vincent van gogh'un resimlerini bir müzedeki o görsel kakofoninin içinden seçmek, aslında imzasına bakmaktan çok daha kolaydır. sanatçının fırçasının bıraktığı iz, parmak izi kadar benzersizdir. bir van gogh tablosuna baktığınızı anlamanızı sağlayacak o temel kodlar, van gogh evreninin kapı tokmakları gibidir. dokunduğunuzda o dünyaya girersiniz.

van gogh'u anlamanın en kestirme yolu fırça darbeleridir. onun bütün olayı impasto tekniğidir. gerçek bir doku ressamıdır. boyayı paletinde karıştırıp tuvale nazikçe sürmez. boya tüpünü adeta tuvalin üzerine sıkar, fırçasıyla veya bazen spatulayla o boyaya eziyet eder. boya, tuvalin üzerinde üç boyutlu, neredeyse heykelsi bir katman olarak durur. peki farkı ne? örneğin, rönesans ustası leonardo da vinci, sfumato tekniğiyle renk geçişlerini o kadar yumuşatır ki fırça darbesini göremezsiniz. cézanne'ın düzenli geometrik dokusu ya da renoir'ın pamuksu yumuşaklığı da van gogh'ta yoktur. ama van gogh'ta durum tam tersi; fırça darbesinin görünmesini ister. o kabarık, yön değiştiren, kıvrılan darbeler, resmin konusunun bir parçasıdır; rüzgarın yönünü, buğdayın salınımını veya bir yüzdeki gerilimi o kalın boya katmanlarıyla verir. onun fırçası sinirli bir kalp atışı gibidir; kesilir, hızlanır, döner, spiral çizip tekrar toparlanır. yıldızlı geceye dikkatli bakarsanız, o gökyüzünün aslında bir hareket çizimi olduğunu fark edersiniz.

aynı derecede belirleyici olan bir başka özelliği de, bir post-empresyonist olarak gördüğü manzaranın kendi içinde yarattığı duyguyu boyar. bu yüzden renkleri gördüğü gibi değil, hissettiği gibi kullanır. ve o sarı takıntısı... paleti gerçekten başka hiçbir ressamınkine benzemez. sarıyı, maviyi ve yeşili kimse onun kadar canlı, hatta yer yer “ışıldayan” bir şekilde kullanmamıştır. gauguin de sarıyı sever ama van gogh'un sarısı başka bir şey. özellikle arles döneminde bu renk, depresyonla aydınlanma isteği arasında gidip gelen bir ruh hali gibi parlar. ayçiçekleri serisi veya sarı ev bunun zirvesidir. ama bu sarı, doğadaki sakin bir sarı değil, neredeyse yakıcı, asidik bir sarıdır. çarpışan kontrastlara gelirsek; monet'deki yumuşak geçişlerin aksine, van gogh'un renkleri çatır çatır çarpışır. bu yakıcı sarıları ve turuncuları, en az onlar kadar güçlü kobalt mavileri ve yeşillerle patlatır. gece kahvesi (the night cafe) tablosundaki o rahatsız edici kırmızı ve yeşil zıtlığı, mekanın "insanın kendini mahvedebileceği" bir yer olduğunu göstermek için bilinçli bir tercihtir.

onunla özdeşleşen kompozisyonların (buğday tarlaları, selviler, ayçiçekleri) önemli bir ilham kaynağı da japonizm (ukiyo-e) akımıdır. van gogh, 19. yüzyıl paris'inde moda olan japon tahta baskı sanatına (hiroishige, hokusai gibi ustalar) hayrandı. onlardan güçlü dış hatlar öğrendi. tıpkı japon baskılarındaki gibi, nesnelerin etrafına kalın, koyu renkli çizgiler (konturlar) çeker. arles'daki yatak odası tablosundaki mobilyalara bakın; hepsi net çizgilerle çevrilidir. eğrilik ve perspektif meselesi de var. kendisi perspektif kurallarıyla pek ilgilenmez. yatak odası tablosundaki zemin garip bir açıyla yükseliyor gibidir. onun kompozisyonunda hep bir hafif eğrilik vardır. bu, yanlış çizim değil; dünyayı kendi gözündeki kırılma açısıyla göstermesi isteğidir. monet bir manzarayı “ışığın anlık hali” olarak işlerken van gogh aynı manzarayı içsel bir duygunun dışa vurumu olarak yeniden kurar.

bir van gogh resminde hiçbir şey statik, yani durağan değildir. her şey hareket halindedir. bu, onu çağdaşlarından ayıran belki de en önemli farktır. örneğin, georges seurat gibi bir puantilistin (noktacı) grande jatte adası'nda bir pazar öğleden sonrası tablosunu düşünelim; her şey donmuş, matematiksel ve sakindir. van gogh'da ise tam tersi geçerlidir. kıvrılan gökyüzü mesela. en sakin gökyüzü bile onun fırçasında yıldızlı gecedeki gibi döner, girdaplaşır. o meşhur alevlenen ağaçlar... selvi ağaçları, topraktan gökyüzüne doğru uzanan koyu yeşil bir alev gibidir. ve o halüsinatif doğa... buğday tarlaları rüzgarda sallanmaz, adeta bir dalga gibi köpürür. bu, dünyanın onun gözünden ne kadar "canlı" ve bazen de "tehditkar" göründüğünün kanıtıdır.

van gogh için resim yapmak bir kariyer değil, benim gözümde düpedüz bir hayatta kalma mekanizmasıydı. o yüzden eserleri, onun görsel günlüğüdür. kendi portreleri, kaldığı odalar, tanıdığı kişiler, yaşadığı kasabalar resimlerinde sık sık yer bulur. rembrandt da kendini yüzlerce defa resmetti, doğru. ama rembrandt'ın otoportreleri yaşlanma ve ustalık hikayesiyken, van gogh'un otoportreleri akıl sağlığıyla mücadelesinin dürüst bir günlüğü gibidir. kulağını kestikten sonra yaptığı sargılı kulaklı oto portrede, acısını gizlemeye çalışmayan, yaşadığı travmayı izleyiciye doğrudan sunan bir insan görürüz.

onu diğer sanatçılardan ayıran şeye gelince; picasso'nun dünyası formu parçalayıp yeniden kurmaya çalışır (bkz: kübizm). van gogh ise asla formu bozayım demez, sadece duyguyu büyütür. monet ışığın geçiciliğini yakalamak için titizlikle çalışırken (bkz: empresyonizm), van gogh ışığın kendisiyle kavga eder. matisse ise renkleri yumuşatır, duygusallaştırır (bkz: fovizm). van gogh renkleri öfkelendirir, hezeyanlı hale getirir. birçok ressam doğayı olduğu gibi ya da stilize ederek resmetti, ama van gogh doğayı kendi iç sesinin dışavurumu haline getirdi.

velhasıl kelam, van gogh'u tanımak; sarının nasıl bir ruh hali taşıyabileceğini, kalın ve heykelsi fırça darbelerinin bir insanın iç sesine dönüşebileceğini ve kompozisyonun sadece bir düzen değil bir hikaye olduğunu fark etmekle mümkün.

bu ipuçlarına biraz gözünüzü alıştırırsanız, onun bir tablosunu yüzlerce metre öteden bile tanırsınız. evet, bazı eserlerinde belirgin bir vincent imzası vardır. ama van gogh'u imzadan değil, o eşsiz zihinsel titreşimden ve hislerden tanırsınız.