Britanya ve Amerika'da Viskiye Getirilen Özel Tüketim Vergisinin Curcuna Dolu Kısa Tarihi
mal ve hizmetler üzerinden alınan hususi bir vergi türü olan özel tüketim vergisi çok eskilere dayanan bir uygulamadır.
bilinen ilk özel tüketim vergisinin m.ö. 2200 yılında çin imparatoru hsia yu tarafından tuz üzerinden alınan vergi olduğu düşünülmektedir (teoride ve uygulamada özel tüketim vergileri, nihat edizdoğan).
tarihe bakıldığında ise genellikle iktidarların zor duruma düştüğü zamanlarda yürürlüğe koyduğu görülen bu vergi çeşidi çoğunlukla alkol ve tütün ürünleri üzerinden alınmıştır, misal:
alkole uygulanan ilk vergilerin antik çağlara kadar uzandığı, roma'da şarap satışlarından vergi alındığı bilinmektedir. orta çağ'da ise tuzun yanında şarap ve biradan alınan vergiler ekseriyetle savaşları ve haçlı seferlerini finanse etmek için kullanılmıştır. o tarihlerde günümüzdeki gibi vergi idarelerinin bulunmaması sebebiyle aslında genel tüketim vergilerinin hepsi teknik olarak özel tüketim vergisidir.
ilerleyen dönemlerde ise modern devlet anlayışının yavaş yavaş ortaya çıkması ile yeni gelir kaynaklarına ihtiyaç duyan iktidarlar için vergi toplamanın en kolay yolu olan alkole dayalı vergiler iyice cazip hale gelmeye başlar.
gerçek anlamda özel tüketim vergisi fikri ise ilk defa kral i. charles'ın aklına gelir. tahtı tanrıdan aldığına inan ve britanya'yı tam bir istibdat ile yöneten kral, hoyratça harcamaları ve fransa ve ispanya ile devam eden savaşlar sonucunda parasız kalınca, “zorunlu borç” (bkz: forced loan), “gemi parası” (bkz: ship money) ve "şövalyelik ücreti" (bkz: fees from compulsory knighthood) gibi birçok vergi uydurur. yalnız 1643'te tekrar açtığı parlamentoya kabul ettirdiği özel tüketim vergisi ile işi iyice büyütür (bkz: excise).
bu dönemde bira, elma şarabı, bal likörü, tuz ve gıdanın yanında evler, at arabaları, işportacılık, ölüm, doğum ve evlilik hizmetleri ile bekar erkeklerin dahi özel tüketim vergisine konu edildiği söylenmektedir (economics and politics of excise taxation, sijbren cnossen, 2005, s.18).
yine kral, iç savaşı finanse etmek üzere 1644 yılında bir malt vergisi dahi ihdas eder (bkz: malt tax). ilerleyen yıllarda da yürürlükte kalacak, tam anlamı ile özel tüketim vergisi olan düzenleme çoğu yazara göre malt üretimi ve bira yapımında tekel oluşturarak ev ekonomisine dahil sıradan üreticilerin kendi biralarını üretmesini engelleyerek dönemin britanya'sındaki eşitsizlik ve yoksulluğa katkıda bulunacaktır.
lakin ı. charles, parlamento onayı almaksızın uyguladığı keyfi vergiler ile birlikte daha pek çok sebepten dolayı başını, ardılları da birkaç yüzyıl sonra gayrimeşru çay vergisi yüzünden kuzey amerika'daki 13 koloniyi kaybedecektir.
bağımsızlık ateşini birleşik krallığın uyguladığı vergileri protesto etmek amacıyla boston'da çay taşıyan ticaret gemilerine yapılan saldırı ile yakan amerika birleşik devletleri ise özel tüketim vergisini uygulamakta gecikmez.
bağımsızlık savaşı'nı finanse etmek için yüklü miktarda borç altına giren ve batık durumdaki genç devletin hızlı ve etkili gelir kaynaklarına ihtiyacı vardır. bu sebeple kuruluşu müteakip, kongre hemen "viski vergisi" yasasını onaylar. yeni ülkenin çiftçileri için önemli bir gelir kaynağı olan viski üzerine konulan vergi büyük rahatsızlık yaratır ve 1791'de başlayıp george washington'ın başkanlığı döneminde 1794'te sona eren şiddetli bir isyan başlar: whiskey rebellion.
isyancıların, mavi zemin üzerinde kırmızı ve beyaz çizgili bir flama taşıyan kel kartal'ı çevreleyen on üç yıldızdan oluşan bir bayrağı dahi vardır, whiskey rebellion flag.
viski isyanı bayrağı, amerikan halkının gücünü temsil ettiği gibi hükümete güvenilmeyeceğinin hatırlanmasını sembolize eder. örgütlü bir yapıya sahip isyancılar aynı devrim'de olduğu gibi bir meclis oluştururlar. vergiye karşı böylesine kapsamlı bir direnişle karşılaşan hükümet harekete geçmek zorunda kalır, verginin fikir babası ülkenin ilk maliye bakanı alexander hamilton'ın teklifi üzerine başkan washington federal bir milis gücü oluşturmak için kongre'den olağanüstü yetki alır, 12.000'den fazla milis toplanır. nispeten az can kaybı ile isyan bastırılır, toplamda 150 kadar isyancı yakalanıp vatana ihanetten yargılanır ancak washington tarafından affedilirler ve viski vergisi 1802 yılına kadar yürürlükte kalır.
yukarıda değinildiği üzere bir defa alkolün tadını alan britanyalı yetkililer, ı. charles ile alkol üzerinden başlatılan özel tüketim vergisi uygulamalarından vazgeçmezler. püritenizmin katı ahlaki anlayışı ile de şekillendiği söylenen bu uygulamalar ülke genelinde kaçak içki üretiminde artışa yol açar (bkz: günah vergisi).
scotch whiskey association'a göre 1644 yılından itibaren yürürlüğe konan özel tüketim vergisi yüzünden halk, sonraki 180 yıl boyunca, viskilerini saklamak için yaratıcı yöntemler bulur. kaçak viski, vergi memurlarından gizlenmek maksadıyla tabutlarda bile taşınmaya başlar. 1820'lere gelindiğinde her yıl 14.000'e yakın kaçak imbik ele geçirilir ve iskoçya'da tüketilen viskinin yarısından fazlası vergi dairesi tarafından ele geçirilmeden tüketilir.
tarih 18 temmuz 1823'ü gösterdiğinde ise iskoç viski endüstrisinin geleceğini bugün bildiğimiz şekliyle kökten şekillendiren bir özel tüketim vergisi kanunu kabul edilir. tam 52 sayfa uzunluğundaki yasa ile viski üretimi ve damıtımevlerinin kuruluşu ayıntılı olarak düzenlenir. halen yürürlükte olan 1823 tarihli gümrük ve ötv kanunu, çiftçiler ve üreticiler için eşit şartlar ile sürdürülebilir gelir kaynakları yaratarak nihayetinde tüketicilerin keyif alabileceği tutarlı ve kaliteli içki tedarikini sağlamıştır.
velhasıl verimli ve idaresi kolay özel tüketim vergisi, her dönem birçok iktidar tarafından uygulanmış, yurttaşları da her zaman şikayet etmiş üstelik bazı halklar bu vergiye karşı isyan bayrağı dahi açmıştır.
Tarihte Alınmış En İlginç Vergilerden Biri: Sakal Vergisi
