Yunanistan'ın, Bağımsızlığını Kazanmasının Ardından Uzun Süre Kral İthal Etmesi
yunanistan... osmanlı'dan bağımsızlığını kazandıktan sonra tahtta oturan krallarının tümü danimarka-alman asıllı olan ülke.
bilindiği üzere 1821 yılında başlayan bağımsızlık mücadelesinin ardından, 1832 yılında yunanistan krallığı ilan edilmiştir. yalnız yunanlılar açısından bir sorun vardır: ortada ülkeyi yönetecek bir kral yoktur.
aslında bizans'ın yıkılışından sonra geriye tam anlamıyla hanedan diyebileceğimiz bir yapı kalmamış, istanbul'un fethi sonrası bakiye yunan ana karasının işgali de o kadar ani ve hızlı olmuştur ki yunan topraklarında yeni bir aristokrasi yeşeremeden yok olmuştur. benzer bir durum mohaç meydan muharebesi sonrası macaristan'ın da başına gelecektir.
bilâhare son imparatorun kardeşleri, demetrios palaiologos tutsak edilmiş, thomas palaiologos ise kaçmıştır (bkz: mora despotluğu).
son bizanslılardan demetrios hayatının geri kalanında osmanlılarca kayırılsa da aslında hep esir olarak kalacak ve varis bırakmadan ölecektir. italya'ya kaçan kardeşi thomas'ın oğlu andreas ise babasının 1465'teki ölümünden sonra, avrupa'nın önde gelen devletlerince mora'nın yeni despotu olarak tanınmış olsa da osmanlı'ya karşı giriştiği mücadeleleri kaybedecek, 1483'ten itibaren kullanmaya başladığı sözde konstantinopolis imparatoru unvanıyla geriye yasal bir varis bırakmadan yoksul bir şekilde hayattan göç edecktir.
yaklaşık 500 yıl süren osmanlı egemenliği, ülkede orta çağ anlamında, avrupa ve balkan ülkelerinde görülen voyvoda, dük, baron ve benzeri biçimlerde nesiller boyu sürecek bir aristokrasinin ortaya çıkmasını engellemiştir. süreç içerisinde yunan soylusu diyebileceğimiz sınıflar, köy, kasaba gibi kısıtlı ve nispeten küçük bölgelerde, bir şekilde güç elde edebilmiş toprak ağaları ve ailelerinden ibarettir, çoğunun varisleri de genç yaşta osmanlılara karşı verilen mücadelelerde ölecek, sağ kalanlarsa ailelerini asla bir hanedanlığa dönüştüremeyecektir.
kocabaşı ya da hocabaşı (yunanca kotzabasides) unvanıyla anılan bu toprak ağaları genellikle osmanlı tarafından atanan yörenin seçkinleri ya da ileri gelenleridir. zamanla küçük çapta kalıtsal bir oligarşi haline dönüşürler.
kocabaşıların bir çoğu yunan bağımsızlık mücadelesinde doğrudan isyancıların liderliğini üstlenirken önemli bir kısmı da osmanlıya bağlı kalmıştır. güç ve imtiyazlarını kaybetmemek için osmanlı saflarında yer alan bazı peloponez kodjabaşileri ile kleftler (rum çeteciler) arasındaki mücadele çoğu tarihçiye göre yunan bağımsızlık savaşı ile aynı anda gerçekleşen 1823-1825 yunan iç savaşının sebeplerindendir.
işte bağımsızlık savaşı bu şartlar altında devam ederken, üçüncü yunan ulusal meclisi troezen'de 1827 yılında toplanır ve bir anayasa yaparak, tanınmış diplomat, rus çarı ı. aleksandr'ın hizmetinde nazırlık yapmış yannis kapodistrias'ı yunanistan'ın başına geçirir (bkz: kivernitis) .
ancak bu arada büyük güçler (britanya, fransa ve rusya) duruma müdahale etmek için londra'da toplanmıştır, ülkenin başında kapodistrias bulunmasına rağmen bir kral seçmeye karar verirler (bkz:1830 londra antlaşması).
