Fes, Zamanında Nasıl Moda Oldu ve Nasıl Anlamlar Yüklendi?
geçenlerde ortalıkta fesle gezen bir dincinin gözaltına alınması haberi vardı. altında diğer dinciler fese ilahi / politik bir anlam yüklediklerinden kendilerini yerden yere vuruyorlardı.
bu bana kendi kavramsallaştırmam olan (önceden yapan varsa kusura bakmasın) piç tarih olgusunu ispatlayan bir öğe oldu. şöyle ki;
fes fas'ın fes kentinde ortaya çıkmış ve ismini de oradan almış bir başlıktır. o zamanlar fas'ın bir kısmı osmanlı kontrolü olduğundan bu başlık osmanlılarla özdeşleşmiştir ama hangi osmanlılar?
ilginç bir şekilde bu başlığın en çok kabul gördüğü eyaletler rumeli eyaletleridir. bunların içinden daha spesifik ve dar bir alana inmek istersek girit bu işimizi görür. gerçekten de bu adada kadınlar dahi bizim erkek başlığı olarak kabul ettiğimiz fesleri üzerine tülbent örterek kullanmışlardır. müslüman giritliler daha geniş ve püsküllü modelleri tercih etmişlerdir. geleneksel girit rumu kıyafetindeki başık başlıklarda püsküller olması bununla çelişse de fes kullanımı balkanlarda bu şekildedir.
buralardaki sınırlı kullanım anadolu başta olmak üzere diğer doğu eyaletlerinde hiç görülmemiş, insanlar sosyal statülerine göre keçe başlık ya da sarık tercik etmişlerdir.
peki fes osmanlı'da nasıl "moda" oldu?
çok basit. 1826'da klasik osmanlı'nın prestij üniteleri kabul edilen ama sonradan akapeliye bağlayan yeniçerilerin hepsini katleden 2. mahmut'un 1829 tarihli bir kanun hükmünde kararnamesi, pardon fermanıyla.
2. mahmut batıcı bir reformist olarak işi katliam sınırları dahilinde tutmamış, cebren yani zorla kılık kıyafet düzenlemesine de girmiştir. kendi tebaasından fersah fersah ilerde bir insan olarak (sonraki örnek mustafa kemal atatürk olacaktır) adına halk denen şeyin keyfine bırakılsa bir arpa boyu yol gidemeyeceğini bildiğinden ilmiye sınıfı hariç sarığı da yasaklamıştır 109. islam halifesi olarak devlet kurumlarına resmini de astırmıştır.
ve bu sebeple 2. mahmut'un lakabı nedir biliyor musunuz? gavur padişah. evet ikinci mahmut'un lakabı "gavur padişah" ya da "gavur halife" olarak anılmıştır. neden? fesi zorunlu kıldı, sarığı şalvarı devlet dairelerinden yasakladı diye.
işte bu piç tarih olgusu da burada devreye giriyor çünkü gerçeklerden kaçan, onlarla yüzleşemeyen, onları olduğu gibi kabul edeyen her ucube topluluk, yine kendileri gibi olan ucube fikirlerini yayabilmek için gerçeği deforme etmek, onu bozmak, saflığını düşürmek zorundadırlar. bu yüzden kendi yaptığı puta tapıp sonra yiyen araplar gibi önce bir piç tarih yaratmak sonra da bunu tüketmek, ucube fikirlerinin itkisini bu yolla sağlamak yolunu güderler.
bu basit bir şeydir çünkü insan yığınları yani halk zaten aptal ve cahildir. önüne konan seçeneklerden en kolay anlaşılır olanı seçmek ve onun fanatiği olmak eğilimdedir. adama ekonomi diyorsun nass diyor mesela. neden? çünkü öbürü "the wealth of the nations" kitabından başlayarak binlerce ve sürekli güncellenen metinleri takip etmeyi gerektirir. dediğim gibi adına halk denen uyuşuk kitle için bu en kolayıdır.
ve sonunda piç tarihi (bu konu özelinde) fesi zorunlu kıldığı için adı gavura çıkan padişahı bugün ecdadı olarak kabul eden, ve yine onun cebren sosyal yaşantıya soktuğu tam olarak o fesi başına takip kitleleri etkileyebilir, onları fanatikleştirebilir ve hatta batılılaşma ve sekülerleşme önünde bir direnç sembolü olarak ortaya koyabilir.
biz buna bir şey yapamıyoruz tabii ki. elimizde sadece gerçekler olduğundan gerçeği bu kadar saptıran sapıklara ancak gülebiliriz. örneğin şu yazıyı okuyan bir tane fesli müridi bile "lan doğru mu araştırayım" demez. ancaakkk burada şöyle bir teselli bulunabilir o da tarihi piç olanın bugünü de piç edeceği ve piç bir gelecekte yaşayacak olma zorunluluğudur.
işte arkadaşlar bizim verdiğimiz mücadele de bu sebepledir.
ekleme: fes imparatorluğun doğusunda da görülebiliyormuş. bunu da eklemiş olalım.
Bu Serpuşun Adına Şapka Derler: 1925'te Tartışma Yaratan Şapka Devrimi Nasıl Yapıldı?
