Enflasyona İnat Düşük Fiyatlarıyla Ucuzluk Marketleri Ekonomide Nasıl Bir Güç Simgesi?

discount marketleri sevmiyor olabilirsiniz ancak içinde discount marketin yer almadığı bir ekonomi, enflasyondan şişerek patlamaya mahkumdur ki, 2000'li yıllara kadar yaşadığımız aşırı enflasyonun önemli bir nedeni buydu.

çoğunuzun yaşı yetmediği için her sabah uyanıp doların 100 lira daha değer kazandığını, enflasyonun bir ayda %15 arttığı, yıllık enflasyonun %100'ü geçtiği yılları hatırlamıyor. bu ne demek biliyor musunuz?

bugün maaşınız 1000 lira iken 100 dolar alabiliyorsunuz ve aynı zamanda 10 liraya döner ekmek yiyebiliyorsunuz diyelim... rakamlar tamamen uydurma, örnek için.

sonraki ay siz yine 1000 lira maş alıyorsunuz ama satın alabildiğiniz dolar sadece 60-70 dolar... döner ekmek yemek istediğinizde ise 12 lira ödemek zorundasınız. aylık enflasyon %15 ama döner neden %20 zamlandı diye sorabilirsiniz. çünkü dönercinin dolarla borcu var ve hayatta kalabilmek için enflasyonun üzerinde zam yapması lazım. ayrıca enflasyonu ölçen devlet kurumları siyasileri kızdırmamak için reel enflasyonun altında ölçümler yaptığı için açıklanan resmi enflasyon aylık %15 ama sokakta halkın hissettiği aylık enflasyon%20-25-30... evet bu kadar korkunç.

işte bu atmosferde, enflasyonu en çok tetikleyen şey, en çok satılan ürünlerdir.

onlar da ev, araba, mobilya değil... marketlerdeki domates, biber, salatalık, kavun, kabak, peynir, zeytindir.

eğer ülkede sadece, aldığı ürüne %100+ fiyat ekleyerek satan migros ve carrefour marketleri olursa, ki 90'lı yıllarda sadece bunlar vardı, bunlar domatesi 1 liraya alıp 3 liraya satar. gücü olan halk, para kazanan zengin kesim de mecburen bunları alır. sonra domates'in migros'ta 3 lira olduğunu gören pazarcı, halden 1 liraya aldığı domatesi 2.9 liraya satar. yani pazarda da markette de domates 3 lira...

sonra bir enflasyon ölçümü yapılır, domates, peynir, zeytin fiyatları uçmuş.. enflasyon aylık %15 çıkar... migros bu rakamı görünce domates'in fiyatını hemen 3x1.15= 3.45 tl olarak etiketler. hatta enflasyonist ortamda kimse kuruşları siklemez. o fiyat etikete 3.5 diye yazılır. ertesi gün petrole zam geldi diye bahane olur, domates fiyatı 4 lira diye etikete yazılır.

sonraki ay, enflasyon ölçülür. bir bakmışlar ki geçen ay 3 lira olan domates şimdi 4 lira... %30 zam alamış domates... ooowww. enflasyon %30 çıktı. araya politikacılar girer, emirler, kavgalar... enflasyon %20 olarak açıklanır. migros bunu görür görmez domates fiyatına zam yapar. neden? çünkü enflasyon... domates fiyatı şimdi ne oldu?

4 x 1.2 = 4.8 tl... market yöneticileri onu iki güne kadar yuvarlar, oldu mu size 5 tl..

pazarcı da migros domatesi 5'e satıyorsa, ben 4.9'a satarım der... ve kimse daha ucuza domates yiyemez.

bu arada sizin maaş hala 1000 lira.

bu döngü böyle gider. ve gitti de. maalesef, 80'li ve 90'lı yıllar böyle geçti. çünkü türkiye discount market kavramı ile tanışmamıştı.

discount marketler bu sorunun ortadan kaldırılmasına büyük katkıda bulundu.

migros veya diğer pahalı marketler domatese istediği kadar zam yapsın... bim veya diğer discount marketler, topluca 0.5 liraya aldıkları, ucuza mal ettiği domatesi 0.8 liraya satmaya başladılar. bu sırada 1 liraya aldığı domatesi 3 liraya satan migros, artık fakirlere domates satamamaya başladı. zenginler de "bim"den alışveriş etmek ezik ve ayıp bir şey olduğu için 3 liradan domates almaya devam ettiler ama homurdandıkları için migros da domatese zam yapamadı.

bu arada pazarcı artık domatesini satabilmek için 3 liralık migros fiyatına değil, 0.8 liralık bim fiyatına odaklanmak zorunda kaldı. pazarcı halden domatesi 0.6 liradan alıp, 0.7 liradan satmaya başladı. mecburen. yoksa kimse almaz. gidip bim'den ucuza domates alır herkes.

ne oldu şimdi?

süper marketler domates'in fiyatını kafasına göre artıramayınca, ülkede enflasyon kalmadı.

bu yüzden, zamanında bim ve diğer discount marketlere karşı çok ağır ve bilinçli bir "karalama" kampanyası yürütüldü çünkü domates satışından milyar dolarlar kazanan sermaye artık easy money kazanamaz oldu. bim'i ezikler marketi yaptılar, bim'den alışveriş yapanı loser diye yaftaladılar, alay ettiler. öte yandan discount marketlerin ekonominin inkar edilemez parçası olduğunu bilen sabancılar dia'yı kurdular. migros'un bim'le rekabet edemeyeceğini bilen koçlar şok'u kurdular. yani, ekonomi eninde sonunda mantığın rayına oturdu.