Türkiye'nin Üç Büyüklerden Önce Kurulan, İlk Futbol Takımı: Smyrna FC
fc smyrna... güzel izmir'imin, güzel bornova'sının takımı
fc smyrna (ya da diğer adıyla bournabat fc), osmanlı topraklarında, türkiye'de kurulan ilk futbol kulübüdür. futbolu anadolu'yla tanıştıran kulüptür...
esasen 1870'lerde bir rugby kulübü olarak faaliyetlerine başlayan fc smyrna, bornovalı levanten whittall ailesi'nden james whittall'in oğlu herbert octavius whittall tarafından kurulmuştur. (herbert whittall'in annesi giraud'lardan magdalene blanche giraud'dur. yani türkiye'de ilk futbol kulübünü kuran kişi ali koç'un uzaktan akrabası)
herbert whittall abimiz şu melon şapkalı:
1890'larda çekilmiş olan yukarıdaki fotoğraf punta çayırı'ndan, yani bugünkü alsancak stadı... fotoğrafta "x" ile işaretlediğim 3 kişi herbert whittall'in kardeş ve kuzenleri: edward whittall, frank whittall ve frederick giraud...
kulüp bir süre hem rugby hem futbol faaliyetlerini bir arada ve aynı sporcularla sürdürmüş.
zaten kulüp sporcularının tamamı bornovalı levanten gençler. whittall ailesi, giraud ailesi, la fontaine ailesi, bailey ailesi, charnaud ailesi gibi ailelerin çocukları fc smyrna'da top koşturmuşlar.
yalnız kulübün çok büyük bir sorunu vardı: rakipsizlik
evet, smyrna fc, namı diğer bournabat'lı futbolcular ne yazık ki maç yapacak rakip bulamıyorlardı. çoğunlukla limana gelen gemilerden oluşan futbol takımlarıyla mücadele ediyorlardı punta çayırında...
derken 1889'da istanbul'dan davet alırlar. sultan 2. abdülhamid ve kraliçe viktorya'nın dostlukları şerefine fc smyrna, istanbul'daki levantenlerin takımı olan fc constantinople ile maç yapacaktı. herbert whittall takımını alıp istanbul'a geldi. fc smyrna ve fc constantinople takımlarının futbolcularının çoğu birbiri ile akrabaydı. örneğin whittall ailesinin istanbul'da yaşayan üyelerinin çocukları fc constantinople'de forma giyiyordu.
her neyse, türk futbol tarihinin en eski rekabeti 14 ocak 1889 pazartesi günü papazın çayırı'nda oynanan fc constantinople-fc smyrna maçı ile başladı. 1000'den fazla futbolseverin seyrettiği müsabaka bir hayli sert geçti, gerginlikler yaşandı, ama neticede fc constantinople maçı 3-0 kazandı. moda'lı levantenlerin çocukları, bornovalı levantenlerin çocuklarını mağlup ettiler...
maçtan sonra hep birlikte moda'da yemek yendi, iki takımın üyeleri kadehlerini abdülhamid ve viktorya'nın şerefine kaldırdılar. ve bornova'nın çocukları izmir'e geri döndüler...
lakin hikaye bitmedi
istanbul'dan bir posta aldılar birkaç gün sonra. fc constantinople futbolcuları, türk futbolunun ilk rekabetinin anısına poz vermişler ve bu zafer pozlarını altına not düşerek izmir'e postalamışlardı. türk futbolundaki ilk rekabete dair güzel bir anı...
ilerleyen yıllarda smyrna fc, istanbul ve izmir'de pek çok maça çıktı
ama en büyük rakipleri bir zamanlar fc constantinople olan istanbul moda'lı levantenlerin takımıydı, fc constantinople daha sonra moda fc adını almıştır.
ha bu arada fc smyrna'nın bir de olimpiyat macerası var. 1906 yılında atina'da 1896 olimpiyatlarının 10. yılının şerefine, yunanistan'ın talebiyle ara olimpiyatlar düzenlendi.
herbert whittall, olimpiyat komitesine başvurarak fc smyrna takımı ile katılmak istedi, ne var ki osmanlı devleti henüz bir milli olimpiyat komitesi kurmamıştı. dolayısıyla osmanlı olimpiyat oyunlarına akredite değildi maalesef.