elbette bu kral yunan olamazdır ve tabii ki bunun birkaç nedeni vardır
öncelikle ortada yeni monarşiyi devralacak bir hanedan yoktur ve halihazırda toplanan son yunan meclisi yunanlılara herhangi bir soyluluk unvanı verilemeyeceğine dair bir karar almıştır. tacı kocabaşılardan birisine vermek ise tehlikeli sonuçlar doğurabilirdi. nitekim yunanlılar bağımsızlık mücadelelerinde bile bir iç savaş çıkarmayı başarabilmiştir. dolayısıyla tarafsız bir krala ihtiyaç vardır. asıl önemlisi, yunanistan'ın yeni kralı, büyük güçler dahil herkesin üzerinde mutabık kalacağı birisi olmalıdır ki avrupa'daki güç dengesi korunabilsin.
mezkur sebeplerle önce saxe-coburg ve gotha prensi leopold'a hükümdarlık teklif edilir. ancak yunanistan ile uzaktan yakından alakası olmayan genç prens, yaklaşık 5 ay sonra belçika'nın ilk kralı olacağı için teklifi reddeder.
ardından 1832 yılında londra'da tekrar bir araya gelen britanya, fransa ve rusya ; yunanlılara danışmadan bu sefer tahtı bavyera prensi otto'ya teklif ederler. ayrıca tacı otto'nun torunlarına veya çocuğu olmazsa küçük kardeşlerine geçirecek olan veraset hattını da belirlerler.
böylelikle bavyera kralı ı. louis'in ikinci oğlu prens otto henüz 17 yaşında iken, tek kelime yunanca bilmeden, yunanistan kralı, yeni devlet de yunanistan krallığı olarak ilan edilir. ulusal meclisin seçtiği kapodistrias ise 1831'de nafplion'da uğradığı suikast sonucu çoktan öldürülmüştür.
ancak atanmış kral otto yunanlılar tarafından asla kabul görmez, 1843 yılına gelindiğinde, halkın ona karşı duyduğu hoşnutsuzluk kriz boyutlarına ulaşır. kendisine destek için ülkede bulunan bavyera birlikleri ülkeden çekilir çekilmez, halk ayaklanması başlar (bkz: 3 eylül 1843 devrimi).
otto sonunda yeni bir anayasa yapılmasını kabul eder. ancak yunanlıların öfkesi durulmaz, kırım savaşı ve eşi kraliçe oldenburg'lu amalia'ya yapılan suikast girişimini müteakip 1862'de gerçekleştirilen bir darbe ile tahttan indirilir.
kral ile kraliçe bir ingiliz savaş gemisine sığınarak (geldikleri gibi) memleketlerine dönerler. otto, 26 temmuz 1867 tarihinde 52 yaşında bamberg, bavyera'daki sarayında ölür. kalan yaşamında sarayında devamlı evzon (efsun ) kıyafeti ile dolaştığı söylenir. görgü tanıklarına göre son sözleri "greece, my greece, my beloved greece" (benim sevgili yunanistan'ım ) olmuştur.
ardından yunan ulusal meclisi, 1863 yılında henüz 17 yaşındaki schleswig-holstein-sonderburg-glücksburg prensi william'ı, ı. george (yeoryos) hükümdarlık adıyla helenlerin kralı olarak seçer.
adeta piyango kazanan prens george, ortodoks ülkenin katolik yeni kralı olarak 1863'te atina'ya yelken açtığında "gücüm halkımın sevgisindedir" der ve tek kelime yunanca bilmeden yaptığı tahtta çıkış konuşmasında, "bu modern zamanlarda, prensler etraflarındakilerden zeka, bilgi ve iyilik bakımından üstün olmaya çalışmalıdır" diyerek de halkın sevgisine talip olur.
doğuştan demokrat kral george, anayasal monarşiyi destekler. antik dönemlerden beri ulusal spor kabul edilen güreş ve koşuda hızla ustalaşır. ilk modern olimpiyatların yunanistan'da düzenlenmesine ön ayak olur, atina'da 1896 yaz oyunları'nın açılışını yapar. çabaları ona 'ulusun babası' lakabını kazandırır ve neredeyse elli yıl hüküm sürer.
