Erdoğan'ın ABD Ziyareti Sonrası Gündeme Gelen Nadir Toprak Elementi Konusu Nedir?
hadi bakalım hemen bir tanımla girelim yazımıza; nadir toprak metalleri şeklinde de adlandırılan bu arkadaşlar, neredeyse ayırt edilemeyen 17 parlak gümüş beyazı yumuşak ağır metalden oluşan bir kümedir aslında.
bu çete periyodik tablonun ortasında yer alan 17 metalik element grubudur ve atom numaraları 21, 39 ve 57-71 numaraları arasında bulunur.((bkz: ayrıca bakınız) `lantan (la)`, `seryum (ce)`, `praseodim (pr)`, `neodim (nd)`, `prometyum (pm)`, `samaryum (sm)`, `avrupa (eu)`, `gadolinyum (gd)`, `terbiyum (tb)`, `disprozyum (dy)`, `holmiyum (ho)`, `erbiyum (er)`, `tulyum (tm)`, `iterbiyum (yb)`, `lütesyum (lu)`, `skandiyum (sc)`, `itriyum (y)`)
bu elementler öyle sanıldığı gibi nadir değildir
temelde bu adlandırma hatalıdır aslında çünkü dünya kabuğunda nispeten bol miktarda bulunurlar nadir denmelerinin sebebi ise bu elemenler çoğunlukla bileşiklerde bulunurlar ve izole edilip saflaştırılmaları zor ve pahalıdır. nadir denmesinin asılda nedeni tarihte yatmaktadır; 1788'de isveç'in ytterby kentinde bir madenci tarafından sıra dışı siyah bir kaya keşfedildiğinde ortaya çıktı. cevhere nadir denmesinin nedeni daha önce hiç görülmemiş olması ve toprak denmesinin nedeni ise 18. yüzyılda asitte çözünebilen kayalar için kullanılan jeolojik terim olmasındandır.
ayrıca bu tür elementler paketler halinde yani saf rezerv halinde genelde seyrek olarak bulunurlar (türkiye bundan kaynaklı bu sınıfta bulunmaktadır.) yukarıda da dediğim gibi bu çeteyi saf olarak elde etmek zordur çünkü kimyasal özellikleri, onları çevreleyen maddelerden ve birbirlerinden ayırmayı zorlaştırır. bu özellikler, saflaştırılmalarını da zorlaştırır. mevcut üretim yöntemleri, az miktarda nadir toprak metali çıkarmak için çok miktarda cevher gerektirir ve çok miktarda zararlı atık üretir. işleme yöntemlerinden kaynaklanan atıklar arasında radyoaktif su, toksik flor ve asitler bulunur. söyle bir örnek verecek olursak; resimdeki kayacın içinde bir bozuk para büyüklüğünde madde bulunmaktadır kabaca.
peki bu elementler neden bu kadar önemli?
özellikle yüksek teknoloji endüstrileri için kritik öneme sahip olmaları ve pillerden bilgisayar çiplerine, yapay zekadan savunma ekipmanlarına kadar birçok alanda kullanımlarının olmazsa olmaz olması nedeniyle jeopolitik alanda bir dönüm noktası haline gelmektedir. şöyle örneklersek daha açıklayıcı olur kanımca, herkesin elinde bulunun akıllı telefonlar bu elementlerden 8 farklı çeşidini bünyesinde bulundurmaktadır.
şimdi türkiye bu konumda neden önemli sorusuna geldi
resmi olarak türkiye enerji ve tabii kaynaklar bakanlığı'nın açıklamasına göre, eskişehir beylikova'da 694 milyon ton paket rezerv bulunduğu söylenmektedir dünya rezervinin yaklaşık olarak %2-3’üne denk gelmektedir.. dünyaya baktığımızda avustralya, abd, vietnam ve brezilya gibi ülkeler önemli üreticiler arasında yer almasına rağmen çin'in nadir toprak madenciliğinin %69'unu, rafinasyonun(yani saflaştırma ve işleme) %92'sini ve mıknatıs üretiminin %98'ini kontrol etmektedir.
hal böyle olunca amerika ve çin arasında süre gelen ekonomi savaşlarından dolayı bu elementlerin ve çıkarımı, işlenmesi ve sevkiyatında büyük dalgalanma yaratacağından dolayı pazarda büyük zararlar görülecektir. yani kaynaklardaa yaşanacak olası % 10'luk bir aksama bile endüstride 150 milyar dolarlık ekonomik üretim kaybına yol açabileceği ön görülmektedir.
halihazırda bu durum belki de hakim ülke konumunda olan çin’in nadir toprak elementleri piyasasındaki tek hakimiyetini kırabilecek alternatiflerden biri olarak değerlendirilebilir. fakat şöyle gerçekçi bir bakış açısıyla bakıldığında türkiye bu oyunun başında araştırdığım kadarıyla 2023’te beylikovaya bu madenlerle ilgili bir pilot tesisi açılmış. bu tesis yılda 1200 ton cevher işleme kapasitesine sahip (yani anlayacağınız emekleyen test üretimi bulunmakta)
asıl para bu ürünü saflaştırma ve yüksek teknolojiye çevirmekten gelmektedir. biz şu aşamada kepçeci konumundayız sadece toprağı eşelemekteyiz gibi görünüyor. ayrıştırma ve saflaştırma işlemleri bir çok kimyasal ve teknolojik aşama bulunmakta ve anladığım kadarıyla henüz bu konuda iyi değiliz ve zayıf bir konumdayız. yüksek teknoloji ürün içinse bu alan yok durumundayız.
sonuç olarak
bu ligde yeni olduğumuz için henüz bu platformlarla ilgili bir teknolojimiz oturmuş durumda değil. diğer ülkelerde bu durumun farkında ve bizi nasıl kucaklarına oturtacaklarını düşündüklerini sanıyorum. bundan kaynaklı aklı selim ve işi bilen bireylerle etkileşime geçip kucağa değil de bu kadronun bir adamı olmaya çalışmalılar ki aksi halde, bu dev rezerv yer altında büyük ama ekonomide küçük kalır.
