşıya gelir: sırlar odasındaki basilisk ve dumbledore'un evcil anka kuşu fawkes.
orta çağ efsanesine göre yılanların kralı olarak da bilinen basilisk, yılan kuyruklu bir horozdur. ağzından çıkan ateşle kuşları öldürebilir ve onunla göz göze gelen her insan ölür. anka kuşu, öykülerde kartal büyüklüğünde tanımlanan bir kuştur ve ölümsüzdür. her 500 yılda bir kendisi için bir odun yığını yapar ve güneşi kullanarak kendini ateşe verir. dokuz gün sonra küllerinden yeniden doğar.
rowling bu hayvanları orta çağdaki benzerlerinden biraz farklı ele almıştır. basilisk yine bakışta öldürebilir ancak yılan-horoz melezi değil dev bir yılandır. orta çağın bestiary'lerine göre yalnızca bir gelincik basilisk'i yenebilir. harry potter ve sırlar odası'nda ise fawkes, basilisk'in gözlerini gagalayarak onu kör eder ve harry'nin onu öldürmesine yardımcı olur.
6. bezir taşları
bezir (bezoar) taşları, büyücülük dünyasında çok çeşitli zehirler için bir panzehir görevi görür. profesör snape'in gelişmiş iksir yapımı (advanced potion making) kitabında bir panzehir tarifinde “boğazlarına bir bezir koy” yazar. harry, melez prens’te zehirlenen ron'un hayatını bu sayede kurtarır.
rowling bu panzehir için ilhamını doğrudan tarihten almıştır. bezir taşları, melankoliden vebaya kadar çeşitli hastalıkların tedavisine kadar yardımcı olduğuna inanılan etkili bir ilaç olarak 16. ve 17. yüzyıllarda avrupalı koleksiyonerler için en çok arzu edilen nesnelerden biriydi.
16. yüzyıl doğa tarihçisi nicholas monardes'e göre bezir taşları, keçilerin zehirli yılanları yedikten sonra dökülen gözyaşlarından oluşmaktadır. 18. yüzyılda büyük ölçüde gözardı edilmiş olsalar da 2007 yılında christie's müzayede evi bir bezir taşını 33.600 euro'ya satmıştır.
7. rün (runik alfabe)
antik rünlerin incelenmesi (study of ancient runes) hogwarts'daki seçmeli bir derstir.
tüm avrupa'da antik nesnelerin üzerine tılsım olarak yazılmış rünlerin kanıtları bulunmuştur.
rune kelimesi 'gizem' veya 'sır' olarak tercüme edilir ve bu eski yazılı iletişimin kökenleri de benzer şekilde gizemlidir. çok kişi tarafından eski yunan ve roma alfabelerinden esinlendiğine inanır.
8. kehanet ve fal yazıtları
kehanet öğretmeni sybill trelawney, kehanetin “bütün büyü sanatlarının en zoru” olduğunu iddia eder ancak öğrenciler bu derse daha az ilgilidir. hermione dersi saçmalık olarak tanımlar. günümüzde de geleceği öngörmek için fal gibi çeşitli yöntemler ile kehanetleri öğrenebileceğini sanan insanlar var.
fal yazıtları (oracle bones) başta geç shang hanedanı dönemi olmak üzere, antik çin'de yazı için kullanılan öküz kürek kemiği ya da kaplumbağa kabuk parçalarıdır. fal yazıtları, eski çin yazıtlarının bilinen en önemli kısmını taşır ve shang hanedanı'nın kraliyet soyağacı gibi önemli tarihi bilgileri içermektedir.
2017 yılında british library'de yapılan harry potter sergisinde 3.000 yıldan daha eski fal kemikleri de sergilenmiştir.
sybill trelawney'in ismi de tarihten alıntıdır. sibylla yunan mitolojisine göre gaipten haber verdiklerine inanılan apollon rahibeleridir. (efesli) herakleitos, bazı vecizelerinde bunlara gönderme yapar.
8. profesör quirinus quirrell
profesörün adı, roma'nın kapılar, geçişler ve yeni başlangıçlar tanrısına atıfta bulunur: janus quirinus. janus iki tane yüze sahip olması ile bilinir. felsefe taşı'nda voldemort'un profesörün kafasının arkasında yaşadığı görülür.
janus ayrıca yeni yıla giriş kapımız olan ocak ayının (january) isminin ilham kaynağıdır.