kardeşi prens frederick danimarka kralı olur, kız kardeşi prenses alexandra, britanya galler prensi ve geleceğin kralı vıı. edward ile evlendirilir, diğer kız kardeşi dagmar, imparatoriçe marie unvanıyla rus çarı ııı. alexander'ın eşi olur.
kral george, imparatoriçe marie'yi st. petersburg'da ziyareti esnasında, ileride yunan halkı tarafından fakirlerin kraliçesi olarak adlandırılacak büyük düşes olga constantinova ile tanışır ve evlenir. kraliçe yeni memleketinde çabucak kabul görür ve hayırsever çalışmaları kocasının yönetimini güçlendirir.
kral, saltanatı boyunca yunanistan, girit adasının egemenliği konusunda osmanlı ile mücadelesini sürdürür. altın jübilesini kutladıktan sonra tahttan çekilmeye ve yerine ilk oğlunu bırakmaya karar verdiği 1913 yılının mart ayında selanik'e yaptığı bir ziyarette, alexandros schinas adlı bir sosyalist tarafından tam kalbinden vurulur.
yerine geçen oğlu yunan topraklarında doğan ilk yunan kralıdır.
adı doğduğu gün 2 ağustos 1868 tarihinde yapılan kutlamalarda yunan halkı tarafından verilir: "constantine". bu isim, hem anne tarafından dedesinin hem de efsaneye göre son bizans imparatoru xı. konstantinos paleologos'un meşru halefi, konstantinopolis'i yeniden fethedecek kral xıı. konstantinos'un adıdır.
ı. konstantin tahtta çıkmadan önce, henüz 29 yaşında iken, yunanlılar için onur kırıcı bir şekilde sonuçlanan, 1897 osmanlı-yunan savaşında teselya ordusu'na komutanlık etmiştir. savaşın sonunda yunan halkının gözünde monarşinin popülaritesi azalır ve orduda reformlar yapılması ve kraliyet prenslerinin, özellikle de konstantinos'un silahlı kuvvetlerdeki komuta görevlerinden alınması yönünde çağrılar yükselir.
içten içe büyüyen muhalefet ağustos 1909'da bir darbe ile doruğa ulaşır (bkz: goudi coup). ardından kendisi ve kardeşleri silahlı kuvvetlerden ihraç edilir. ancak birkaç ay sonra kral george'un güvenini kazanmak isteyen yeni başbakan eleftherios venizelos tarafından tekrar göreve getirilirler. venizelos argümanında yaratıcıdır: "bütün yunanlılar oğullarının orduda hizmet etmesinden haklı olarak gurur duyarlar ve kral da öyle."
ardınan ı. balkan savaşının başlaması ile prens konstantin yeniden yunan ordusunun başına geçer. kazandığı zaferler ile 1897 yenilgisinin lekesini ortadan kaldırır ve bu başarılar onu tekrar yunan halkı arasında popülerliğe kavuşturur.
babasının öldürülmesi ile aynı tarihlerde başlayan ıı. balkan harbinde yine ordusuna liderlik eder. yunanistan sırplara karşı yenilse de kilkis-lahanas ve kresna geçidi muharebeleri sonucu bulgaristan'a karşı elde edilen kazanımlar sonucu popülaritesi iyice artar, başbakan venizelos'un girişimiyle kendisine mareşal rütbesi verilir. o artık, "bulgarlara galip gelen", yunan topraklarını ikiye katlayan kral'dır.
