Tüm Sparta Vatandaşlarının Mükellef Olduğu Çok Sert Askeri Eğitim: Agoge
tanım: yunan şehir devleti sparta'da başaramayanların sparta vatandaşı olamamakla birlikte "insan"dan bile sayılmadığı son derece zor, sıkı ve disiplinli olan, istisnasız tüm erkek çocukların tabi tutulduğu askeri eğitim sistemi. hitlerjugend başta olmak üzere modern zamanda bir sürü "gençlik" kuruluşuna da ilham veren sparta militarizmi. mareşal colmar von der goltz'un modern zamanda millet-i müselleha'sının (das volk in waffen) temeli olan hede.
asker-millet dediğimiz muhabbete bozkır/göçebe halklarının tamamı sahiptir. keza bozkır hayatı doğa şartları ve geçim koşulları nedeniyle her zaman sert olmayı gerektirdiğinden moğollar, hunlar ve diğer göçebe ulusların vatandaşı olacak erkek veya kadın birey, aynı zamanda potansiyel bir asker olarak da doğuyordu. at binmeyi, ok atmayı savaşmak için olmasa bile bozkır hayatının gündelik yaşantısından dolayı geçinmek sebebiyle öğrenmek zorundaydı. aksi taktirde toplumda da saygı göremezdi.
çünkü bozkır halklarının tarım toplumlarında olduğu gibi ticaret ve tarımdan elde ettikleri muazzam gelirler yoktu. hayvancılığın ve avcılığın yanında en önemli geçim kaynakları yağma, talan ve savaş ganimetleriydi. barbarca gelebilir, ancak o dönem dünyasında barbarlık, gladyatör dövüşleri, göçebe istilaları, yağmalanan şehirler, kölelik vb. göz önünde bulundurulunca pek anormal bir şey olarak kabul edilmiyordu.
neyse, bozkır halklarının geçim kaynakları arasında yağma, talan ve ganimet yani dolayısıyla savaş çok önemli bir yer tuttuğu için her zaman asker olmak zorundaydılar. ancak bu sistemi ilginç kılan husus, sparta gibi bir şehir devletinin tarihte eşine az rastlanır biçimde halkını militarize etmesiydi. keza bu durum spartalıları iki defa perslere ve bir defa da büyük iskender'e karşı korumuştu. ne persler, ne de iskender halkı böylesine militarize olmuş bir devleti savaşla yola getirebilmişlerdi. iskender, doğu seferine çıkmadan önce zaten sparta'yı elde tutmanın ele geçirmekten çok daha zor olduğunu biliyordu. ancak yine de kendisi gaugamela muharebesinden önce mısır'dan dönerken yunanistan'da bıraktığı kuvvetler sparta kralı agis ile bir savaş halindeydi. spartalılar da diğer şehir devletlerinin akıbetini paylaşmamayı agoge'ye borçlulardı.
agoge dediğimiz eğitim sisteminde çocuk 7 yaşında ailesinden alınır ve 21 yaşına çok sıkı bir askeri eğitimden geçerdi. bu, bütün erkek vatandaşlar için geçerliydi. sistemin oluşturulmasındaki hedef, sparta ordusunda hizmet etmek üzere fiziksel ve zihinsel olarak çok güçlü erkekler yaratmaktı. zihinsel olarak bu eğitimlerde “savaş alanında ölmenin bir spartalı için ulaşılabilecek en büyük onur olduğu” fikri aşılanıyordu. sparta şehrinin o dönemlerde, mesela atina gibi surlarının olmamasını spartalılar buna bağlıyorlardı. ek olarak agoge için yunanistan’da aristokrat aileler çocuklarını bu eğitimlere yollamaya çalışıyorlardı, ancak sparta dışarıdan gelecek çocuklar konusunda çok seçiciydi.
sparta'da bir erkek çocuğu doğduğunda şarapla güzelce yıkanıyordu, bunun o çocuğu daha güçlü kılacağına inanıyorlardı. her yeni doğan, sparta'nın ihtiyarlar meclisinin mensupları tarafından incelenir ve yaşamayı haketmek için yeterince sağlıklı ve güçlü olup olmadığına bakılırdı. eğer bebek testi geçemezse, apothetae adı verilen tygettus dağı'na yakın bir yere birkaç günlüğüne bırakılır, bundan sağ çıkıp çıkamayacağına bakılırdı. 7 yaşlarına geldiklerinde, agoge'ye kaydedilirler, paidonomos (çocuk çobanı) adı verilen bir otoritenin iradesine girerlerdi.