(ara not: osmanlı'da olimpiyat komitesi 1909 yılında kurulmuştur. (bkz: osmanlı olimpiyat cemiyeti) esasen osmanlı'da spor, özellikle futbol hiç gelişmemişti, müslümanlar futbola uzaktı, nedeni ise futbol oyununun, hz hüseyin'in kellesinin tekmelenmesi olarak algılanması. yani yobazlık... bunu ayrıca uzun uzun irdeleyeceğiz ileride.)
neyse, dediğimiz gibi, osmanlı uluslararası olimpiyat oyunlarına akredite değil, ama söz konusu whittall ailesi olunca (dış güçler) bütün kapılar açılıyor ve smyrna fc, 1906 ara olimpiyatlarına "karma takım" olarak katılıyor...
ve fc smyrna 1906 ara olimpiyatları futbol branşında gümüş madalya kazanıyordu.
olimpiyatlara katılan tek osmanlı takımı fc smyrna değildi. selanik'ten de bir takım olimpiyatlara iştirak etmişti. selanik'teki rumların takımı; omilos philomuson. omilos philomuson daha sonraki yıllarda ismini ıraklis thessaloniki f.c. olarak değiştirmiştir.
1906 ara olimpiyatlarında fc smyrna 2. olurken iraklis 3. olarak bronz madalya almıştır. işte bu madalyalar türkiye'nin (osmanlı) kazandığı ilk olimpiyat madalyalarıdır.
1906 olimpiyat 2.'si smyrna fc kadrosu
üst sıra soldan sağa: eddie whittall, george whittall, godfrey whittall, donald whittall, herbert whittall.
oturanlar soldan sağa: edwin charnaud, percy la fontaine, albert whittall, herbert joly, havelock joly.
tek başına yerde oturan: james giraud...
fc smyrna'nın bu olimpiyat başarısı haliyle osmanlı coğrafyasında büyük ses getiriyor. futbol oynamak isteyen müslüman-türk gençlerin üzerindeki yobaz baskı kırılmaya başlıyor ve önce galatasaray ardından da fenerbahçe sahneye çıkıyor.
fc smyrna da zaman zaman bu takımlarla maç yapıyor haliyle. ama bir günde 3 maç yaptıkları 1913 yılındaki organizasyon hiçbir zaman unutulmuyor. 1913 yılında yapılan bir organizasyonda smyrna fc istanbul'a davet ediliyor. 2 haziran 1913'te yapılan müsabakalarda galatasaray'a 2-1, fenerbahçe'ye 4-1 mağlup oluyorlar.
ilginç bir şey daha oluyor. aynı gün smyrna fc, galatasaray'dan 5, fenerbahçe'den 6 futbolcudan oluşan istanbul karması ile de maç yapıyor, o maçı da 2-0 kaybediyorlar...
o güne kadar istanbul takımlarına karşı son derece başarılı olan smyrna fc'nin bu hegemonyasına galatasaray ve fenerbahçe el birliğiyle son veriyor...
smyrna fc'nin 1910'lu yıllardaki kadrosu
1919 yılı, punta çayırında oynanan fc smyrna-maccabi maçı
smyrna fc daha sonraki yıllarda kapanıyor ama bornovalı levanten gençler altay formasıyla mücadele ediyorlar
1940'lı yıllarda altay formasıyla mücadele eden 3 levanten futbolcu: charles micaleff, edwin clarke and joe clarke
bu kulübe türk futboluna yaptığı katkılardan dolayı teşekkürler...
türkiye'nin ilk futbol takımı olan smyrna fc'yi kısaca tanıtmaya çalıştım. sürçü lisan ettiysek affola...