ı. dünya savaşı çanları çalmaya başladığında konstantin'in, savaşa girilmesi konusundaki çekimserliği ve venizelos ile anlaşmazlığı ulusal bölünmeye yol açar.
danimarka-alman kökenli kökenli olduğu için ittifak devletleri lehine savaşa girmeyip ülkesini tarafsız kılmayı istediğine dair ciddi görüşler vardır. buna karşın müttefiklerin selanik'i işgali (ekim 1915), venizelos'un müttefik yanlısı ayrı bir hükümet kurması (ekim 1916) sonucu iktidarı ikinci oğlu alexander'a devretmeye zorlanır, yunanistan'ı terk eder ancak unvan hakkından vazgeçmez.
kral ı.konstantin oğlunun talihsiz bir şekilde ölümü ve venizelos'un iktidardan düşmesi (1920) üzerine yapılan bir plebisit ile sürgünden geri çağrılır. fakat türkiye karşıtı politikaları sürdürmek zorunda kalır ve bu da küçük asya felaketine yol açar (bkz: kurtuluş savaşı). yunan ordularının, ağustos 1922'de bozguna uğramasının ardından 11 eylül 1922 devrimi (bizce darbe) ile tekrar tahttan el çektirilir ve yerine en büyük oğlu ıı. george geçer. hayatının son dört ayını italya'da sürgünde geçirir, 11 ocak 1923 tarihinde sicilya'nın palermo kentinde kalp yetmezliğinden ölür.
müteveffa kral, veliaht prens iken kraliçe victoria'nın torunu ve kaiser ıı. wilhelm'in kız kardeşi olan prusya prensesi sophia ile 27 ekim 1889'da atina'da evlenmiştir. çiftin hepsi de yunanistan'da doğan üçü erkek 6 çocukları olur. en büyük kızları helen, romanya veliaht prensi carol ile evlenir.
kralın üç oğlu da yunan tahtına oturur
hayatın bir cilvesi olarak önce ikinci sıradaki oğlu alexander, i. aleksandros unvanı ile tahta çıkar (bkz: iskender).
hemen yukarıda değindiğimiz darbe sonucu babası ve abisi veliaht prens george'un sürgüne gönderilmesi üzerine itilaf devletleri ile başbakan venizelos tarafından taca atanır (bkz: kukla kral).
henüz prens iken 1919 yılında halktan bir kişilik aspasia manos ile tartışmalı bir evlilik yapan aleksandros, kısa ömürlü saltanatı esnasında, birinci dünya savaşı'ndaki yunan zaferine ve 1919-1922 türk-yunan savaşı'nın ilk başarılarına nail olur. ancak yunanistan'ın iskenderi sarayının üzüm bağlarını gezmekte iken hizmetkarına ait olduğu söylenen evcil bir berberi makağı tarafından ısırılır. başlangıçta yaraları önemsiz olarak görünse de, kısa sürede enfeksiyon kapar ve yatağa düşer, 23 gün boyunca can çekişerek deliryuma girmiş bir şekilde ölür.
zamansız ölümü sadece ailesi için bir trajedi olmakla kalmayıp yunanistan için de birkaç yıkıcı sonuçlar doğuran olaylar zincirini başlatır;
babasının 1920 referandumu ile ezici bir çoğunlukla geri ülkeye geri dönüşünü, türk kurtuluş savaşının yunanistan aleyhine ağır bir yenilgi ile sonuçlanması izler. venizelos rejiminin istikrarsızlaşması, müttefik desteğinin kaybı yunanistan'ın toprak hırslarının başarısızlığına katkıda bulunur. winston churchill daha sonraları anılarında "çeyrek milyon kişinin tek bir maymunun ısırmasıyla öldüğünü söylemek belki de abartı olmaz" diye yazacaktır (bkz: küçük asya felaketi).
kral ı. konstantin'in en büyük oğlu ıı. yeoryos ismi ile tahta çıkan ıı. george ise hem avrupa'nın kayınpederi danimarka kralı ıx. christian'ın hem de avrupa'nın büyükannesi kraliçe victoria'nın büyük torunudur.
henüz 18 yaşında iken prusya muhafızları'nda eğitim alarak askeri bir kariyer sürdürür. ardından balkan savaşları'nda hizmet eder. büyükbabası 1913'te suikasta uğradığında, babası konstantin kral kendisi de veliaht prens olur. anadolu'nun işgali sırasında, albay, kurtuluş savaşında ise tümgeneral rütbesi ile görev alır.
