Türkler Türkçe, İtalyanlar İtalyanca Konuşurken İrlandalılar Neden İrlandaca Konuşmuyor?
ingilizlere, en çok da kendine kızgın olan bir ülke irlanda
bu kızgınlığın en büyük sebebi ise irlandalıların kendi dillerini konuşamıyor olmaları. türkler türkçe, almanlar almanca, italyanlar italyanca konuşurken irlandalılar neden irlandaca konuşmuyorlar? gelin biraz da buna bakalım.
bugün yapılan bir araştırmada irlanda'da yalnızca 77.000 kişinin irlandacayı anadili olarak konuştuğu görülmüş. bu da nüfusun %2'sinden daha azına tekabül ediyor. konuşucuların (bkz: gaelthacht) bölgesinde varlıklarını devam ettirdiği, irlanda'nın kalan yerlerinde irlandaca konuşan kimseyi göremeyeceğimiz anlamına geliyor. ha tabi anadili irlandaca olan kişiler de bilingual imişler. yani ingilizce'yi de gayet akıcı konuşuyorlar.
kağıt üzerinde, irlanda cumhuriyetinin anadili irlandaca olarak gözüküyor. resmi ve devlet kurumlarında işlerinizi irlandaca konuşacak halledebilirsiniz. hatta irlanda'da tüm tabelalar irlandaca. tabi altında ingilizceleri de var. daha da önemlisi irlanda'da şu 3 dersi vermeden liseden mezun olamıyorsunuz: ingilizce, matematik ve irlandaca. üniversite okumak isteyen her gencin irlandaca bilmesi zaruridir yani. tabii bunlar dediğim gibi kağıt üzerinde. üniversiteye geçen çocukların kaç tanesi irlandaca biliyordur? tartışılır. muhtemelen a1 düzeyinde.
kağıt üstünde olan kısmı geçersek eğer, irlandalıların anadilleri ingilizcedir. bu bahsedilen resmi kurumlarda da ingilizcedir, hayatın her yerinde de ingilizcedir. hatta ve hatta irlanda'da irlandaca konuşan irlandalılara, diğer irlandalılar ingilizce konuşsana höyt derler. böylece irlandaca yalnızca okulların sınıflarında konuşulur ve oradan dışarı çıkamaz.
peki nasıl bu hale geldiler? ne oldu da kendi dillerini konuşamayacak haldeler?
1) irlanda tarihinin büyük bir döneminde ingilizler tarafından yönetildi. 1600'larda ise irlanda liderinin tamamen mağlubiyete uğratılması ile irlandaca dilinin çöküşü resmen başlamış oldu. irlandaca hiçbir zaman resmi olarak yasaklanmasa da, irlandaca konuşmak kötü bir şeymiş gibi lanse edildi. ingilizce kanunların ve burası önemli: iş hayatının dili haline gelmişti. irlandaca kendini batıda korumaya devam etse de, doğuda yitmeye başlamıştı. 1800'lere ulaştığında artık irlandaca ve ingilizce eşit derece konuşuluyordu. yani nüfusun yarısı irlandaca, bir diğer yarısı ise ingilizce.
2) irlanda'yı dibe vuran iki olay oldu. birincisi great famine dediğimiz (bkz: irlanda patates kıtlığı) olayı. 1840'larda meydana gelen bu olaydan nüfusun irlandaca konuşulan batı kısmı etkilendi. zaten 8 milyon nüfusu olan irlanda'da 1 milyon can kaybı oldu, diğer 1 milyon ise başka bir ülkeye göçtü. bu olaydan sonra göçler iyice hızlandı ve irlandalılar daha çok ingilizce konuşulan ülkeye göç etmeye başladılar. britanya ve de amerika. bunun için tabii ki de ingilizce konuşabilmeleri gerekiyordu. ingilizce geleceğin ve teknolojinin, ekonomiminin diliyken kim antik olan dil irlandacayı konuşmak isterdi ki? ben size söyleyeyim. kimse.
3) en büyük sıçış eğitim sisteminin değişmesiyle oldu. yine 1800'lerin ortalarında okullarda çok sıkı bir ingilizce eğitimi verildi ve okul içinde irlandaca konuşmak kesinlikle yasaktı. evlerde irlandaca konuşulsa dahi, ev dışında her yerde ingilizce konuşuldu. irlandaca köylü cahil dili kabul edilirken, ingilizce sofistike ve varlıklıların dili kabul edildi. zavallıcık patates çiftçileri irlandaca, o görkemli iş adamları ise ingilizce konuştular. ve artık katolik kiliseleri ve politikacılar da ingilizce konuşmaya başladığında, ülkenin merkez kısımları irlandacayı hayatlarından çıkarttı.
4) 19. yy sonunda artık irlandaca boku yemiş ve neredeyse yok olmasına noktasına gelmişti. irlanda bağımsızlığına kavuştuğunda gaelic revival dediğimiz (bkz: celtic revival) akımını başlattı. irlandaca öyküler, hikayeler, şarkılar efenim. ama yok. artık namümkün. hala çok ama çok fakir olan irlanda, geçimini irlandaca ile sağlamayacaktı. görülen oydu ki hiçbir şey kağıt üzerinde olmuyor. illa hukuken yasaklanması gerekmiyor. irlandaca irlanda'da büyükbüyükbüyük babanızın konuştuğu dil olmaktan öteye gidemeyecekti.
derken bugüne kadar geldiler. hâlâ her yerde kendi dillerini konuşamamaktan yakınıyorlar. iskoçlar gibi. galler gibi. ama işin tuhaf kısmı kendi dillerini de öğrenmek istemiyorlar. irlanda'da yapılan anketlerde nüfusun neredeyse tamamı irlanda'nın dilinin ingilizce devam etmesini istediklerini dile getirmiş. sebep ise şu: bu sayede tüm dünya ile iletişim halindeyiz.
ingilizce dünyanın dili, peki ya irlandaca?
dilin en büyük kültürel miras olduğu konusunda hepimiz hemfikirizdir. turistlerin görmek için geldiği o irlanda kültürü de dilleriyle birlikte yok olmuştur. dünyanın en antik dillerinden olan galce, ingilizlerin eli ile yok edilmiştir. bu konuda yakınan irlandalılar ingilizleri ama en çok da kendini suçlamaktadır. şu an devlet teşviği, zorunluluğu dahi olsa halk kendi dilini öğrenme konusunda pek istekli değil. dil yeniden canlanabilir mi? evet. insanlar bunu ister mi? hayır.
irlandalı bir yazarın söylediği şu sözü bizzat aktarayım: «irlandalılar, irlanda kültürüne karşı en çelişkili tutumu sergileyen millettir. bir yandan kültürel mirasımızı kaybettiğimiz için ağlayıp suçlamalar yaparken, öteki yandan dilimizi öğrenmek istemiyoruz. dili kaybetme fikrinden nefret ediyoruz ama onu öğrenmek için kılımızı kıpırdatmıyoruz. irlandalı kimliğimize oldukça bağlıyız, ingilizlerle karşılaştırılmaktan nefret ediyoruz ama kendi kültürümüze ait olmamak için ayrıca çabalıyoruz. eğer bir adım atmazsak, 200 sene içinde kalan kültür kırıntılarımızı da tamamen kaybedeceğiz. »