9. cedric diggory
quirrell, mitolojide doğrudan bir benzeri olan tek karakter değildir. aynı şey, ateş kadehi'nde öldürülen cedric diggory için de söylenebilir.
rowling, harry'nin cedric'in cesedini yanına aldığı anın homeros'un ünlü destanı ilyada'daki bir dizi olaydan esinlendiğini açıklamıştır.
truva savaşı'nın bu anlatımında, patroclus en iyi arkadaşı hector tarafından öldürülür. akhilleus (aşil), patroclus'un cesedini truva atından alır ve çadırına geri götürür. burada cenazeyi mümkün olduğu kadar uzun süre erteler çünkü arkadaşının cesedini bırakamayacak kadar kederlidir. filmde harry'nin zorla kaldırılana kadar cedric'in cesedine sarılması bu hikâyeye göndermedir.
10. adamotu
adamotları orta çağ belgelerinde insana benzeyen bir köke sahip şekilde betimlenir. olgunlaşıp da kökleri topraktan çıkarıldığında attığı çığlığın duyanları öldürebileceği belirtilir. orta çağ şifalı ot kitapları, farklı bitkilerin tıbbi, aromatik ve büyüsel özelliklerini bir araya toplayan el yazmalarıdır ve tıpkı hayvanlar hakkındaki yazıtlar gibi gerçek, kurgu ve folklorun bir karışımıdır.
şu anda british library'de bulunan 12. yüzyıldan kalma bir şifalı bitki kitabında tıpta çok faydalı olduğu iddia edilen gerçek adamotlarının güvenli bir şekilde nasıl hasat edileceği anlatılmaktadır.
potter evreninde adamotları "taşlaşmış" kişilerin iyileştirilmesi için kullanılır. orta çağ yazmalarında ise ameliyat öncesi hastalara uyuşturucu ve ağrı kesici olarak verilmesi önerilir.
11. sihrin ilaç olarak kullanılması
orta çağda kullanılan bazı şifa uygulamaları bize 'sihir' gibi gelmektedir. o dönemde de bu şekilde tanımlanırlardı.
orta çağda göz problemleri olan bir hasta için doktor, kurt derisine sarılmış bir akbaba gözünü hastanın boynuna takılmak üzere reçete edebilirdi ya da belli tılsımlar şans getirmek üzere hazırlanabilirdi. bu tip uygulamalarının bazıları orta çağın sonlarında batıl inanç olarak adlandırılsa da 15. yüzyıl cadı avlarının başlamasına kadar şeytani büyüler olarak tanımlanmamışlardır.
hogwarts'ta da bitkibilim dersinde öğretilen bitkilerin çoğu tıpta olduğu gibi iksir yapımı ve büyülerde de kullanılmaktadır. rowling'in yarattığı bitki bilimi dersi doğrudan orta çağ bitki bilimi ile ilişkilidir.
12. hortkuluklar (büyülü nesneler)
hortkuluklar gerçek olmayabilir ancak insanlar orta çağda büyülü nesnelere inanırdı. potter evreninde maceraların çoğu büyülü nesneler çevresinde gerçekleşir. örneğin tarafsız bir yargıç görevi gören ateş kadehi, bakanın kalbindeki en derin arzuları gördüğü kelid aynası ve tabii ki voldemort'un ruhunun parçalarını sakladığı hortkuluklar.
orta çağ hristiyanlığında da nesnelere özel güçler tanımlanırdı. özellikle azizlerin kalıntılarının hastalıkları iyileştirme veya doğurganlığa yardımcı olma gücüne sahip olduğuna inanılırdı.
13. avada kedavra
avada kedavra büyüsü kaçınılmaz bir ölümle sonuçlanan bir büyüdür. harry potter'ı büyücülük dünyasında bu kadar ünlü yapan da bu büyü sonrası hayatta kalabilen tek kişi olmasıdır.
2004 yılında edinburgh kitap festivali'nde konuşan rowling, aramice'deki avra kedabra büyüsünden etkilendiğini ve "söylediğim gibi yaratacağım" anlamına geldiğini açıkladı. bununla birlikte bahsi geçen aramice büyü potter evreni'ndeki kullanımın aksine iyileştirme ve koruma büyüsüdür.
kelime, aynı zamanda abrakadabra sihirli tabirinin de kaynaklarından biridir. abrakadabranın bilinen ilk kullanımı, quintus serenus'un 13. yüzyıldan kalma liber medicalis (tıp kitabı) kopyasında görülür ve sıtma tedavisi için 5 kere yazılıp bir tılsım hazırlamak için kullanılabileceği belirtilmiştir. günümüzde halen sihir ile ilişkili olarak kullanılmaktadır.
sihirle kalın...
kaynak: bbc history extra
Harry Potter'ın Normal Şartlarda Snitch'i Yakalamasının İmkansız Olması
