Dünya'nın Gelişiminde Kuyruklu Yıldızların Hayretle Okuyacağınız Önemi
yıldız kayması nedir?
gökyüzünün açık olduğu bir gece, ışık kirliliğinin de olmadığı bir yerde, gökyüzünde yıldız kayması görme olasılığımız yüksektir. halk arasında 'kayan yıldız' diye adlandırılan bu ışık gösterisine bilim insanları meteor der. meteorların oluşmasına yol açanlar, yıldızlar değildir. aslında meteor uzayda değil, atmosferde yerden 75 km ile 100 km arası yükseklikte gerçekleşen bir ışık olayıdır.
her gün dünya'ya bin tonun üzerinde uzay tozu ve minik gök taşı dökülür. bunların, çapı 10 metre'ye kadar olanlarına meteorit denir. meteoritler, asteroit ya da kuyrukluyıldızlardan kopan parçalardır. bunların arasında birkaç milimetre ile birkaç santimetre çapında olanlar, saatte 10.000 km ile 70.000 km arasında bir hızla atmosfere girip renkli ve çok parlak ışıklar çıkararak yanar ve buharlaşırlar. her yıl 12&13 ağustos tarihlerinde perseid meteor yağmuru en üst düzeye çıkar. bu gecelerde ışık kirliliğinin olmadığı bölgelerde, saatte ortalama 50 kayan yıldız görmek olasıdır. perseid meteor yağmuruna swift-tuttle kuyrukluyıldızının geride bıraktığı döküntüler yol açar.
meteoroitlerin içerdiği maddelerin türüne göre meteorun rengi değişir. eğer atmosfere giren meteorit daha büyükse, yanma süresi -yani gökyüzün-de görünme süresi- daha uzun olur ve daha parlak görünür. boyutları metrelerle ölçülenler, kütlelerinin büyük bölümünü atmosferde yitirmelerine karşın, yeryüzüne ulaşabilir. bunlar da genellikle okyanuslara ya da insan yerleşiminin olmadığı boş alanlara düşer. yeryüzüne her gün düşen binlerce minik meteoridin arasında ortalama bir tane 40 cm çapında meteorit olur; yılda ortalama bir tane 4 metre çapında ve yüzyılda bir de 20 metre çapında meteorit dünya'ya çarpar. yeryüzüne düşen göktaşlarının büyüklükleriyle düşme sıklıkları ters orantılıdır. çapı 300 metreden büyük asteroitlerden her 2 milyon yılda bir tane dünya'ya çarpar ve çapı yaklaşık 5 km'lik bir krater oluşturmanın yanı sıra, düştüğü bölgede bölgesel bir yıkıma yol açar. yaklaşık olarak 65 milyon yıl önce meksika'nın yucatan bölgesine çapı 12 km, ağırlığı ise milyarlarca ton olan bir meteor düşmüş ve tüm ekolojik sistemi değiştirip, dinozorlar dahil dünyadaki canlı türlerinin %75'ini yok etmiştir.
gökbilimciler kuyrukluyıldızlara 'kirli kartopları' da der, çünkü bir kuyrukluyıldızın büyük bölümünü buz ve küçük kaya parçaları, taşlar ve toz oluşturur. kuyrukluyıldız, yörüngesi güneş'e uzak bölgelerindeyken bu içerik, donmuş bir halde birbirine sıkı şekilde bağlı durur. kuyrukluyıldız güneş'e yaklaştıkça buz erir ve buharlaşır. kuyrukluyıldızı oluşturan madde artık gevşek bir şekilde bir aradadır. zamanla küçük taşlar ve tozlar da gazlarla birlikte ana kütleden geride kalır ve kuyrukluyıldızın milyonlarca kilometre uzunluktaki kuyruğunu oluşturur. kuyruktaki bu parçalardan bir bölümü kuyrukluyıldızla bağını koparıp yörünge üzerinde kalır. böylece tıpkı gezegenler ve kuyrukluyıldızlar gibi bu döküntüler de güneş'in çevresinde dönmeye başlar. ne zaman dünya, döküntülerle kaplı bu yörüngelerden birinin içinden geçse, o gün dünya'ya her zamankinden daha çok sayıda meteoroit düşer, yani daha çok kayan yıldız görülür. eğer kuyrukluyıldız birkaç ay ya da birkaç yıl gibi kısa bir süre önce geçmişse, arkasında bol miktarda yeni döküntü bırakmış olur. dünya böylesi bir yörüngenin içinden geçerken meteor sayısında sıra dışı bir artış olur. bu özel gecelerde, saatte binlerce yıldız kayması gözlemlenebilir. bu olaya meteor fırtınası denir.
dünya'nın gelişiminde kuyrukluyıldızların büyük önemi olmuştur. çoğu gökbilimci yeryüzündeki suyun büyük bir bölümünün dünya'ya çarpan kuyrukluyıldızlar tarafından getirildiğini düşünmektedir.
ayrıca yaşamın ortaya çıkmasında büyük rolü olduğu düşünülen organik maddelerin bir bölümünün de yine kuyrukluyıldızlarla geldiği düşünülür.
(bkz: 50 soruda evren)
İnsanlık Tarihinin En Ünlü Gök Cisimlerinden Biri: Halley Kuyruklu Yıldızı
