Ukrayna'nın Toprak Bütünlüğünün Garanti Altına Alındığı Anlaşma: 1994 Budapeşte Mutabakatı
Nedir?
5 aralık 1994'te eski sovyet ülkeleri belarus, ukrayna ve kazakistan'ın ellerindeki tüm nükleer silahları devretmesi/yok etmesi karşılığında rusya, ingiltere ve amerika gibi süper güçler tarafından bağımsız egemen devlet olarak tanınmıştır ve bu ülkelerin güvenliği taahhüt altına alınmıştır.
aradan 30 yıl geçmeden rusya ukrayna'yı resmen işgal etmiş, kırım'ı topraklarına katmış, paramiliter güçleri ile ukrayna'nın doğusunu işgal etmiş durumda. şu anki savaş ise malumunuz.
burada varılan mutabakata göre şunlar oldu
türkiye, yunanistan ve britanya nasıl kıbrıs cumhuriyetinin garantörleri olduysa abd, britanya ve rusya da benzer bir şekilde ukrayna devletinin ve toprak bütünlüğünün garantörleri olmuştur. dünyanın en büyük 3 askeri gücü tarafından kendisine verilen bu güvencelere itimat eden ukrayna'da nükleer silahlarını kendi isteğiyle imha etmiştir.
fakat anlaşmanın imzalanmasından tam 20 yıl sonra, 2014'te ukrayna'nın toprak bütünlüğü bizzat bu garantörlerden birisi olan rusya tarafından ihlal edildi. rusya, uluslararası hukuku ve kendi verdiği taahhütleri çiğneyerek ukrayna'ya bağlı özerk bir bölge olan kırım'ı ilhak etti. diğer iki garantör devlet olan abd ve britanya ise birkaç cılız eylemden başka rusya'nın bu açık zorbalık ve kanun tanımaz tavrına karşı tepki gösteremedi.
bugünlerde tekrar harlanan ukrayna meselesini değerlendirirken bu protokolü göz önünde bulundurmakta bilhassa fayda var. 8 yıl önce bizzat kendi verdiği sözleri ayakları altına alarak çiğneyen rusya şimdilerde de egemen bir devleti komple yok etmeyi kafasına koymuş gibi gözüküyor.
Detaylandıralım
un document a/49/765 numarası birleşmiş milletler kaydına giren bu zapta göre ukrayna'nın toprak bütünlüğü bu ülkeler tarafından garanti altına alınmakla beraber ukrayna üzerinde bütünlüğü sarsıcı ekonomik baskılar da gerçekleştirilmeyecektir gibi maddeler de onaylanmıştır. rusya için hepsi hikaye elbette.
1994'de dünyanın üçüncü büyük nükleer gücü olan (abd ve rusya'dan sonra) ukrayna, anlaşmanın gereğini yerine getirmiş ve bütün silahlarını imha edilmek üzere rusya'ya devretmiştir. rusya'nın devredilen bu binlerce nükleer başlığı imha edip etmediği bilinmiyor. aslında da sanılmıyor. nükleer silahların elimine anlaşması (npt) için olumlu bir adım olarak görülen ve takdir edilen ukrayna bu yaptığının karşılığını toprak bütünlüğünün garantörlerinden birinin toprağını yutması ile almıştır.
buradan çıkacak sonuçlar şunlar
evvela güvenlik konusunda babana bile güvenmeyeceksin. kimseye karşılığında ne olursa olsun devretmeyeceksin elindeki silahları. türkiye bunu iyi biliyor, sağlam kazık yemişti abd'den küba füze krizinde.
sonrasında butonun kontrolünün sende olacağı nükleer silahlara sahip olacaksın. öyle paylaşım programı ile falan olacak iş değil bu. kimsede olmasa bu silahlar amenna da yanı başındakilerde olacak ise (rusya, israil, muhtemelen iran) sende de olacak. caydırıcı unsur bu nihayetinde. ukrayna binlerce savaş başlığını vermese idi rusya'ya, putin bu kadar kolay mı yutacak idi kırım'ı? ukrayna'daki anti-rus kumandanlardan biri sallar füzeleri ne olur ne olmaz dikkatli olalım diye düşünmeyecek miydi rusya?
üçüncü olarak uluslararası hukukmuş, anlaşmalarmış bunların hepsinin hikaye olduğunu beynine kazıyacaksın. tek geçerli vaziyetin güç olduğuna iman edeceksin.
son olarak rusya için anlaşmaların sadece kağıt parçası olduğunu beyninde perçinleyeceksin ve rusya'ya asla güvenmeyeceksin.