bölgedeki adliye benzeri erkler eğitim hakkında paidonomos'a tavsiyelerde bulunurlardı. agoge üç kısımdan oluşuyordu: paides (7-17 yaşları arası), paidiskoi(17-19 yaşları arası) ve hebontes(20+ yaşları arası). "sürü" denilen gruplarda yaşayan çocuklar, yaşlı bir adamın himayesindeydiler. burada sadakatlerini aileleri yerine tamamen sparta'ya vermeleri hususunda büyük teşvik görürlerdi. 12 yaşlarının başında kendilerine kırmızı bir pelerini giysi olarak verirler ve sadece yılda bir kez bunu değiştirirlerdi. ayrıca gerekirse hoplon isimli kalkanlarında uyumayı öğrenirlerdi.
ayrıca nehir kenarındaki şeker kamışlarından bıçak dahi kullanmadan kendilerine yatak yapmayı da öğrenirlerdi. çocuklar bilerek az beslenir, böylece gerektiğinde yemeklerini başarılı bir şekilde çalmayı öğrenmeleri beklenirdi. bunu yapmalarındaki amaçlarından biri de uzun, atletik yapılı askerler üreterek, şişman ve bodur olanlardan kaçınmaktı. bu çile aynı zamanda gençleri açlığa ve kıtlığa da alıştırıyor, böylece sefere çıktıkları zaman yolda çekilmesi beklenen açlık ve kıtlığı askerlere bir problem yaratmamasının önünü açıyordu. her ne kadar çalmaya teşvik edilseler de yakalandıklarında bol bol cezalandırılıyorlardı. bu sistemden sadece yönetici hanedanlar agiad ve eurypontid ailelerinin varisleri hariç tutuluyordu. 18 yaşlarına geldiklerinde ordunun yedek kuvvetlerini oluşturmaya başlıyorlardı, fakat eğitim bu sırada da sürüyordu. ayrıca bazı gençler kryptia adı verilen bir çeşit "gizli polis teşkilatı"na alınıyordu.
bu teşkilat, helot adı verilen sparta'daki köle sınıfını kontrol altında tutmayı hedefliyor, onları izliyor ve gerekirse gelecekte sıkıntı yaratabilecek mensuplarına suikast düzenliyorlardı. devlet her sonbaharda helot'lara savaş ilan ediyordu, bu yüzden bu dönemde bir helot'u öldürmek suç kabul edilmiyordu, hatta devlet için hizmet olarak görülüyordu. 20'li yaşlarına geldiklerinde gençler sparta ordusunun tam bir mensubu oluyordu. kışlalara yerleştirilerek sparta'da ikamet ediyorlardı. gençler, bu yaştan sonra bir sparta vatandaşı olabilmek için birbirleriyle yarışmaya başlıyorlar ve bir kamu topluluğuna üye olabilmek için oylanıyorlardı. oylama girmeye çalıştıkları kamu topluluğunda bulunanlarca yapılıyordu ve oybirliği sağlanmalıydı. eğer genç reddedilirse, bir 10 yıl sonra tekrar oylanıyordu. eğer yine reddedilirse, sparta vatandaşı olamıyordu. bir genç bir kez sparta vatandaşı olunca, evlenmesine, oy kullanmasına ve memuriyet isteklerine izin veriliyordu.
agoge militarizmin mükemmel bir örneği olmakla birlikte toplumun nasıl da dizayn edilebileceğinin göstergesiydi. agoge yanında kadınlar için de buna benzer “eğitimler” vardı. ancak bu eğitimler askeri içerikli değildi. kadınlar için genellikle aile, çocuk ve daha sade işleri içeren bir eğitim vardı.
ancak m.ö 3.yüzyıla doğru sparta’nın karşılaştığı nüfus sorunu, yani daha doğrusu erkek vatandaşların sayısının gitgide azalması ve agoge’nin yurttaş artış hızını yavaşlatması sparta’ya zararlı olarak görüldü. ııı.cleomenes isimli sparta kralı zamanında tekrar getirilse de uzun vadede tekrar canlandırılamadı.
bu eğitim sistemi, romalılar zamanında yaşlar büyütülerek devam etti, en azından sadece kendini geliştirme amaçlı orduda yapılan bir askeri eğitim olarak kaldı...