alman yanlısı olduğu gerekçesiyle ı. dünya savaşı sırasında tahttın veraset sırasından çıkarıldıysa da yunanistan'ın, dumlupınar muharebesi'nde yenilgiye uğraması sonucu yapılan darbe sonucunda tahtta oturtulur.
ancak 1924'te yunanistan'da cumhuriyet ilan edilmesiyle tahtan uzaklaştırılarak vatandaşlıktan çıkartılır ve tüm malvarlığına el konulur. yine de 1935 sonbaharında, general georgios kondylis hükümetinin cumhuriyeti sona erdirmek için bir plebisit düzenlemesi üzerine, monarşinin yeniden kurulmasını isteyen oyların %98'i ile 25 kasım'da yunan topraklarına geri döner.
hemen generali geçici olarak başbakan atayarak, ülkeyi seçimlere götürür. seçimler kraliyet yanlıları ile doğal olarak monarşi karşıtı komünistler arasında başa baş sonuçlanır.
kendisini iktidara taşıyan kondylis ile demertzis'in ölümleri ve belirsiz siyasi durum, korgeneral ıoannis metaxas'ın ülkenin komünistler tarafından ele geçirileceği gerekçesi ile yönetime el koymasına yol açar; parlamento askıya alınır ve ülkeyi kararnameler ile yönetme yetkisi verilir (bkz: metaksas rejimi).
böylelikle ii. george, metaxas'ın anayasal hakları askıya aldığı, siyasi partileri yasakladığı, muhalifleri tutuklattığı ve sıkı bir sansür uyguladığı faşist bir rejim kurmasına yardımcı olur. bu yeni rejim ilk yılları boyunca kral ii. george ve general metaxas'ın neredeyse eş başkanlık yaptığı bir yönetimdir.
ekim 1940'ta yunan-italyan savaşı'nın patlak vermesi ile işler iyice çığırından çıkmaya başlar. ancak yunanlıların başarılı savunması ve karşı hücumu ile o zamanlar italyan himayesi altında olan arnavutluk'un güney yarısı ele geçirilir.
metaxas'ın ocak 1941'de ölümünü müteakip almanlar yunanistan'ı işgale başlar, kral ve hükümeti önce girit'e ardında da mısır üzerinden büyük britanya'ya kaçar.
ıı. dünya savaşının sona ermesiyle 1946 yılında müttefik devletler gözetiminde yapılan referandum sonucunda ülkeye geri döner.
ancak savaştan çok ağır kayıplar ve acılarla çıkan ülke bir türlü toparlanamaz, her ne kadar yunanistan, 10 şubat 1947'deki paris barış antlaşmaları ile italyan toprağı olan on iki ada'yı ilhak etse de siyasî istikrarsızlık artar yunanistan iç savaşı kuzeyde şiddetlenmeye başlar.
tüm bu kargaşa sürerken kral ıı. george 1 nisan 1947'de atina'daki yeni kraliyet sarayı'ndaki ofisinde ölü bulunur. ölümü duyurulduğunda yunan halkı bunun 1 nisan şakası olduğunu zanneder.
aynı gün tahta ı. konstantinos'un üçüncü oğlu yunanistan'ın pavlus'u, ı. paulos geçer. çocuksuz ölen ağabeyinin yerini alan yeni kral, yunan iç savaşının yaralarını sarmaya çalışır.
türk-yunan ilişkilerinin düzeltilmesine gayret eder taraflar yaklaşık 400 yıldan sonra devlet düzeyinde bir araya gelir (resimlerle celal bayar'ın atina ziyareti).
ancak kıbrıs sorunun ortaya çıkmaya başlaması ile ilişkiler yeniden gerginleşir. yunanistan, marshall planı'ndan yararlanan ilk ülkelerden biri olur. hayatının son on yılında birden fazla sağlık sorunuyla boğuşan kral paul, 6 mart 1964'te, 62 yaşında ölür.
yerine 6 mart 1964 tarihinde yunanistan'ın son kralı 24 yaşındaki oğlu ıı. konstantin geçer.
genç hükümdarın tahta çıkışı yunan halkı için başlangıçta bir şans olarak görülse de devam eden yıllarda siyasi istikrarsızlıklar baş gösterir ve 21 nisan 1967'deki albaylar darbesi gerçekleşir.
o günün sabahı yunanlılar bir kabusa uyanırlar, tankların uğursuz gürültüsü, ara sıra gelen tüfek sesleri ve radyoda çalan askeri şarkılar tek bir şeyi ifade eder: "hayat bir daha aynı olmayacaktır". sonra radyodan o uğursuz anons duyulur: "yunan silahlı kuvvetleri ülkenin yönetimini üstlendi" (april 21, 1967: military junta places greece in shackles).
yunanistan'ın komünistlerin eline düşme tehlikesi altında olduğu bahanesiyle gerçekleştirilen darbe ile birçok politikacı, besteci, mikis theodorakis dahil sanatçılar, sol kanada mensup sıradan vatandaşlar sistematik bir şekilde tutuklanır. kara listeye alınan 10.000 kişi hapse veya yaros adası toplama kampına gönderilir (bkz: gyros).
albaylar cuntası, anayasayı askıya alır. ifade özgürlüğü ortadan kalkar, beraberinde radyo, gazeteler ve daha sonra televizyon için sıkı sansür kuralları getirilir.
cunta ilk başlarda ıı. konstantin'i sembolik olarak devletin başında tutmaya devam eder fakat 13 aralık 1967 tarihinde cuntanın devrilmesi için orduya ve halka yaptığı çağrı ( karşı devrim ) destek görmeyince kral ailesiyle birlikte roma'ya kaçar.
askeri rejim önce konstantin'in yerine bir naip atayarak kralın dilediği takdirde serbestçe ülkesine dönebileceğini bildirse de 1 haziran 1973 tarihinde monarşiyi kaldırarak cumhuriyet ilan eder, 29 temmuz 1973 tarihinde yapılan halk oylamasıyla da karar halk tarafından onaylanır.
kral, bu kararı tanımaz ancak daha sonra 1974 kıbrıs harekatını müteakip albaylar cuntasının devrilmesinin ardından 8 aralık 1974 tarihinde yapılan halk oylaması ile monarşi tümüyle kaldırılır ve kral ülkeyi terk eder.
şubat 1981'de hükûmet, annesi kraliçe frederika'nın cenaze törenine katılabilmesi için kralın birkaç saatliğine ülkeye dönmesine izin verir.
yıllar sonra devrik kral 2000 senesinde avrupa insan hakları mahkemesi'nde açtığı bir dava ile tahttan azledildikten sonra ve sürgündeyken el konulan varlıklarının tazmini için yunan devletinden 500 milyon euro talep eder. ancak mahkeme sadece 12 milyon euro maddi tazminata hükmeder.
andreas papandreou hükümetinin 1994 yılında çıkardığı bir yasa ile "hellenlerin eski kralı" unvanını kullanan konstantin'e yeni bir soyadı kabul etmedikçe yunan pasaportu verilemeyeceği kabul edilir.
kral ise yasaya karşı temmuz 1995 vanity fair dergisine verdiği bir demeçte " benim bir adım yok - ailemin bir adı yok, ancak bizimde her yunanlı kadar yunan olduğumuzu düşünüyorum, ayrıca, sorun şu ki ailem danimarka kökenli ve danimarka kraliyet ailesinin de bir soyadı yok. glücksburg, bir kasaba adıdır" diyecektir.
yunanistan'ın son kralı 10 ocak 2023'te 82 yaşında hayata gözlerini yumar.
böylelikle glücksburg hanedanlığı vesilesi ile danimarka kraliyet ailesinin bir kolu olarak 1863'ten 1973'e kadar tahtta kalan ailenin yunan toprakları üzerindeki hanedanlığı sona erer.
bazı faideli alınıtlar: