teknik açıdan bakıldığında bu operasyon başlamadan önce dünya, askeri açıdan çok ilginç bir yerdir

tanklar yenilenmiş ve hızlanmış, makineli tüfekler hafiflemiş ve çok mobil hale gelmiş, uçaklar yirmi yıl öncesiyle kıyaslanmayacak sürat ve silahlara kavuşmuştur. ancak tüm bu teknolojik gelişmelere rağmen "savaş" fikri konusunda analistler birinci dünya savaşı fikriyatına kafayı deve kuşu gibi gömmüş durumdadırlar. ekipman çağ atlamasına rağmen doktrin hemen hemen her yerde yerinde saymaktadır. siper ve makineli tüfeğin yirmi yıl öncesinde olduğu gibi yine aktif bir rol oynayacağı düşünülmekte, gelişmiş tank modellerinin yine yirmi yıl öncesinde olduğu gibi piyadeye destek rolüne bürünüp geleceği değerlendirilmekte, bu zırhlı faktörün elimine edilmesi için de daha anti-tank "tüfekleri" falan icat olmaktadır. topa ne gerek vardır.

ama almanya'da bu işler böyle değildir. alman silahlanma yarışına girerken doktrin değiştirip öyle gelmiş, silahını topunu tüfeğini teorize ettikleri ancak hiç de denemedikleri bir savaşa göre tasarlayıp üretmektedir. heinz guderian'ın başını çektiği bu teorisyenlere göre savaş artık 1918'in gerçekliklerinden uzaklaşmıştır. topçunun belirleyici olduğu birinci dünya savaşına oranla tank dizaynı artık tüm güç odağını bu silaha toplamaktadır. savaşı alman teorisyenlere göre panzer (tank) kazanacaktır. formülasyonu da şöyledir :

yan yana 15 kişinin omuz omuza tuttuğu bir hat olduğunu var sayalım. bu adamları yıkıp geçmek (hattı yarmak) için 1914 birinci dünya savaşı örneğinde bunun karşısına 20-25 omuz omuza adam çıkartıp hattın karşısına dizip ilerlemek ve 18 ila 22'sinin dayak yiyeceğini kabullenerek planı ona göre yapmak zorunda kalınırdı.

1916 örneğinde yan yana 20-25 adamın ikisini böyle amerikan futbolu zırhlarına bürüyüp aynı şekilde hattın içinde zırhlı destek olarak kullanma fikri vardır. bu sistem yenilen total dayak oranını azaltır ve saldıran cephenin eline koz verir. ancak çok işlevsizdir. zırh böyle kullanılmaz.

guderian der ki, bu amerikan futbolcusu zırhları giyen adamları hatta dağıtmak yerine hattan ayıralım, bunlar müstakil kendi başlarına hareket eden zırhlı bir grup haline gelsinler. omuz omuza bekleyen 15 kişinin en güçlü yerine koşa koşa gidip demir bir yumruk gibi dalsınlar. hattı delsinler ve arkaya geçsinler, hemen sağa sola dağılarak hattın gerisini suistimal etsinler. hattan geriye kalanlar arkamızda düşman var diye organizasyonu bozulsun ve bizim cephemizle mücadele edemeyerek kaçsın. aha blitzkrieg.

almanların wehrmacht kurulduğundan 1939 yılına kadar traktör fabrikaları, mobil tank modelleri, piyade tankları, tanklara anti tank silahları takmalarının arkasında da bu suistimal fikri yatıyor.

tarihi arkaplan

hitler polonya'yı niye işgal etti? ikinci dünya savaşının nedenlerini uzun uzadıya burada anlatmayayım, ben harekatı anlatmaya geldim ancak kısaca özetlemek gerekirse almanlar polonya'yı doğuya doğru genişleme, lebensraum'larına yerleşme konusunda bir numaralı hedef olarak görüyorlardı. polonya'nın yarısı versailles anlaşmasıyla imparatorluk almanya'sının en mühim şehirlerini (bkz: poznan) kendi topraklarına katmış durumdaydı. en mühim ve dile getirilen sebeplerden biri de almanya'nın tarihi doğu prusya topraklarıyla başkenti arasında karayolu bağlantısı bu şekilde kesilmişti. berlin'den königsberg ya da allenstein'a gidebilmek için serbest idareli gdansk/danzig şehrinden geçerek gitmek durumunda kalıyordunuz. bu koridorda yaşayan ve baltık kıyılarını hiç terketmemiş alman populasyonu da hitler'in "kurtarmaya" yemin ettiği şeylerden biriydi.

yani polonya zaten hitler'in zihninde başından beri işgal edilip tekrar almanlaştırılarak iskan edilecekti. avusturya ve çekoslovakya da böyleydi ve onlar hitler'in politik manevraları ve batılı ülkelerin diktatörlerle uğraşırken kullanmaktan bu yüzden imtina ettiği "yatıştırma" (bkz: appeasement) politikası yüzünden savaşsız olarak almanya'ya geçmişti. hitler anschluss ile avusturya'yı bir gecede alman yapmış, çekoslovakya'yı da alman nüfusunun yoğun yaşadığı südetler / südetenland ile tehdit ederek biraz daha uzun sürede ele geçirmişti. gözü şimdi polonya'daydı. polonya hitler'e özellikle çekoslovakya'nın başına gelenler yüzünden güvenmiyordu. kimse güvenmiyordu ama işte yatıştırma politikası yüzünden zincirinden kurtulan almanya zamanının en modern ordusunu bastığı, inanılmaz bir hava kuvvetini 4 yıl gibi bir sürede oluşturabildiği için artık ya savaş ya daha çok yatıştırma gerekiyordu. çekoslovak örneğinden sonra yatıştırılamadığı ayan beyan ortada olduğu için savaş için geri sayıma çoktan girilmişti.

almanya durmadan taciz edip istekler sıraladığı polonya ile 1934'te yine hitler döneminde yapılmış olan saldırmazlık anlaşmasından 28 nisan 1939'da tek taraflı olarak çekildiğini açıklar. polonya ve almanya arasında diplomatik ilişkiler kesilir. almanya'nın bu sıradaki gerçek sıkıntısı (tüm alman tarihinde olduğu gibi) kendisini iki cephe arasında bulmaktır. polonya'ya yapılacak askeri bir "çözüm" sırasında ingiltere ve fransa polonya'nın toprak bütünlüğünü garanti etmektedirler ancak nazi almanyasının ideolojik baş düşmanı sovyet rusya'nın ne olacağı belli değildir. almanya bu sırada ajanları sayesinde batılı ülkelerin sovyetler ile polonya konusunda bir anlaşmaya varmadığını öğrenir. dahası hitler'in moskova'daki ajanları kendisine sovyetlerin polonya konusunda almanlarla anlaşmaya daha istekli olduğunu öğrenir. hemen fall weiss emrini verir. literal çevirisi beyaz plan olan bu askeri plan polonya sorununun askeri metodlarla çözümü klasörüdür. yani polonya'nın kaderi daha mayıs ayı gelmeden zaten çizilmiş durumdadır. eylül ayına kadar almanya'nın verdiği her söz, oynadığı bütün diplomatik oyunlar tiyatronun bir başka öğesidir.

hitler, mayıs ayında obersalzberg'de generallerini toplayarak kendilerine ne olacağına dair kısa bir demeç verir. der ki:

"bazı ufak istisnalar harici ulusal bütünlüğümüz sağlanmış durumdadır. bu noktadan sonraki başarılar kan dökmeden gerçekleşemez. polonya her zaman rakiplerimizin yanında olacaktır. bizim hedefimiz danzig değil. hedefimiz yaşam sahamızı doğuya doğru genişletebilmek, yiyecek ikmalimizi güvenceye alabilmek ve baltık ülkeleri problemini çözebilmektir. yeteri kadar yiyecek üretimi için seyrek iskan edilmiş topraklara ihtiyaç var. bu yüzden polonya'yı hayatta bırakmak gibi bir opsiyonumuz yok. polonya'ya saldırmak için ilk fırsatı kolluyor olacağız. bu noktada bir başka çekoslovakya bekleyemeyiz. o kan dökülecektir."

savaşa ve bütün dünyanın kan gölüne dönüşmesinde sadece 3 ay vardır. almanya bu sırada diplomatik kanallardan sovyetleri yoklayarak polonya'nın gelecek işgalinde bir anlaşmaya varılmasına çabalar. sovyetler açısından bakıldığında polonya onlar için çok büyük tarihi bir çıban başıdır. 1773'ten 1918'e kadar rus imparatorluğunun bir parçasıdırlar. napoleon geldiğinde baş kaldırmışlardır. kosciuszko geldiğinde baş kaldırmışlardır. 1918'de bağımsızlıklarını kazandıklarında sovyet kızıl ordusu devrimi batıya taşımak için polonya üzerine yürümüş ve vistül nehri önünde bağıra çağıra rezil olmuştur. (bkz: 1920 rus polonya savaşı) . buradaki en kritik nokta varşova üzerine asıl momentumu sağlayan rus tarihinin en büyük potansiyelli generallerinden tukaçevski'nin lvov fatihi olmaya çabalayan stalin'den yeterli desteği bulamayarak yenilmesi ve aslında tüm polonya hezimetinin bizzat stalin'e yüklenebileceği ihtimalidir. stalin gibi kin gütmeyi sanat haline getirmiş bir manyağın elinden yeni fethettiği lvov'u zorla almıştır lehler. stalin bunu asla asla asla unutmayacaktır. dahası şahsi egosu yüzünden şimdi nazilerle dansetmekte ve molotov-ribbentrop paktı'nı imzalamaktadır. buna göre doğu avrupa sovyetler ve almanya arasında paylaştırılacaktır. bunun 3/1'i almanya'ya ve kalan 3/2'si sovyetlere gidecektir. ancak o batıdaki 1/3 tabii çok daha sanayileşmiş altyapısı falan olan toprak olduğu için almanya aslan payını almaktadır.

ingiliz ve fransız politik söylemleri bu sırada öyle içler acısıdır ki hitler'i tetiğe basmaya iten ana etkilerden biridir. hitler'in "bırakın bu polonya'yı doğu avrupadaki tarlalar için ingiliz askerleri ölmesin analar ağlamasın" tarzı argümanları karşısında "evet de işte bik bik" dışında çok büyük bir karekter sergileyemeyeceklerdir. hitler'de 1930'larda hakkını teslim etmek gerekirse karekter konusunda etkileyici bir adamdır. hem insan sarraflığı hem de politik duruş bakımından rakiplerinden daha iyidir. bakar ki müttefikler mırın kırın ediyor. bu polonya'yı alsak bile sonradan bunlarla anlaşırız diyerek 26 ağustos'ta operasyonun tetiğini çeker.

29 ağustos'ta polonya'ya danzig koridoru falan derken daha büyük bir ultimatom verilir. artık koridorun üstüne bir de polonya'daki alman kökenlilerin haklarının korunması gibi daha üst perdeden istekler içerir. alman dışişleri bakanı joachim von ribbentrop "bakın biz görüşmelere devam ediyoruz ama polonya yolumuza taş koyuyor" diyebilmek için 16 maddelik ultimatomu ingiliz büyükelçisine okur. polonya ile almanya arasında diplomatik ilişki kalmadığı için ilişkiler ingilizler aracılığıyla sürmektedir. bu belgenin bir kopyasını polonya makamlarına iletmek için isteyen büyükelçiye ise "yok olmaz veremem heheh" tarzı şeyler söyleyecektir. ertesi gün berlin'e gelen büyükelçi lipski savaşa 1.5 gün kala ultimatoma polonya'nın sıcak baktığını ancak bunu kendisinin imzalayacak güçte olmadığını, bunun devlet başkanlığı seviyesinde imzalanabileceğini iletir. ribbentrop tamam diyip elçiyi huzurdan yolcu eder. sonra ne mi olur? polonyalılar anlaşma imzalamadı hayır dediler diye açıklama yaparlar.

bu ultimatom çıktığında polonya en yapılması gereken şeyi yaparak 29 ağustos'ta seferberlik emri verir. bütün yedekler muvazzaflar iki gün içinde birliklerine teslim olmak zorundadır. ancak ingiliz ve fransız baskısı altında seferberliği yarısında iptal ederler. bu da ülke genelinde büyük bir kafa karışlıklığına sebep olacaktır. birliklerine ulaşmaya çalışan askerlerle yok iptal olmuş eve dönelim diyen askerler ülke ulaşım altyapısını alman işgali geldiğinde durma noktasına getirecektir.

son olarak 30 ağustos'ta polonya bakar ki almanlar garip hareketler yapıyor. bütün deniz gücü sayılabilecek destroyer filotillasını ingiltere'ye doğru yola çıkarır. 31 ağustos günü zaten hazır olan alman ordusuna savaş emri gelir. buna göre 1 eylül sabahı saat 4:45'te polonya işgal edilecektir.

muharip güçlerin analizi: almanya

bu maçın favorisi 4 üstle almanya'dır. tartışılmaz sayısal üstünlüğe bir de materyal ve doktrin üstünlüğü ekleyerek gelmektedirler. 2750'si operasyona direkt müdahil olan 3472 tankla korkunç bir zırhlı kuvveti polonya sınırına dayamış durumdadırlar. almanya bu tankların 453 adedini hafif tank tümenleri olarak ayırmış ve acil durumlara müdahele için ihtiyata koymuş, 225 adedini piyade yakın desteği için ayırmış ve cephe geneline dağıtmış, ancak kalan 2009 adet muhtelif tankı blitzkrieg teorisini askeri tarihte ilk kez uygulamak için bir araya toplamıştır. buna göre bu ayrılıp müstakil hale gelen dev tank gücü ordunun diğer unsurlarıyla koordineli hareket edecek, düşman hattının en güçlü yerlerine delikler açacak ve kimi unsurları izole edecek. daha sonra izleyen piyadenin de boşlukları doldurmasıyla bu izole düşman unsurları torbaya girecek ve imha olacaktır. luftwaffe bu esnada özellikle stuka pike bombardıman uçaklarıyla direnç noktalarına çok isabetli saldırılar düzenleyecek, kalan bombardıman gücü taktik seviyede cepheye ve ikmal yollarına, stratejik kademede işe altyapıya yollara ve şehirlere, özellikle varşova'ya saldıracaktır. belirtmek gerekirse 4000 uçakla avrupa'nın en büyük hava armadası almanyadadır. üstüne 1937'de avcı ve bombardıman pilotları ispanya iç savaşına gidip kendi doktrinlerini ve uçaklarını orada deneyerek dünyanın en deneyimli hava gücü haline getirmişlerdir. işte bu koordineli, düşmana bir saniye bile nefes aldırmadan sürpriz bir şekilde hatları yarıp geçip cephe gerisindeki hedeflere zırhlı ilerleyiş ve beraberindeki bunaltıcı hava üstünlüğünün adı blitzkrieg (yıldırım savaşı)'dır. tarihteki ilk ve en kusursuz örneği polonya'da denenecektir.

bunun da üzerine çoğu 1934+ model 9000 adet topla polonya'nın 2.5 katı kadar bir topçuyla sınırdan girmektedirler.

piyade ve süvariye gelindiğinde almanyanın cepheyi iki bölgeye ayırdığına tanık oluruz. kuzey ordu grubu olan heeresgruppe nord, mareşal fedor von bock komutasında stettin (günümüzde szczeczin) havalisine konuşlanmış iki orduluk (4. ve 3. ordular) bir kuvvetten müteşekkildir. operasyonel hedefi danzig koridorunu çiğneyerek kuzeyden 3. ordunun konuşlu olduğu doğu prusya ile birleşerek varşova'yı kuzeyden çevirmektir.

bu ordunun daha statik kolunu teşkil eden 3. ordu komutanı georg von küchler ile königsbergde konuşludur. iki piyade tümenlik iskelet bir 21. kolordu ile daha sonraları çok meşhur olacak grossdeutschland tümeninin de bulunduğu zırhlı-piyade karma 1. kolordu ile iki de yerel piyade kolordusu ile (4 tümen) ile 10 piyade ve 1 zırhlı tümenden müteşekkildirler.

blitzkriegin asıl aktörlerinden 4. ordu'da blitzkriegin kitabının (bkz: achtung panzer) yazarı heinz guderian 21. kolordu komutanı olarak aktif görevdedir. polonya seferinin bu en hızlı kolordusunda 3. panzer tümeni, 2. ve 20. motorize piyade tümenleri üstüne bir de elit panzer lehr alayı bulunmaktadır.

4. ordu'nun bunun da üzerinde 2. ve 3. kolordularında 4 adet piyade tümeni üzerine ihtiyat piyade tümenlerini de ekleyince 7 piyade 1.5 zırhlı 2 de motorize piyade mevcudu çıkıyor.

güney ordu grubuna ise alman askeri tarihinin medar-ı iftiharlarından gerd von rundstedt komuta etmektedir. gleiwitz çıkışlı bu kuvvet silezya üzerinden devam ederek güneyden krakow havalisinde bulunan polonya kuvvetlerini imha ederek kuzeye varşova'ya dönecektir. bu grup 8. 10. ve 14. ordular olmak üzere 3 ordudan müteşekkildir.

8. ordu 4 adet piyade tümeni üstüne bir de hitler'in kendi muhafız tümeni olan ss leibstandarte adolf hitler i bünyesinde barındırmaktadır. literatürde lssah olarak kısaltılan bu ikinci dünya savaşının en güçlü mevcutlu tümeni (klasik bir alman piyade tümeni 10-11 bin kişiyken lssah en kötü gününde 22-24.500 mevcut çeker, öyle bir hayvandır) polonya seferinin başında henüz motorize piyadedir. daha sonra panzer tümeni haline gelerek her zaman en iyi ekipmanı ilk alacak, ancak her zaman savaşın en civcivli yerine sürülecektir.

10. ordu walter von reichenau komutasında aşağı silezya - oppeln'de (bugün opole) karargah kurmuştur. bu da harekatın joker ordularından bir tanesidir. 5 kolorduluk muazzam bir güçtür. 6 piyade, 2 motorize piyade, 3 hafif panzer ve 1 panzer tümeniyle o cephenin kilidini açacak asıl anahtardır. bu panzer birliklerinden 16. kolordunun başında erich höpner, 15. kolordunun başında hermann hoth vardır. konuşurken basit geliyor ama almanların komutan diye seçip getirdiği adamlara bir bakıyorum. hepsi alanının en iyileri. futboldaki karşılığı brezilya arjantin karma milli takımı gibi bir şey. ölüm grubu.

14. ordu ise moravya ve slovakya'da üstlenmiş güney cephesine harita dışından derinlik katacak ilginç bir kuvvettir. 6 piyade tümeni, 1 hafif panzer, 2 panzer, 2 de dağ tümeniyle (birinin de komutanı dağ komando birliklerinin babalarındaneduard dietl'dir.)

bunun da üzerine slovakya da 4 tümenlik bir yancı grubu tesis edip wehrmacht emrine vermiştir.

mevcudu yeküne vurduğumuzda 60 tümenlik 1.5 milyon askeri almanya bu operasyon için seferber etmiş durumdadırlar.

polonya

1939'da alman ordusunun karşısına çıkan polonya için çok şey söylenir ve ekserisinin gerçekle ilgisi yoktur.

polonya haritası 1939'da günümüzdekinden daha değişik olduğu ve ülke doğuya biraz kayık olduğu için o zamanın idaresi (ikinci polonya cumhuriyeti) ülkenin coğrafi olarak merkezini (centralny okreg przemyslowy) endüstriyel olarak güçlendirerek burayı koruma üzerine çok yoğun bir savunma savaşı mentalitesine girişmiştir. 1929-39 arasında lublin - lwow - krakow ve kielce gibi şehirlerin merkez teşkil ettiği idari ayrımlar olan voyvodalıklarda ülke yatırımlarının %60 gibi devasa bir miktarı görülmemiş altyapı imar fabrika elektrik santralleri yapmak için harcanmıştır. polonya askeri anlayışı her zaman iki düşman arasındadır. kader bu adamlara rus ve alman devleri arasında sandviç olmuş bir toprak bahşettiği için polonya savunma kafasından çıkamamıştır.

ancak polonya'nın asıl zaafı politiktir. ortada bir savaş rüzgarları bir şeyler esmektedir, hitler bas bas bağırmakta, parmağını habire polonya üzerine çevirmektedir ancak polonya'da bürokrat olsun analist olsun general olsun kimse tam kadro işgal gibi ekstrem askeri bir olasılığın 1942 yılından öncesinde gerçekleşebileceğine ihtimal vermemektedir. verememektedir de zira 1920 yılında polonya koskoca kızıl orduya hayatının en büyük dayağını atmakla kalmamış üstüne bir de önüne katıp kovalamıştır. 20. yüzyılda leh başlarına rusya'ya top tüfek yürümüştür herifler. bu olayın da üzerinden o zaman zarfında sadece 19 yıl geçtiği için dünyanın bir günde tersine dönmeyeceğine, almanyanın bir üç yıl daha hazırlık yapmadan kendini siperler dikenli teller ve ortada zehir gibi dolanan meşhur polonya süvarisine ölümüne atmayacağına inanmışlardır. lehlere göre havlayan köpek ısırmamaktadır ve hitler de hiç susmadığına göre daha bir miktar hazırlık zamanı olsa gerektir. ama tabii o işler öyle değildir.

üstüne kağıt üzerinde bakılırsa polonya seferberliğini bitirdiği anda 1 milyon gibi hatırı sayılır bir orduya kavuşmaktadır ama pratikte ingiliz fransız baskısıyla seferberlik emri bir kere verilip bir kere geri çekilip tekrar haydi seferberlik dendiği için kapılarında alman ordusu zincirini koparmış gelmeye hazırlanırken başlarına çok büyük iş almışlardır. 1 eylül'de seferber olup birliğine katılabilen leh ordusuna mensup askeri yekün, genel mevcudun %44.6'sına denk gelmektedir. ülke çok iyi planlanmış bir alman işgaline uğramış vaziyetteyken en kritik ilk 18 saatte leh ordusunun yarısı istasyonlarda yatmakta, yalaktan su içmekte, hiç bir şeyden habersiz eve dönmekte, elalemin tarlasından havuç çalmaktadır. vaziyeti anlayıp birliklere geri katılımlar başladığında artık luftwaffe tam kadro havadadır. gündüz lojistiği falan sağ bırakmazlar. trenler kamyonlar otobüsler at arabaları ve yaya yürüyen asker kolları acımasız bir şekilde hava saldırılarında kaybedilecek, çok acı sahneler görülecektir. dahası almanlardan çok daha az tankı olan ve tank savaşında alman kafa yapısından (en az) 20 yıl geri olan polonya blitzkrieg'in death star boyutlarında tank konsantrasyonlarına karşı çok acınası kalacaktır.

işin biraz derinini kazarsak her devletin tarihindeki ölüm kalım savaşı onun sonraki en az 100 yıllık askeri teorisinin merkezini teşkil eder. sina ve filistin cephesindeki megiddo bizim derinlemesine savunma / defence in depth teorisine kanca atmamıza neden olan mesela ana hadiselerden biridir. yunan ordusunun 1921'de polatlı'ya kadar gelmesi yüzünden bir murat baş yaylası stratejimiz hala okutulmaktadır. polonya'nın da bütün ama bütün askeri teorisi 1920 polonya - rus savaşı üzerinedir. o savaşa da zaman olduğunda çok büyük girişeceğim bu kendime not olarak kalsın, ancak lehler ortamdaki değişimin büyüklüğüne ayak uyduramamışlardır. 19 yıl askeri doktrinde yüzyılımızda bile çok aşırı bir değişikliğin görüleceği bir zaman zarfı bir kere değildir. 2003 ırak savaşının shock and awe 'i mesela 2018'de de yerli yerinde durmaktadır. polonya askeri erkanı'da bu yüzden almanya niye bu kadar çok ve değişik tipte tank yapıp farklı birimlere dağıtıyor diye şapkayı önlerine koyup düşünecekleri yere, 1920 savaşının asıl kazananı olan mobiliteye yatırım yapmışlardır. bu mobilite de tabii motorize veya mekanize (yuh) piyade değil süvaridir.

1920 polonya sovyet savaşının asıl belirleyici faktörü daha yüksek manevra güçlü ve disiplinli süvarinin ikmal yollarını uzatmış piyadeyi paniğe sevketmesidir. polonya ışığı orada görüp deyim yerindeyse kör olmuştur. tank sayılarına bakıldığında batılı ülkelerle arasında da ciddi bir disparite olduğundan tankı komple es geçmeye meyilli olduklarını da analiz edebiliriz. başka bir gerekçe de arıyorsak tank motoru, silahı zırhı dizaynı prototipi derken o iş (süvari kafasından çıkıp zırhlı birlikler kafasına girmek) polonya'yı mali olarak biraz da aşan bir durumdur. var olan tankları da ithal fransız r35 ve ingiliz vickers modelleridir. alman blitzkriegini durdurmaya biraz şansı olan bu dizaynlardan polonya'da 1 eylülde yazıyla seksen sekiz adet vardır.

hava kuvvetlerinde de polonya 1930'ların ilk yarısına saplanmış gibidir. ona rağmen 600 uçakları vardır. pzl-37 vuş (los) hafif bombardıman uçakları döneminin iyi dizaynlarından da biridir. ancak avcı modelleri pzl-11, pzl-9 almanların monokok gövdeli messerschmitt bf109 gibi bir sanat eseri getirdiği ortamda çok zayıf kalmaktadır. dahası seferberlik karmaşası yüzünden hava kuvvetlerinin %70'i ancak toplanabilmiştir. tamamı toplansa bile polonya hava kuvvetleri lotnictwo wojskowe taktik bombardıman istikametinde yatırım yapmış bir kuvvettir, görevden sağ dönmeleri bile büyük başarı sayılır.

yarı seferber olmuş süvari piyade karışık 39 tümen ile 1 milyonluk bir asker mevcuduyla ülkelerini savunmaya çalışmaktadırlar. 4300 adet 1918+ top, 210 adet batı standardında tank, 670 adet ne işe yaradığını çok az kimsenin bildiği tanket ve 600 adet uçakla operasyona girişmektedirler.

piyadenin dağılımına bakarsak da polonyanın çok daha decentralized bir yapısı olduğu göz önüne çıkar. 1 milyon askeri dile kolay 9 orduya dağıtmışlardır. orduların da nümerik referansı yerine coğrafi isimleri vardır.

karpat ordusu tümen seviyesinde 2 dağ tugayı ile yerel milislere ağır topçu ataşlanmasıyla vücuda gelmiştir.

krakow ordusu general antoni szylling komutasında polonya savunmasının ana direnç noktasını oluşturmaktadır. 5 piyade tümeni, 1 dağ, 1 motorize süvari ve 1 süvari tugayıyla krakow havalisine dağılmıştır.

lublin ordusu vistül nehrinin kuzey geçişlerini koruyan 1 motorize tugayın üzerine askeri değeri düşük diğer milislerin eklenmesiyle oluşan karma bir kuvvettir.

lodz ordusu, polonya savunmasında poznan ile krakow arasında bir perçin görevi görmesi için oluşturulmuş, iki direnç noktasını cephesi düşmana dönükken desteklemek gibi zor bir taktik planla (zaafla sanki) görev yapan nispeten güçlü bir ordudur. komutanı alman tarafındaki meşhur general erwin rommel'in 7. göbekten kuzeni juliusz rommel'dir. ancak leh generali rommel'in askeri dispozisyon ve birlik yerleştirme konusundaki hataları bugün west point'te dahi hala okutulmaktadır. saldırmak üzere olan kararlı ve hızlı mobil düşmana çok yakın yayılan statik tümenler savunmanın yedi kusurlu hareketinden biri olduğundan lodz ordusu ne poznan'a ne krakow'a çok gereken desteği veremeyecek, eşzamanlı hareket bile edemeyecek, bütün koordinasyonu ilk günden dağılacaktır. bu ordu 4 piyade tümeni ve iki süvari tugayından müteşekkildir.

modlin ordusu varşova'nın savunması için kurulmuş iki piyade tümeni ve iki süvari tugayından oluşmuş varşova kuzeyinde mlaw'da üslenmiş nispeten güçlü kolordu seviyesinde bir ordudur. doğu prusya orjinli bir saldırıya karşı tahkim edilmiş hatları koruyacaklar sonrasında narew ırmağına doğru çekileceklerdir.

pomeranya ordusu (armia pomorze) savaşın asıl patlayacağı noktaya bırakılmış olan polonya askeri gücü de budur. almanya 1936'dan beridir danzig diye diye dilinde tüy bitmesini geçtim, bir savaş esnasında çevrilmiş bir duruma gelen doğu prusya ve königsberg ile alman anakarası arasında işte bu adamlar vardır. korgeneral wladyslaw bortnowski komutasında 5 piyade tümeni ve bir süvari tugayından teşkil edilmiştir. askerleri de torun ve bydgoszcz havalisinden seçmedir.

poznan ordusu bu savaşın tarihi analizlerinde en çok tahkire uğrayan isimlerinden tadeusz kutrzeba (kutşeba) tarafından komuta edilmektedir. 4 piyade tümeni ve 2 süvari tugayından müteşekkildir.

prusya ordusu stefan dab-biernacki (donb biernatski) komutasında 6 piyade tümeni, 1 süvari tugayı ve bir de zırhlı alaydan oluşmuştur. seferberliğe gelen ikinci ve üçüncü dalga askerlerden vücuda biraz da aceleyle getirilmiş ve poznan ile krakow ordularının arasında destek göreviyle bırakılmıştır. tam seferber de olamadan iki gruba bölünerek çok dağınık ama organizasyonunu da çok kaybetmeden dövüşecektir.

varşova ordusu, modlin ve varşova ana tahkimatlarında dövüşecek 25 piyade taburu gücünde daha çok kağıt üzerinde bir ordudur. tam mevcuduna ilişkin tutarlı bir analiz leh kaynaklarında da pek yoktur. 12 farklı piyade tümeninin unsurları kaça kaça varşova kuşatıldığında böyle bir karma güç meydana getirip adına da ordu diyecektir. yıllar sonra market garden operasyonuna atlayacak general stanislaw sosabowski belirtmek gerekirse bu sırada bura 8. piyade tümeninin unsurlarından kalan 1 adet alaya komuta etmektedir.

alman savaş planı

fall weiss'in ana hatları ta 1934'te yazılmıştır. hitler generallerine saldırı emri verdiğinde de bu saldırı altyapısının üzerinden planı revize eden alman genel kurmayının en tepesindeki isimler olan franz halder ve walther von brauchitsch genel olarak saldırı hatlarına sadık kalmışlardır.

öncelikle plan bir savaş ilanını içermez. gece çıkış pozisyonu alan birliklerin şafaktan önce saldırıya başlayarak sürpriz etkisiyle düşmanın direnç noktalarına kaos sürerken zırhlı sortiler yapacak kadar yaklaşabilme gibi kısıtlı saldırı görevleri vardır. alman piyadesi 1939'da her arazi şartında zırhlı birliklerle aynı hızda gidebilecek kabiliyette henüz değildir (mekanize olamamıştır) ancak topçusunu ve lojistiğini çağdaşı ordulardan 1.5 kata kadar hızlı sevk edebilmektedir. zırhlı birliklerin çok ihtiyacı olan hızlı hareket eden piyade henüz tankların ilerlediği hatlara paralel yollardan kamyonlarla sevk edilebilmektedir. ancak tekrar altını çiziyorum bu tip bir tank harekatı dünya tarihinde ilk kez denenmektedir. tank normalde o güne kadar piyadenin yanında piyade saldırısını destekleyen bir şeydir. 1939 eylülünde ise yanına kendi piyadesini alıp müstakil operasyon yapıp cepheyi oradan buradan delen bir heyula'ya dönüşmüştür. bunun henüz bir ilacı, karşıtı, antisi yoktur. nitekim almanlar bu hızlı piyadeyi çok faydalı bulunca ilerleyen zamanlarda sadece zırhlı birliklerin g.tünü toparlayan bir piyade sınıfı da icat edeceklerdir ona da panzergrenadier diyeceklerdir. iki sene sonra rusya'da yüzbinleri torbalayıp esir alanlar da çoğunlukla panzergrenadier tümenleri olagelecektir.

bu kamyonlu piyade panzerlerle karşılaşmış ve darma duman olmuş, panik halinde, disiplinsiz, lakayıt bir şekilde yerini konsolide etmeye çalışan düşman piyadesine kararlı bir şekilde yaklaşacak, izole edecek, kaçış yolunu bağlantısını ikmalini kesip kuple kuple yok edecektir. heinz guderian'ın kitapta yazdığı şey de tam olarak budur. alman yüksek komutanlığı 1939'da hala "old guard" tabir edilen eski toprak birinci dünya savaşı kafasını yaşayan generalleri de barındırdığından cephenin kilidini açan gerçek blitzkrieg tabii bu savaşın her yerinde görülmez. eski toprakların bastırması yüzünden harekatın çoğu yerinde daha ortodoks kitaba uygun saldırılar da görülecektir.

polonya arazisi sağdan soldan nereden bakarsanız bakın dümdüzdür. ülkedeki tek kayda değer yükselti en güneyde slovak sınırındaki dağ sırasıdır. nehir geçişleri haricinde bir doğal engel olmadığından arazi mobil operasyonlara çok elverişlidir. polonyalılar da tabii bunun farkında olduklarından yatırımı dediğim gibi süvari'ye yapmışlardır. ancak polonya'nın almanya ile olan sınırı dile kolay bir 2000 km uzunluğunda olduğundan saldırı insiyatifi kaçınılmaz bir biçimde almanyanındır.

hitler polonya'nın 6 haftada fethedilmesini istemiştir. alman genel kurmayı ise 3 aydan önce alınabileceğine kani değildir. onlara göre üç pronglu bir saldırı ve devasa bir çifte zarflama torbalama harekatı olmazsa üç aydan önce polonya ordusunun çözülmesi askeri mantığa göre iyimser kalmaktadır. bu üç ana saldırı hattı ise şöyledir :

1- ana hat, cetveli breslau - oppeln (bugünkü wroclaw - opole) hattına dayayıp krakow istikametine yasladığınızda karşınıza çıkan dümdüz otoban gibi arazidir. gerd von rundstedt buradan acımasızca krakow istikametine ilerleyerek polonya'nın tarihi merkezini ele geçirerek kuzeye dönecek, general blaskowitz'in 8. ordusu daha kuzeyden lodz istikametine, general list'in 14. ordusu krakow sonrası karpat cephesine dönecek, general von reichenau'nın 10. ordusu ise güney grubu'nun tüm zırhlı gücüyle varşova istikametinde polonya'nın tam da kalbini delip geçecektir.

2- ana yardımcı hat kuzey prusya'dan fedor von bock komutasında doğu'ya danzig koridoruna yürüyerek prusya - almanya bağlantısını sağlamak, burada küchler'in 3. ordusuyla birleşerek güneye ilerlemek ve varşova'yı kuzeyden tehdit etmekle görevlidir.

3- polonya'nın saldırı beklemediği tam güneyinden bir slovak saldırısı başlatılarak katowice - krakow havalisine 90 derece yandan bir girilecektir. saldırının değeri ve mahiyeti diğer prongların yarısından az da olsa 1. no'lu hattı savunan lehleri paniğe sevkedeceği değerlendirilmektedir.

eğer bu üç saldırı saptanan hedeflerine zamanında ulaşabilirse leh ordusu vistül nehrini geçmeden nehrin batı yakasında yakalanarak çevrilecek, torbada polonya ordusunun %80 kadarı, polonya'nın başkenti, bütün idari ve mülki erkanı ile tüm devlet organları kalacaktır. varşova'dan doğusu dağ başı olan polonya'nın o topraklarla savaşı sürdürmesi beklenmemektedir.

polonya savunma planı

polonya'nın bir alman istilasını durdurması batı planı (plan zachod) adı altında polonya'nın en değerli tabii kaynaklarının, endüstrisinin ve nüfusunun korunması üzerine ülkenin güneybatısına kaydırılmış bir savunma planı olarak göze çarpar. polonyalıların asıl korkusu almanların alıp üstüne konacağı bu topraklar bir kez elden çıkarsa ingiltere fransa falan 1938 münih anlaşması gibi bir rezalete daha imza atmasıdır. olur mu olur, edouard daladier ve neville chamberlain gibi "aman adolf bey ağzımızın tadı kaçmasın" deyu doğu avrupayı komple nazilere masada vermiş tipler etrafta oldukça polonyalılar bölgeyi daha bir şevkle tahkim etmişlerdir. ancak hesaba katmadıkları şey hitler'in gönlünde yatan aslanın iki üç endüstriyel bölgeden daha fazlası olduğudur. hitler polonya'nın varlığına göz dikmiş, bu uğurda baş ideolojik düşmanı stalin'le bir olmuş gelmektedir.

polonya'nın asıl ümidi ve sırtını yasladığı askeri mantık kararlı bir alman saldırısının ikmal yollarını durmadan taciz eden deliliğe varan seviyelerde cesaret gerektiren süvari operasyonları ile daimi bir oyalama sürecine girmektir. lehler alman ileri yığınağını geciktirdikçe, onları arazide tuttukça, savaşı durağanlaştırdıkça ingiliz ve fransızların bir alman batı cephesini açıp onları kazanmayı umamayacakları iki cepheli bir savaşa (almanların kendi kanseri de budur) zorlaması polonya için çok geçerli ve arzu edilen bir durumdur. bu da gerçekleşene kadar almanlar bedeli ne olursa olsun tutulmalı ve geciktirilmelidir. polonyanın bütün planı budur. bu da oldukça realisttir. yoksa kendi başlarına yeneriz üstüne gider 81 berlin 82 cottbus 83 dresden bizim olur gibi hayalleri zaten baştan yoktur.

ancak bu savunma planı operasyonel seviyeye bir türlü inememiştir. bu da şayanı hayret bir olaydır. polonya neyi savunacağını bilmektedir ama bu planın anahatlarını 4 mart 1939'da savaşın başlamasından 5 ay 26 gün önce çizmeye başlamıştır.

ingiltere ve fransa ise polonya'nın rahat bir 3 ay dayanacağını hesap etmektedir. polonya ingiliz ve fransızlar gelsin de kurtulalım diye hesap ederken, ingiliz ve fransızlar ohoo daha siper kazılacak topçu yığınağı olacak daha dur kafasındadır. bu da kendilerinin hala 1918 kafasından çıkamadığına delalet etmektedir. polonya'yı bu fikirlerinden haberdar etme gibi bir zahmete de düşmezler. polonya ise bütün planlarını çabuk ve hızlı bir ingiliz-fransız batı cephesinin açılmasına bağladığı için işler daha başından çok kötüdür.

dispozisyon açısından bakıldığından tüm polonya güçlerinin üçte birlik bir kısmının danzig koridoru üzerinde bulunduğundan hareketler bunların hem alman ana karasından hem de doğu prusyadan gelen çifte pronglu bir saldırıyla torbada kalması polonya'nın herşeyi kaybetmesi anlamına gelebileceğinden kuzeyde işler biraz pamuk ipliğine de bağlıdır. tüm cephelerdeki en büyük sıkıntı ise leh anlayışının batıdan toprak kaybetmeyelim derdi yüzünden ileri hat diziliminde görülür. düşmana yakın mevzilenen birlikler ateş altına bir kez girdiğinde manevra yetilerini komple kaybederek statik hale gelmektedir. statik piyade de kafasına panzer saldırısını yediğinde tek yapabileceği şey destek gelene kadar tutunmak olduğundan o iş gayet yaştır. bunun kitaptaki toleransı piyadeye 5 zırhlı birlik taarruzuna 15 (arabada beş evde onbeş) kilometrelik bir emniyet sahası bırakarak düşmanın nereden nasıl geldiğine kani olarak manevra yapabilecek durumda kalabilmektir. polonya birlikleri ise sınırdan 4-5km içeride statik beklemektedir. ancak tabii bu kitaplar ikinci dünya savaşından sonra yazıldığı için, almanlar ilk kez denenmiş şeyleri burada denedikleri için polonya kurmayını da suçlamak abestir.

savaşın başlaması: westerplatte savaşı

savaş asıl 31 ağustos 1939'da başlayacaktır ancak bir gün ileri alınır. ona rağmen harekatın bir gün ertelendiğini her nasılsa haber alamamış bir grup alman abwehr askeri istihbarat elemanı polonyalılar gibi giyinip davranarak silezya polonya sınırındaki gleiwitz radyo istasyonuna saldırırlar. sonra durumu farkeden almanlar olay çok büyümeden bir gün daha örtbas ediverirler. oysa polonyalılar gözlerini açıp bir baksa askeri yığınak üstüne bir de sınırda garip olaylar olduğunu farkedip savunmada mühim olabilecek bir gün daha kazanabilecek durumdayken ne oluyor anlayamazlar. ertesi gün almanlar sınır kapılarını yıktıklarında ancak farkına varırlar.

asıl saldırı 1 eylül 1939 sabah saat 4:45'te danzig açıklarında bulunan eski alman zırhlısı schleswig-holstein'ın danzig limanının girişinde bulunan polonya askeri transit deposu ve bunların tesis ve müştemilatına ani bir bombardımana başlamasıyla açılır. limanın hemen kuzeyinde bulunan westerplatte yarımadası bir anda ateş altında kalır. ikinci dünya savaşının ilk çatışması budur. ilk salvolarda üç top mermisi dış duvarda patlayarak devasa delikler açar. bir dördüncüsü petrol silolarının arasına dalarak patlar ve ciddi bir yangın çıkarır. schleswig-holstein bombardıman sürerken taşıdığı deniz piyadelerini de tahlisiye sandalıyla atarak westerplatte üzerine giden demiryolu köprüsünü uçurma görevini de üstlenir.

teğmen wilhelm henningsen komutasındaki alman deniz piyadeleri, schleswig-holstein'in mermilerinin deldiği dış duvar üzerinden tırmanarak iç tahkimatlara doğru koşarlar. ancak leh garnizonu bunları farkederek bir anda çapraz ateşe alıverir. lehler duvarın arkasındaki tahkimatı öbek öbek dikenli tellerle çevirdiği için alman atağını yoğun makineli tüfek ateşi altında geri püskürtmeyi başarırlar. tahkimattaki tek ağır silah olan bir 75'lik top 28 atış görevi yapmayı becerir ancak schleswig-holstein'ın isabetli atışlarıyla vurularak patlar. ancak westeplatte bu ilk saldırıda düşürülemez. almanlara 50 zayiata malolurken lehler 8 asker kaybeder.

danzig burada belirtmek gerekirse "serbest şehir" statüsündedir. kendisini yönetmekte ve bir ülkeye bağlı değildir. ancak milletler cemiyeti polonya'ya danzig'e kara bağlantısı köprüyle sağlanan westerplatte'ye bir mühimmat deposu falan kurmaya izin vermiştir. hitler danzig diye bağırdıkça lehler de tırsarak buraya daha gizli bir dizi tahkimat inşa etmiştir. westerplatte alçak siluetli bir tür kale olmuştur. şimdi de bu tahkimatlar açığa çıktıkça almanlar zayiat vermektedir. sonra schleswig-holstein bütün toplarını buraya çevirip cehennemi andıran bir bombardımana tutar. 90 adet 280'lik, 407 adet 150'lik ve 366 adet 88'lik top mermisinden sonra ikinci bir saldırı da iyi tahkim olmuş polonyalı savunmacılar tarafından geri püskürtülür. lehler 1 ölü 7 yaralı verirken alman deniz piyade müfrezesi 16 ölü 120 yaralı verir.

almanlar bu iş böyle olmayacak diye kıyıya da ağır topçu ve havan çıkartarak westerplatte'yi dört gün boyunca bombalar ve isviçre peyniri ile kraterli ay yüzeyi arasında bir şeye çevirirler. bu da yetmez stuka pike bombardıman uçaklarından bir armada getirerek (60 uçak) bir metreden uzun her yükseltiye bomba atarlar. sadece uçaklardan 26.5 ton bomba bırakılır. çıkan dumanlar ve dümdüz olmuş araziye bakarak burada kimsenin sağ kalmamış olacağına inanırlar. bu bombardımanda yeraltı sığınağında bekleyen lehler sekiz asker, tüm yiyeceklerini ve tek telsiz ekipmanlarını da kaybeder. ancak bir saldırı daha püskürtmeyi başarırlar. westerplatte garnizon komutanı binbaşı henrk sucharski bu sırada bombardımandan ötürü şok geçirmektedir. brifing odasında subaylarını toplayıp teslim fikrini öne sürer. erzak mühimmat ve genel vaziyet tahkimatın daha ancak 12 saat civarında tutulabileceğini göstermektedir. yüzbaşı franciszek dabrowski (dombrowski) hayır diyerek bir süreliğine komutayı ele bile alır.

almanlar yanan trenler göndererek mühimmat depolarını hedef alır ancak makinist korkup treni erken dekupe edince yanan tren gider westerplatte ormanını ateşe verir. yanmamak için kaçan alman askerleri yine açıkta hedef olur.

westerplatte böyle böyle çok inatçı bir savunmayla tam 7 gün direnir. garnizonda içecek su kalmaz ve yaralıların durumu kangren vakalarının görülmesiyle çok kötüleşmeye başlar. radyolarından da alman ordusunun varşova'yı kuşatmakta olduğunu öğrenen lehler daha fazla dayanamayarak 7 eylülde beyaz bayrağı çekerler. leh savunmasını çok kahramanca bulan almanlar garnizon komutanı sucharski'nin kılıcını esarette taşımasına müsade ederler.

yeküne vurursak lehler 182 asker ve 27 sivil ihtiyat ile kaleyi, bir 76.2mm top, 2 adet 37mm anti tank topu, 4 adet 81mm havan, 16'sı ağır 41 makineli tüfek, 160 mavzer 40 tabanca ve 1000 el bombası ile 7 gün cephane bitene kadar tutmuştur.

westerplatte bugün polonya'nın en çok ziyaret edilen milli anıtlarından biri haline gelmiş, okul öğrencilerinin polonya'nın her tarafından otobüslerle ziyarete geldiği bizdeki çanakkale gibi bir şeye dönüşmüştür. gelecek sene 2019 martında falan burada devasa bir westerplatte müzesi de açılacak toplanan eşyalar ve askerlerin yakınların anılarıyla ve reenactment gösterileriyle falan çok ilginç bir savaş müzesi haline gelecektir. trzymieszcie belediyelerinin yalancısıyım kendileri öyle diyor.

ancak binbaşı henryk sucharski savaş sonrası westerplatte'yi 7 gün tutan bir kahraman imajından sonra 90'larda diğer gazilerin anlattıkları ile beraber bugün tartışmalı bir figür haline gelmiştir. anlatılanlara göre savaşın hemen hemen tamamında bombardımandan yarı deli bir haldedir. bütün savunma başarıları bugün daha ziyade savunmaya vekalet eden yüzbaşı dabrowski'ye atfedilir olmuştur.

mokra savaşı

harekatın küçük leh zaferlerinden birisi olmasına ve genel görüntüye pek bir etkisi olmamasına rağmen bunu da yazmak gerekir. zira fall weiss'ın en doğru sanılan mitlerinden biri de leh süvarisinin mızraklarla falan alman tanklarına hücum etmesidir. çıkış yeri de savaşın ilk gününde burası olmuştur.

1 eylül saat sabah 8:00'de henüz resmi bir savaş ilanı yokken 31. piyade tümeni, 1. ve 4. panzer tümenleriyle beraber gleiwitz-rosenborg (bugünkü gliwice-olesno) çıkış hattından harekata start verip lodz ve krakow ordularının arasına denk gelen czestochowa (çenstohova) kentinin 22km kuzeybatısından leh hattını delerek varşova istikametine tomaszow mazowiecki üzerinden çıkmaya çalışmaktadır.

savunan güç ise lodz (vuc) ordusunun en güney kesimini tutmaya çalışan volinya (wolynska) süvari tugayı ile krakow ordusunun 7. piyade tümeninden müteşekkildir. almanlar da gelip bu hattın güçlü noktasına çatar. alman çıkış hattından 27 km kadar kuzeydoğuda olan krzepice köyüne girerek alan 4. panzer tümeni 9km doğuya yönelerek wilkowecko köyüne girer ve rotasını 90 derece tekrar kuzeydoğuya çevirerek 4km mesafedeki mokra kasabasına namlularını çevirir. belirtmek gerekirse almanlar girdikleri köy kasabaları mümkün mertebe boşaltarak kendi birliklerinin önünde polonya hatlarına göndermektedir. bir yerde sivillerden insan kalkanı yapıp madalyonun diğer yüzünden savunmacılara psikolojik baskı da uygulamaktadır. mokra kasabası havalisinde 37mm bofors anti tank topları konuşlandırmış bulunan lehler nispeten hafif zırhlı panzer 1 ve 2 modellerini 120 ila 200 metrede önlerinde birden buluverirler. bunlar savaşın ilk yılında hala geniş çapta serviste olan ve çok küçük kalibrelere karşı dahi (12x118mm 13mm 14.5mm) yan zırhlarını koruyamayan tanklardır. 37mm atışlar tankları bir miktar paniğe sevkedince namluları leh hattına bakar halde tornistan ederek geri çekilirler. izleyen alman piyadesi de etraftaki ormanlık alandan üstlerine gelen tüfek ateşi yüzünden kayıplar vererek 2.5 km kadar geri çekilir. siviller kayıpsız olarak leh hatlarına ulaşır ve neler olduğunu, alman gücünü rapor ederler.

saat 10:00'da saldırı tekrar başlar. lehler hatlarından bu sefer sökülüp atılırken mokra köyü havalisinde ev ev çatışmalar başlar. ormanlık alandaki leh piyadesini de sökmek için alman panzer 1 ve 2 modelleri tekrar ortaya çıkar. almanlar kendi telsizlerinden 19. mızraklı uhlan süvari tugayı olarak (doğru) teşhis ettikleri süvari artçılarına karşı bu sırada operasyon halindedir. süvariler atlarından inmiş ve köy etrafındaki tahkimatlarda piyade olarak çatışmaktadır. bunlarla beraber o esnaya kadar kendisini göstermemiş olan leh 21. zırhlı taburu çok hafif zırhlı tks tanketleriyle beraber köye bir karşı saldırı emri alarak gelirler. burada parantez açmak gerekirse tanket çok başarısız bir zırhlı dizayndır. 2.5cm kalınlığında ön zırhı ile tüfek mermilerine karşı kendini ancak koruyabilmektedir. ortamda tankların olduğu bir savaşta ise mürettebatlarına bunlar çok az hayatta kalma şansı tanımaktadır. bu tanketler köyün etrafında manevra yapacağız derken güm diye kendilerini bir alman tank kolunun ortasında buluverirler. panzer 2 tankının tepesindeki 20mm zırh delici topun karşısında hiçbir şansı olmayan tanketler birden ortaya çıkışlarının etkisiyle alman tank kolunu "lan ne oluyor" tarzında kaosa gark etmiş ve 500 metre kadar geri bastırmayı başarmıştır. o sırada 19. süvari tugayı atlarına geri dönmüş ve mokra etrafında manevra halindedir. bu da "lehler tanklara mızrakla saldırıyor" mitini ortaya çıkarmıştır.

daha güneyden gelen 1. panzer tümeninin klobuck kasabasını aldığını ve çevrelenmek üzere olduğunu anlayan lehler hatlarını terkederek 12km kadar doğuya çekilerek yeni tahkimatlarına giderler. bu bölgedeki saldırı antitank tahkimatının yoğun olduğu bir noktaya çattığından almanlar 800 kadar kayıpla 50 de tank zayiatı vermiştir.

ancak genel vaziyete kıyasla bu hiç bir şeydir. hat cayır cayır yürüyüp polonya içlerine girmektedir. cephe genelinde bir günde 38km içeri giriş ve hala durağanlaşmayan bir cephe almanların 1918'de ıslak rüyalarında görebileceği bir şeydir. iyi planlamayla, hayvan topçu açılışıyla ve şansla bir 300 bin kişinin gözden çıkarılması demektir. 1939'da ise blitzkrieg sayesinde artık 800 kayıpla falan gerçekleşebilen yeni bir askeri gerçek olmaktadır.

sınır savaşları evresi

polonya işgalinde kronolojik sunum zordur. 10 - 15 kadar askeri olarak önemli operasyon aynı anda olmaktadır. hepsi de aşağı yukarı aynı anda bitip bir sonraki askeri vaziyete evrilmektedir. o yüzden analizlerde hepsi bir başlığa indirgenip üzerinden 1-15 eylül arası genel görünümde vukua gelenler şeklinde anlatılır. ben de öyle yapayım.

danzig posta binası çatışması

schleswig-holstein westerplatte'yi arka planda bombalarken serbest şehir danzig içinde alman paramiliter sa grupları ve etnik alman danzig polisi bir araya gelerek şehirdeki leh otoritesi olarak gördükleri posta binasına hafif silahlarla saldırıya geçerler. binayı da savunan 55 kadar çoğu subay leh posta çalışanı ve sivil gönüllüler makinalı tabancalar ve el bombalarıyla oldukça iyi silahlıdır. bina etrafındaki çatışma 4 saat süresince artarak sürer. saat 11:00 gibi düzenli alman birlikleri kuzeyden danzig'e girmeye başlayınca alman komutanı danzig şehri nazi partisi il başkanı albert forster'e binayı dinamitleyip uçurmayı önerir. forster bunu reddeder. almanlar bu sefer iki adet 75'lik top ve bir 105'lik howitzer getirip binayı top ateşine alırlar. ancak saldırıları posta binası koridorlarında yürek yemiş leh savunmacılar tarafından geri püskürtülür.

saat 3'te almanlar ateşkes ilan ederek lehlerin teslimini ister. lehler bunu reddeder. almanlar saat 5'e kadar çatışmaya devam ederken bir yandan istihkamcıları posta binasının altına kanalizasyon bağlantılı 600 kilo kadar patlayıcı istifleyip havaya uçururlar. posta binasının bir duvarı komple göçer. lehler yine teslim olmazlar. alman komutanı iyice delirerek bir tanker getirip binanın bodrumuna hortumla benzin bastırır. el bombası atıp benzin dolu bodrumu ateşe verirler. üç polonyalı yanarak ölünce kalanlar bu sefer teslim olmaya karar verir.

binada savaşarak yananlar dahil 6 kişi ölür. 14 yaralının 4'ü daha sonra hastanede ölecektir. ele geçen 38 kişi üniformalı olmadıkları ve savaşa dahil oldukları için partizan haydut muamelesi görüp bir duvara dayanıp taranır ve öldürülürler. almanlar 10 ölü 25 yaralı ve bir araç zayi vermişlerdir.

chojnice çatışması

chojnice (hoynitse) danzig'in hemen güneyinde bir pomeranya şehridir. güneyden danzig'e gelen ana ikmal yolunun üzerinde bulunmaktadır. savaşın ilk gününde vukua gelen bu olayda alman stukaları tczew (tçef) köprüsü havalisindeki leh kuvvetlerine çekilmelerini zorlaştırmak yıkıcı bir bombardımana başlamış lehler almanları oyalamak için köprüyü kendileri dinamitlemiştir.

krojanty hücumu

"lehler tanklara atla girdi" mitinin bir diğer müsebbibi de budur. 1 eylül akşamı chojnice'yi çiğneyip geçen alman hücumu daha doğuya danzig'in güneydoğusuna doğru inerken czersk istikametinde tuchola ormanı kıyısında bir mola vermiştir. alman piyadesi çökmüş yemek yerken leh 18. uhlan tugayına bağlı süvariler bu hareketi farkederler. komutanları eugeniusz swiesciak (şveşçak) saat 19:00'da süvari hücumu emri alır. 250 süvarinin katıldığı bu operasyon almanlarda sürpriz etkisi yaratır. ancak çatışma seslerine gelen alman zırhlı araçları birden orman yolundan çıkarak açıklıkta belirir ve namluları taretleri süvarilere çevirmeye başlarlar. etraflarından vızır vızır mermiler geçen leh süvarisi kayıplar verip çekilmeye başlar. swiesciak da ölenler arasındadır. heinz guderian tam da orada süvarilere ateş eden tank kolunun başındadır.

alman 20. motorize piyade tümeni taktik geri çekilme falan yapmaya çabalarken guderian tanktan atlayıp "hop napıyorsunuz lan" diye önlerinde belirir. rütbesini kullanarak piyadeyi durdurur ve can çekişmekte olan atlarla süvarileri göstererek hücumun bittiğini işaret eder. anılarında da daha sonra şöyle yazacaktır :

"bir geldim ki benim kendi kurmayım miğferlerini takmış, bir pak-36 topunun arkasına geçmiş, olası bir leh süvari hücumunu karşılamaya hazırlanıyorlardı. ama tabii sonra ilk günün bu paniği çabuk atlatıldı"

almanlar bu hücumdan sonra czersk istikametine ilerleyişi biraz durdururlar. bu sayede leh birlikleri chojnice'nin düşüşünden sonra varşova istikametine doğru ilerleyebilir. ama dile kolay danzig koridorundan üzerlerine gelmekte olan 20 alman tümeni vardır.

lasy krolewskie savaşı

1 eylül'de gerçekleşen başka bir alman ilerleyişi de doğu prusyadan dümdüz aşağı ciechanow (çehanuf) ve varşova istikametine doğru olur. alman 3. ordusuna bağlı süvari ağırlıklı birimler ile 1. kolordunun iki piyade tümeni mlawa havalisindeki tahkimatların önünde takılır ve geçemezler. almanlar hafif tahkimat görünce yine 3. ordunun kempf tank alayından istihkamı yandan vurmasını ister ama havza çok yağışlı ve çamurlu olduğundan o da gerçekleşemez. leh uhlan süvarilerinin de ortama girmesiyle cephenin o kısmı statik bir hale gelir. belirtmek gerekirse lasy krolewskie "königsberg ormanları" nın lehçe çevirisidir. polonyalılar königsberge de krolewiec derler. yabancı kaynaklarda kraliyet ormanları falan deyişlerine takılmayınız.

pszczyna savaşı

pszczyna (pşçına) katowice'nin 30 km güneyinde ve alman-slovak çıkış hattına yine 30 kilometrede bulunan stratejik bir kavşaktır. güney cephesinde savaşın büyük düğümlerinden biri burada 4 gün içinde çözülecektir.

polonya'nın 1920'ler ve 30'lar boyunca endüstriyel altyapısını korumak için bu katowice hattına tahkimatlar kurduğundan bahsetmiştik. bunlar daha çok katowice gleiwitz ile sosnowiec strzelce arasında kurulmuş, 300 bin zloty gibi bir paraya malolmuş beton koruganlar, havan siperleri gibi yapılardır. ancak alman panzerlerinin piyadelerini bırakamayıp onların hızında saldıracağını düşünen ve blitzkrieg'in müstakil panzer teşekkülleri ve hızına aklı henüz ermeyen leh planlamacılar burayı daha çok anti piyade operasyonlarına göre tahkim ederler. aralara da antitank direnç noktaları serpiştirirler. daha da acınası bir durum olarak polonya'nın slovak sınırı doğal bir saldırı ekseni olarak değerlendirilmediği ve 1938 yılında hitler burayı bir anda almanya'ya dahil ettiği için bir anda 200 km ekstra sınır boyu alman suistimaline açılmış olur. lehler 1939 eylülüne kadar rybnik - cieszyn havalisine (38km'lik bir şeride) bölük pörçük bir dizi daha istihkam kazmaya başlarlar. hat bitirilemeden alman ordusu tepelerine çöker.

1 eylül'de probe saldırısına başlayan almanların görüntü alma temelli saldırıları brzezce (bjejtse) ve wisla wielka (visva vielka) köyleri etrafında başarıya ulaşamaz. almanlar hattın sağlam noktasına çattıklarını farkedip zaman geçirmeden dönerler. almanlar 4 tank kaybederken lehler 15 ölü verir. ilk günün bu cephe genelindeki bilançosu 47 alman tankı, 11 zırhlı araç ve bir uçak iken leh tarafında 2 top, 7 zırhlı araç 66 ölüdür.

2 eylülde bir miktar güneye kayıp pszczyna'daki ana istihkamlara yönelmeye çalışırlar. burada da geçmelerinin çok kayıp vermelerine sebep olacağını farkeden 28. tümen komutanı saldırıyı sonlandırır. ikinci gün lehler 311 ölü yaralı ile 45 top 2 tanket kaybederler. almanlar 36 tank zayi eder.

3 eylülde cwiklice (çviklitse) köyü etrafında çok sert çarpışmalar olur. lehler ilk iki gün hattı tutmayı becerdikleri için güven patlaması yaşayarak istihkamın 120 metresine kadar alman saldırısına müdahele etmeyerek almanların torbaya girip ateş gücüyle kırılarak daha kesin sonuçlu bir zafer almayı umarlar. ama karşılarındaki de nihayetinde panzerdir. alman zırhlı konsantrasyonu leh hattına bir vurup darmadağın edince katowice güneyinde bir anda leh cephesi çorap söküğü gibi çektikçe açılmaya başlar. gelen raporlarla harita başında vaziyeti inceleyen leh kurmay heyeti silezya havalisinin artık kurtarılamayacağını hesaplayarak tüm yukarı silezya eyaletinden çekilme kararı alırlar. katowice 3 günde alınır. bu değerde endüstriyel bir şehir için verilen 96 tank ve 1 uçak almanlar için çok ucuz bir bedeldir.

güney cephesinin hedefinde artık krakow vardır.

grudziadz savaşı

grudziadz (grucyonts) yine kuzey cephesinde danzig ile varşova arasında yolun yarısında kalmaktadır. burası barış zamanında süvari harp okulunun da bulunduğu yer olduğundan danzig koridorundan polonya'nın içlerine yapılacak bir çekilmede mühim bir direnç noktası kabul edilmektedir.

1 eylülde asıl saldırı istikameti batıdan doğuya doğru gerçekleşmekte iken ve chojnice üstünde lehler ağır baskı altında bu noktaya doğru çekilirken, doğu prusya'dan yani grudziadz'un tam kuzeyinden nikolaus von falkenhorst komutasındaki 21 ve 218. alman piyade tümenleri bu hatta bir saldırı açarlar. bu saldırı leh sol kanadına yüklenmeye başlar. osa nehrini geçip lasin üzerine gelmeye başlayan almanların ilk saldırısı püskürtülür ama dabrowka krolewska üzerine gelişen başka bir saldırıda leh hatları tutunamayarak çözülür. 1 eylül saat 15 sıralarında almanlar takviye kuvvet alarak saldırıyı doğuya doğru geliştirmeye başlar saat 19'a kadar alman saldırısı durdurulamaz. o gece mikolaj boltuc (mikovay bovtuç) komutasındaki polonya 4. piyade tümeni alman 218. piyadeye bir karşı saldırı başlatarak almanları osa nehrinin berisine atmaya çalışırlar. 400 metre kadar alan kazandıktan sonra almanlar tank desteğinde lehleri geri püskürtür. sabahın ilk ışıklarıyla stukaların göklerden sirenler çalarak inmesiyle leh karşı saldırısı yokolur.

2 eylül günü alman saldırısı tekrar başlar. bu sefer gece boyunca topçu aranjmanı yapılmış mermi yığınağı istiflenmiştir. bombardıman sonucu tarumar olan leh ön hatları tutunamayarak grudziadz kenti içlerine çekilmek zorunda kalırlar. leh general bortnowski bakar ki umut yok, leh hava kuvvetlerine koordinat vererek alman topçu pozisyonlarının bombalanmasını emreder. emri 6 uçak kaybıyla uygularlar ancak tam kadro hücumda olan alman ordusu üzerinde topçu hasarının etkisi pek hissedilmez. koşarak gelen blitzkrieg kamasının ucu grudziadz dışında leh 4 ve 16. piyade tümenlerine girer. bu şiddette bir saldırıya da moralman hazır olmayan (sabahtan beri habire alan kaybedip çekilip tekrar savunmaya oturmaktadırlar) leh kuvvetleri arasında panik ve disiplinsizlik baş gösterir. adamlarını kontrol edemeyen albay stanislaw switalski hemen görevinden alınır. yerine zygmunt bohusz-syszko (adamın adı şişko yav) atanır.

3 ve 4 eylülde emsali görülmemiş panzer destekli bir saldırı polonya hatlarına doğru çıkar. boltuc bu sırada vistül nehrinin batı yakasındaki leh kuvvetlerinin duramayıp kaçmakta olduğu gibi kara bir haberi almış bulunmaktadır. almanlar nehrin güneyine ve doğusuna geçmiş ilerlemektedir. bulunduğu yerde kalırsa çevrilip 7 saate torbaya girecektir. tüm birliklerin doğuya çekilmesi emrini vererek karargahını taşır. almanlar 4 eylül sabahı grudziadz'a girer.

belirtmek gerekirse topla tüfekle 4 günde 127 km içeri girmek de o güne kadar mümkün addedilen bir şey değildir. barışta 3 orduyu zor 120 km taşırsınız. kan gövdeyi götürürken bu daha zor bir şeydir.

mlawa ve ciechanow savaşı

doğu prusya çıkış hattının 40 km kadar güneyinde ve grudziadz'ın 144km doğusundaki bu hat varşova'nın kuzeyini korumakla yükümlü modlin ordusunun tahkim ettiği arazidir. mlawa e ciechanow (mvava ve çehanuf) georg von küchler'in panzer destekli 2 kolorduya bağlı biri zırhlı altı tümen tarafından saldırıya uğrar.

ciechanow'un düşmesi danzig koridorundan kaçıp varşova havalisine ulaşmaya çalışan tüm pomeranya ordusunu torbaya sokacaktır. o yüzden lehlerin burayı savunmak için yaptığı yığınak ve hissettikleri şevk almanlara daha yüksek bir bilanço olarak dönecektir.

1 eylül günü stukaların yine gökleri yırtarak leh hatlarına dalmasıyla başlayan harekat alman korgeneral walter petzel'in 1. kolordusunun karadan ilerlemesiyle sürer. lehlerin alman tanklarını durduracak tek silahları 37mm antitank toplarıdır ve bunları efektif olarak kullanmayı başarırlar. iki alman saldırısı yoğun tank kaybıyla püskürtülür. almanlar bu sefer şafağı bekleyerek yine leh sağ kanadına ağır top atışına başlarlar. topçu atışı kesilip panzer ve zırhlı araç destekli piyade rzegnow (jegnuf)'daki tahkimatlara ilerlediğinde leh birlikleri hatlarında tutunamazlar. leh kurmayları hemen 79. piyade tümenini karşı saldırı pozisyonuna çekip saldırırlar. ancak alman stukaları çok büyük bir dert haline gelmeye başlar ve karşı saldırı hedeflerine ulaşamadan çözülür.

bunun üzerine polonya modlin ordusu hat dispozisyonunu değiştirerek 20. tümenini 11 km kadar doğuya çekerek yeni bir savunma hattına oturtur. aynı zamanda 8. piyade tümeni de ciechanow'da ihtiyat olarak beklerken karşı saldırı emri alır.

8. tümen 3 eylül sabahı çıkış hattına ulaşır. burada vaziyeti çok karışık bulurlar. modlin ordusuna bağlı mazowiecki süvari tugayı almanlara müstakil (ve lakayıt) hücumlar düzenleyip kayıplar vermekte alman yığınağını veya hatlarını taciz bir yana, daha da güçlendirmektedirler. 8. tümen durumu kontrol altına alabilmek için kuvvetini ikiye böler ve bir kontenjanı 22km kuzeydoğudaki przasnysz (pjasnış) ve 30km kuzeydeki grudusk'a yollar. ancak almanlar zaman zaman kullandıkları cephe gerisi ajanlarını (bkz: diversant) varşova yollarında sivil lehler kıyafetine sokarak kullanmaktadır. bunlar birbiriyle çelişen panik dolu haberleri ilerleyen tümen unsurlarına ilettikçe polonya'nın teslim olmak üzere olduğunu, poznan'ın krakow'un gittiğine, varşova'nın yerle bir olduğuna, danzig koridorundan kimsenin kaçamadığına 300 bin ölü olduğuna dair söyledikçe resmen kaos yaratırlar. leh organizasyonu ve morali çok düşük bir seviyeye gelir. o günün akşamına almanların karşısına bu halde çıkan 8. tümenin mevcudu ölü yaralı ve kayıplarla %22 seviyesine iner. ancak almanlara da ciddi kayıplar verdirirler.

bu tümenin 21. alayının komutanı sonradan gayet meşhur olacak stanislaw sosabowski çatışmayı keserek daha varşova'ya doğru, modlin kalesine doğru çeker. akıllıca bir karardır zira panzerlerin yaldır yaldır geldiği, anasının nikahı gibi dümdüz o arazideki müstahkem sayılacak tek mevki orasıdır.

lehler 1200 ölü, 1500 yaralı ve 840 kayıpla bölgeyi kaybederek çıkarlar. almanların bilançosu ise 1800 ölü, 3000 yaralı, 1000 kayıp, 72 tank zayidir.

jordanow savaşı

nadir görülen tank vs tank karşılaşmalarından biri de budur.

savaşın ilk günü slovak çıkış hattı tvrdosin/twardoszyn'den krakow istikametine yürüyen 22. panzer kolordusu unsurlarının, krakow'dan bunu karşılamaya gelen leh zırhlı birlikleriyle kafa kafaya girmesiyle vukua gelmiştir.

bölge polonya'nın tek dağ sırasını içermektedir. tatra dağları ve her polonyalının tatil diyince anladığı şey olan dağ gezisi (görmemiş adamlar, dağ yok başka) zakopane bölgesi geçişe müsade eden iki geçitten aşılarak krakowa rahat bir 88 kilometre maratonuna yokuş aşağı inilecektir. dağlık alan olduğundan savunma da tabii minimumdadır. polonyalılar her yeri dümdüz olan bir ülke dururken almanlar bir de dağları zorlamazlar diye düşünmektedir. ama zorlarlar.

almanlar eduard dietl'in 3. dağ tümeni, 2. panzer tümeni ve 4. hafif panzer tümeni ike gelip karşılarında lokal örgütlenmiş ve kötü silahlandırılmış bir hudut birliği bulunca ezip geçerler. nowy targ kasabası ilk gün almanların eline geçer.

leh general szylling durumu ve yaratacağı potansiyel tehlikeyi görünce 10. motorize süvari tugayını bölgeyi kontrol altına alması için yollar. motorize süvari nedir? günümüzde artık kullanılmayan, kullanıldığı dönemde de kafasına blitzkrieg yiyip kullanımdan hemen kalkan bir geçiş dönemi doktrini kabul edilir. zırhlı ve hafif zırhlı bir konsantrasyon süvarinin yaptığı işi yapacak, derinlemesine saldırılarda bulunarak açtıkları gediği deliği suistimal etmeden vur kaç yapacaklar. üstüne ileri gözlem falan da olacak. tabii tutmamıştır bu. günümüzde süvari air cavalry modeline dönmüşse işte polonya'nın süvari obsesyonu derinlemesine incelendiği ve çektiği azaplar çileler ders gibi çalışıldığı için böyledir.

konuya dönersek lehlerin tek kayda değer tank konstantrasyonu bölgeye ulaşır ulaşmaz direkt almanlara saldırır. karşılarında tank yoğunluğu beklemeyen almanlar sürprizin de etkisiyle kasabanın çıkışında durdurulur. ortam henüz dağlıktır ve zırhlı harekatın en büyük belalarından biri de düz olmayan arazidir. lehler almanları bu noktada kötü de yakalamıştır. özellikle jordanow kasabası havalisinde çarpışma almanlar hesabına çok büyük araç kayıplarla gerçekleşir. eduard dietl'in dağ topları ile durum ancak kontrol altına alınır.

almanlar bakar ki iş yaş, yine ağır top ve artık isabetliliği yüzünden havadan gelen top desteği gibi kullanmaya başladıkları stukalar ile leh mevzilerine sabahın ilk ışıklarıyla bir açılış barajı yaparlar. lehler burada ağır kayıp verir ancak almanları da bir şekilde tutarlar. üç saldırıdan sonra hala saldırabilecek insiyatifi olan almanlar bölgeyi üçüncüde alırlar. wysoka köyüne cephane vs istifleyerek krakow'a yapılacak her türlü güney çıkışlı saldırı için yığınak noktası olarak kullanırlar. wysoka kasabası sakinleri de savaşa dahil olarak buradaki benzin depolarını bir gece ateşe verince büyük bir patlama 3. dağ tugayından bazı askerleri öldürüp birkaç hasarlı tankı kullanılamaz hale getirir. almanlar bunun karşılığında feldgendarmerie getirirler. bunlar da köyden rastgele adam seçip vururlar.

lehlerin 5 tank ve 1820 kaybına karşı almanlar 70 tank ve 1200 kişi kaybetmiştir.

wegierska gorka hadisesi

bu savaş desen değildir, çatışmadan da biraz büyükçedir. ancak bölge insanı için önemlidir. gidip gördüğüm için yazacağım.

jordanow'un kuş uçuşu 40 km kadar batısı savaşın ilk gününde geri çekilme emrine konu olduğu için o bölgede uzun bir çatışma olmamıştır. o bölge zaten çekoslovakya almanya'ya katıldığında sol kanadını bir anda hazırlıklı olmadıkları bir alman taarruzuna açtığı ve bu nokta 1938 boyunca çok yetersiz tahkim edilebildiği için leh 1. dağ tugayı bu wegierska gorka (vengerska gurka - macar dağları) tahkimatlarını terkedip gitmiştir. ama bu tugaya ataşlı 1.5 alaylık bir kuvvette telsiz ekipmanı olmadığı için bunlar ricat emrini alamamışlar ve tüm polonyayı kendileri gibi sandıkları için savunuyor zannetmişlerdir. karşılarında 17 bin alman askerinin geldiğinden habersiz 5 beton korugan ve etrafındaki tahkimatlarda 70 leh askeri, 21 top ve 20 makinelitüfek ile beklemektedir.

almanlar sınırı milowka havalisinden geçip zayıf sandıkları leh direnişini çiğneyerek krakow ordusuna yandan vurmak için 90 derece doğuya döneceklerdir. ancak güçlü bir direnişle karşılaşırlar. askeri tarihlerinde çok çok az görülen bir şımarıklık olarak tahkimatlı piyadeye insan seli hücumuna kalkar ve çok ağır kayıplarla geri dönerler.

gece boyunca süren çarpışmalar, saldırılar ve geri püskürtmelerle birlikte bir korugandaki 7 leh asker mermileri kalmayıncaya kadar savaşır ve sonra teslim olurlar. kayıplardan dolayı deliye dönmüş almanlar bunları koruganın duvarına dayanıp hepsini idam eder. bir başka korugan o sabah saat sekizde düşer. bir üçüncüsü akşam saat beşe kadar savaşmaya devam eder. almanlar en sonunda lefh 18 150mm toplar getirerek koruganı direkt atışlarla yıkarlar. içeride kimseyi sağ koymazlar. kalan koruganlar durumu görerek geri çekilir ve krakow ordusuna katılmak üzere yola çıkarlar.

tam alman kayıp sayısına kaynaklardan ulaşmak zordur ama leh askeri tarihinde bunlar binlerle ifade olunur. tek alman kaynağı da o esnada orada olan savaş muhabiri leo leixner'in hatıratında bulunmaktadır. hatıraları ise geçen yıl lemberg'den bordeaux'ya isminde bir kitapta toplanmıştır.

wizna savaşı

bu da heinz guderian komutasındaki 19. zırhlı tümenin bütün doğu prusya'yı altı günde geçtikten sonra varşova'nın 140km kuzeydoğusuna doğru ilerleyişine denk gelmektedir. bütün polonya ordusu çok kötü yakalanıp imha edilmeye doğru adım adım giderken alman ordusu varşova'nın düşüşü sonrası elde lehlere savaşa devam edebilecek bir hinterland bırakmamaya kararlıdır. bir süre sonra bu prong güneye dönerek varşova'yı doğudan kuşatacaktır.

bialystok istikametinde çok az direnişle karşılaşarak ilerlerken lomza (vumja) 'da alman öncü birlikleri leh tahkimatlarına rastlarlar. bunlar işin aslında savaştan 2 ay önce bitirilip alelacele servise sokulmuş 12 adet beton korugadır. tahkimatı savunan grup 720 kişilik bir taburdan müteşekkildir. bunların kullanımına verilmiş envanter de altı adet top, 24 ağır 18 hafif makineli tüfek, iki antitank tüfeği olarak listelenmektedir.

almanlar savaş öncesi havadan uyarı bildirileri atarlar. polonya'nın çoğu zaten elimizde bırakın savaşmayı tarzında cephe propagandasına girişirler. tahkimatı savunan komutan yüzbaşı wladyslaw raginis askerlerini toplayarak teslim olmak isteyenin olabileceğini, ancak kendisinin ölene kadar çarpışacağını söyler. tüm lehler sonuna kadar savaşacaklarını söyler ve tahkimatlara otururlar.

7 eylül - 10 eylül arası süren çarpışmalarda lehler boyutlarına oranla çok yıkıcı bir atış volümü yakalayarak bataklık alanın da etkisiyle iki alman piyade saldırısını büyük kayıplarla kırarlar. ancak tankların ortaya çıkmasıyla da adım adım alanı kaybederek iki koruganlık bir alana sıkışır ve mermileri bitene kadar çarpışırlar. bundan gayrisi artık katliam olduğu için yüzbaşı raginis askerlerine teslim olmalarını emreder, komutayı devreder ve şahsen teslim olmamak için kendini bir el bombasının üzerine atar. bu olayın olduğu yer bugün bir açıkhava müzesi tarzı gidip gezilebilmektedir.

guderian'ın hatıratında o bölgedeki kayıplar 900 ölü, 1480 yaralı 12 tank zayi olarak geçer. savunan lehlerden sadece 70 tanesi kurtulmuştur.

6-7 eylül'deki genel vaziyet

lehler açısından korkunç bir durumdadır. alman ilerleyişini durdurup hattı stabilize ettikleri tek bir çizgi bile yoktur. bir hafta süresince umutsuzca süvari akınları, karşı saldırılar, taktik geri çekilmeler ile sürekli kayıp verip durmaktadırlar. üstüne harita üzerine bakıp cephenin o gün nerede olduğunu anlama ve plan yapma ihtimalleri yoktur. ülke üç koldan işgal edilmekte ve bu kolların hepsi beklenenin çok üzerinde bir hızla polonya içlerine girmektedir. bu da sadece 6 günde olan bir şeydir. ingiltere ve fransa'nın beklediği o üç aylık dayanma süresinin dolmasına daha 84 gün vardır. bu hızla giderse almanlar 84 günde pasifik kıyılarını falan zorlayacak gibi durmaktadır.

nitekim leh ordusu tam çözülmemiştir. kaçış halinde değil, çok yüksek moralli bir tür savunma sendromuna yakalanmışlardır. kavga sırasında iki üç tane çok esaslı yumruk yiyen adamın ne kadar cesur ya da savunmaya saldırıya istekli olduğunun artık çok önemi olmaması gibi polonya çok esaslı darbeler almış, çok geri savrulmuş ancak gücünü komple yitirmemiştir. kuzey ve güney alman saldırı eksenleri arasında kalan koskoca bir poznan ordusu dokunulmamış bir durumda varşova'nın batısında beklemektedir. ancak kalan her yerde güçlerinin çok az bir yüzdesiyle savaşan, mühimmatı az, organizasyonu zayıf, komutanları seferber olamamış falan acınası bir ordu güruhu almanların önünde oradan oraya koşturmaktadır.

almanlar ise zaferin formülünü değil, yazılı kanununu bulmuş durumdadırlar. ölümcül bir topçu barajı, düşmanın en güçlü olduğu yere zırh konsantrasyonu, havada tam bir avcı üstünlüğü ile mobil ya da statik herşeye cayır cayır dalan stuka pike bombardıman uçakları ve hepsinin gerisinde bunları izleyen hızlı piyade. bu kombinasyona dayanabilecek dünyada o gün tek bir ordu bile yoktur.

kuzey hattı 6 günde tam 350 km içeri girmiş ve şimdi güneye varşova'nın arkasını dolanmaya inmektedir. bu hattın başında da heinz guderian'ın kendisi vardır.

güney hattı krakow'u zorlamış ve geçmek üzeredir. krakow açık şehir statüsüne alınıp lehler tarafından savunmasız bırakılmıştır. leh savunması şimdi kielce tarafına doğru çıkmakta ve almanları orada nasıl tutacaklarını bilmeden koşturmaktadır. güney hattının kuzey ucu tomaszow mazowiecki üzerinden varşova eteklerine varmış durumdadır. arkadan kaçıp gelen leh birliklerini esir etmektedirler.

leh poznan ordusu ise direk doğuya ilerleyerek varşova'ya doğru gelmektedir. ancak almanları tutacak diye umut ettikleri nehir geçişleri şimdi stukalar nazgul gibi ciyak ciyak tepelerine inerken kendilerine büyük dert olacaktır. alman ordusu bu noktada varşovaya 48km uzaklığa erişmiştir.

slovak ordusu ise lehlerin doğudaki son kalesi lvov'a ilerlemektedir.

lehlerin almanlarla sınırda savaşırız ne olabilir tandanslı dahiyane fikirleri tutmamış, danzig koridoru, wielkopolski, yukarı silezya bir haftada düşmana bırakılmıştır. bir başka dahiyane plan da almanlar iki ordumuz arasından taciz edilmeden geçsinler, kapanır hepsini arkada boğarız ikmalsiz kımıldayamazlar minvalindeki düşünceleridir. o planlar piyadeye karşı yapıldığından tanklar herşeyi delip geçtiği, sağ kalanlara stukalar tecavüz ettiği için şimdi cephede kimin eli kimin şeyinde belli değildir.

9 eylül'de, savaş daha onuncu gününü bulmadan varşova çevrelenmek üzeredir. 13 eylülde çevrelenmiş ve buradaki harekat varşova kuşatması halini almıştır.

varşova'nın bombalanması

ikinci dünya savaşının ilk harekatı ilk terör bombardımanı ile birlikte gelmiştir. varşova savaşın ilk gününden son gününe kadar her gün bombalanacaktır. leh hava kuvvetlerinin modası geçmiş pzl-11 avcı uçakları buna rağmen bombardıman önleme görevlerinin hıza dayanmaması yüzünden almanlara uçak kayıplarına sebep olacaktır.

savaşın başlarında 140-150'li stuka gruplarının leh ordu direnç noktalarına saldırması ayın 25'ine gelindiğinde tüm alman hava armadasının halı bombardımanına başlamasına doğru evrilecektir. örnek olarak en büyük saldırılardan birinde 1150 sorti yapan luftwaffe, 560 ton patlayıcı ve 72 ton yangın bombası atmıştır. bunu da sadece iki uçak kaybıyla başarmışlardır. nihayetinde almanlar şehri ele geçirdiğinde varşovada 25000 kadar sivil ölmüş durumdadır. topçu kaynaklı ölümleri çıkardığımızda 6-7 bin kişinin hava saldırılarında can verdiği düşünülmektedir.

harekatın en iç acıtan görüntülerinden biri de 12 yaşındaki polonyalı kazimiera mika'nın varşova bombardımanında ablasına koştuğu sahnedir. burada şehirde un kalmadığı için yeşillik alanlarda yaban havucu ve kök arayan mika ve 14 yaşındaki ablası andzia, jana ostroga sokağının yakınlarındayken bir bombardımanın yakındaki binaları uçurmuş. yere yatıp bombardımanın geçmesini bekleyen abla kardeş ortalık durulunca kaçmaya başlamış ancak bombardıman uçaklarını izleyen bf109 avcıları hareket eden her hedefe makinelitüfekle girişince 14 yaşındaki andzia sağ akciğerinden vurularak ölmüş. o sırada orada olan fotoğrafçı julien bryan küçük mika'nın ablasına koşması anını böyle ölümsüzleştirmiş. 1 2 3 kendisi bugün halen hayattadır.

bzura savaşı

polonya askeri tarihinin en kara günlerinden biri, bizim için megiddo savaşı neyse lehler için de bzura aynı anlama gelmektedir. tüm harekattaki en geniş katılımlı en büyük savaş budur. poznan ve pomeranya orduları yenilmekle kalmamış, dağılmış neredeyse imha olmuştur. gerd von rundstedt'in kariyerindeki parlayan yıldızı aha burasıdır.

leh bakış açısından pomeranya ordusu komutanı wladyslaw bortnowski danzig koridorunda çok hırpalandığı için orduyu hem kuzeyden hem batıdan kuşatılmış bir durumda bularak güneydoğuya poznan istikametine çekmeye çalışmaktadır. 4 eylülde ise poznan'a direkt bir saldırı yokken (aslen imparatorluk almanyası şehridir posen/poznan. guderian bile oralıdır, almanlar şehre bir gram zarar gelsin istememektedir) poznan ordusu komutanı tadeusz kutrzeba orduyu doğuya çekmeye çalışmaktadır. 6 eylül günü bu iki ordu temas kurar. tüm harekattaki en kalabalık ve dişli leh askeri formasyonunu bir araya getirirler. general bortnowski, kutrzeba'nın emrine girdiğini duyurur.

kutrzeba haritaya bakar ve yapılabilecek bir sürü opsiyon arasında lodz (vuc) ordusu'na yardım için güneye inmeyi seçer. almanlar o noktada leczyca (vençıtsa) üzerini zorlamaktadır ve burayı alırlarsa lodz ordusu ve komutanı rydz-smigly büyük ihtimalle torbada kalarak esir olacaktır. lehler zamanında yetişirse varşova güneybatısında üç orduluk bir kuvvet birikimi olacaktır. çok çok kötü bir plan değildir.

bunun için bu iki ordu inowroclaw (inovrotsvav) kentinden wloclawek (vvotsvavek) şehrinde yürüyerek güneye döner ve kutno'ya kadar gelirler. tadeusz kutrzeba emrindeki poznan ordusunda iki süvari tugayı ve dört (14. 17. 25 ve 26.) piyade tümeni bulunmaktadır. bortnowski'nin pomeranya ordusu ise dört piyade tümeni (4. 15. 16 ve 27.) getirmiştir. genel yekün 225.000 askerdir.

almanların bölgedeki askeri konsantrasyonu ise üç tam ordudur. blaskowitz komutasındaki 8. ordu dört piyade tümeni (24. 30. 10 ve 17.)'nden oluşmaktadır. 24. piyade tümeninin komutanı friedrich olbricht daha sonra hitler'e suikast düzenleyecek stauffenberg liderliğindeki yeraltı örgütüne girecektir. bu dört tümen üzerine ss leibstandarte adolf hitler tümeni de bu grupla sahneye çıkmaktadır.

von reichenau komutasındaki 10. ordu dört piyade tümeni (18. 19. 14. ve 31.)'ndan oluşmakta bunun üzerine iki panzer (1. ve 4.) ve iki hafif panzer (2. ve 3.) ile bölgedeki en yıkıcı ordudur. almanların joker generalleri erich höpner ve hermann hoth panzer tümenlerinin oluşturduğu kolordulara komuta etmektedir.

von kluge komutasındaki 4. ordu dört piyade tümeni (3. 32. 50 ve netze ihtiya tüm.) ile destek ordusu görevi görecektir.

bunlar üzerine luftwaffe tam iki luftflotte ile (bombardımanı, avcısı, stukası, havaalanı idaresi, hastanesi, lojistiği, depoları, kerhanesi vs komple bir müstakil hava kuvveti. bizde bunun tam bir karşılığı yoktur, ana jet üs komutanlıkları luftflotte anlayışının uçak sayısı ve personel olarak yarısına nadiren tekabül edebilmektedir) 1. luftflotte'ye yine bir joker general albert kesselring, 4. luftflotte'ye alexander löhr komuta etmektedir.

savaşın birinci fazı 9-12 eylül arası leh ordusunun kuzeyden plock (pvotsk) istikametinden gelip güneye bzura nehrini geçip lodz'un kuzeydoğu banliyösü strykow üzerine saldırısıyla başlar. lodz ordusu bu sırada lodz'u terketmekte ve skiemiewiece havalisinde toplanarak varşova'ya yarı düzenli bir şekilde çekilmeye çalışmaktadır.

poznan ve pomeranya orduları bzura nehrini doğuda lowicz (voviç) batıda leczyca (vençıtsa) arasında 53-54 kilometrelik bir hatta geçer. tadeusz kutrzeba alman kuvvetlerinin lodz'u yanlayarak varşova istikametine giderken kuzey cephelerini çok güçlü bırakmadığına kani olur. 30 kilometrelik bölük pörçük bir savunma hattı daha geride ilerleyen bir alman insan trenini savunmaya oturmuştur. alman askeri muhayyilesinde lehler şu an kaostan kaosa zıpladıkları için yandan bir karşı saldırı çok da beklememektedirler. blitzkrieg'in flank savunması da genel olarak hattın en zayıf halkası olan düz (bitli) piyade tarafından sağlandığı için o kısmı zayıftır. ancak yine söylemek gerekirse size blitzkriegle saldıran bir düşmana zaten yandan giremezsiniz. zırhlı kamanın (spearhead) durdurulmadan yavaşlatılmadan ileri manevra yapılması tüm yancıları düşman torbasına sokması daha büyük bir ihtimaldir. bzura hadisesinde lehler olmamaları gereken bir yerde olduğu için çok güçlü bir askeri yığınağı alman blitzinin 90 derece soluna 38 kilometreye getirebilmişlerdir. ama bu tabi stratejik planlarının bir parçası değildir. öyle denk gelmiştir. nasip kısmetle avantajlı bir pozisyon görmüşlerdir.

strykow üzerine gerçekleşen bu beklenmeyen leh saldırısı alman hatlarında büyük şaşkınlığa neden olur. hattı savunmaya çalışan 30. ve 24. tümenler çok ağır kayıplar verirler. 1500 alman askeri ölü ve yaralı, 3000 kadarı da esir edilir. alman hatları 21km geri atılır ve lehler almanların boşalttıkları leczyca ve piatek (piontek) kentlerini geri alırlar. 10 eylülde leh 17. tümeni almanlarla malachowicze (mavahoviçe) ile karşılaşarak onları da geri atmayı başarır. ertesi gün saldırı modina pludwiny ve glowno kasabalarına doğru gelişmeye başlar.

almanlar en başta bunu basit bir karşı taarruz sanarak önemsememişler büyük resmi görmeye devam etmeye çalışmışlardır. 11 eylülde bakarlar ki saldırı momentumu kesilmediği gibi iyice böğürlerine girmeye başlıyor. teşhis ettikleri düşman unsurlarının bazıları da olmaları gerektiği yerlerden 221km uzakta olduklarını farkedince leh silahlı kuvvetlerinin büyük bir manevrayla ortama iki ordu yığdığını anlarlar. o anda bütün alman gözleri sauron gibi bzura nehri geçişlerine dönüverir. yaptıkları hatanın farkına vararak ana saldırı gücünü buraya kanalize etmeye başlarlar. panzer kolorduları yanlarına leibstandarte adolf hitler tümenini de katarak lodz kuzeydoğusundan bzura'ya geçmeye başlarlar. tüm alman hava operasyonları durdurularak bzura'da gelişmekte olan polonya karşı saldırısına karşı sortiler havalanmaya başlanır.

tadeusz kutrzeba bu sırada lodz ordusuyla zar zor temas kurarak (aralarında üç alman ordusu vardır ve lodz ordusu varşovaya koşturarak çekilmektedir) bir savunma hattının kalmadığını, modlin kalesine ulaşmak üzere olduklarını haber alır. alman işgalcilerini iki ordu arasında sandviç yaparak imha planı o anda ilerleyen düşmana yandan vurup onu kendine döndürme planı haline gelir. kutrzeba almanların dikkatini çok güzel çekip lodz ordusunun az kayıpla kaçmasına vesile olmuştur. ama şimdi bütün almanlar kendisine bakmaktadır.

pomeranya ordusunun komutanı bortnowski ise 26. ve 16. tümenlerle bzura'yı lowicz üzerinden geçmiş ve glowno üzerine yürümektedir. ancak ele geçirdiği alman esirlerden 4. panzer tümeninin varşova eteklerinden o istikamete gerisin geriye döndüğünü öğrenmiştir. iki piyade tümeniyle bir zırhlı saldırıyı yandan yiyemeyeceği (askeri jargonla bunun "altına yatamayacağı" için) saldırısını durdurarak hattını statik hale getirir. kazanımlarını bırakmakla tutmak arasında kalıp bir miktar tereddüt içerisindedir.

alman 10. ordusu ayın 15'ine kadar oyalama operasyonlarına girip hattını tekrar tesis eder ve leh hattının tam karşısına tam kadro dizilir. kavga sırasında yandan darbe alıp, kendini toplayıp darbeyi atana hemen dönebilmek ordular söz konusu olduğunda hiç kolay değildir. yüz binler baskı altında yer değiştirecektir. bunu 4.5 günde yapabilirler. bu sırada hattı tutan da bizzatihi luftwaffedir. leh hatlarının tepesinde stuka sirenleri bir saniye bile kesilmemektedir. ayın 16'sının ilk saatlerinde almanlar hattı çok büyük bir ustalıkla yararlar. 4. panzer tümeni varşovadan koşa koşa gelip hiç durmadan sochaczew'deki 18. piyade tümenine dalmış, daha güneydeki 18. tümen lowicz'in doğusuna, 19. tümen onun da doğusuna korolew üzerinden patoki'ye, 19. tümenin artçıları yandan keszyce (kenşitse)'ye vurarak zar zor duran hattın üzerinde emsalsiz bir baskı oluşturmuştur.

ama en büyük felaket 1. panzer tümeninin zylin - leonow istikametinden hafif kuzeybatıya kozlow szlachecki istikametine vurmasıyla yaşanacaktır. bzura'nın o kısmı çok hafif savunulmaktadır. leh hattını da burası deler. hattın delindiği polonya ordularında büyük paniğe sebep olur. bzura nehrini geçip kuzeydoğuya doğru genel bir geri çekilme başlar. amaçları nehri kuzeye doğru takip ederek vistül ile birleştiği yere kadar çekilmek ve varşova garnizonuna ve şehrin savunmasına dahil olabilmektir. ama hop dur bakalımdır. tepede luftwaffe 2 luftflotte havalandırmışken gündüz gözüyle kim nereye çekilmektedir. tüm polonya seferinin en kapsamlı hava operasyonu burada gerçekleşir. stukalar ortamdaki piyade yoğunluğunu farkederek bombardıman yüklerini 250 kg'lık bombalar yerine bir sürü 50kg'lık bomba paketleriyle değiştirir. toplarla makinelilerle bu küçük bombalarla çekilen polonya güçlerine her dakika her saniye dalış yapmaya başlarlar. siren seslerinden deliren leh askerleri yeni bir shell shock kavramını doğuracaktır. ormana kaçışan leh birlikleri daha yüksek irtifadan halı bombardımanına girişen heinkel 111 ve do 17 uçaklarının yangın bombaları atmasıyla açığa çıkmaya zorlanır. açığa çıkan her hedefe stukalar dalar. leh hava savunma toplarının stukalara ateş etmekten mermileri biter. savunma ateşi kalmayınca stukalar daha da isabetli dalmaya başlarlar. sortiler boyunca stuka grupları (stukageschwaders) kaçışan lehlere 338 ton bomba atmışlardır.

vistül geçişlerindeki köprüler de stukalar marifetiyle patlatıldığında çekilen pomeranya ordusunun kaçma şansı hiç kalmaz. buna rağmen kaçmayan formasyonlar son askere son mermiye kadar savaşalım kafasındadırlar. bu da kendilerine daha çok stuka ve daha çok topçu ateşi olarak döner. mermi ve yiyecek bittiğinde leh ordusunun çoğunluğu teslim alınır.

bzura savaşı polonya'nın var olan tek insiyatifinin kaybı olmuştur. luftwaffe'nin ölümcül girişiyle 18-20 bin polonyalı cesedi bzura nehri etrafındaki alanlarda yatmaktadır. 32 bin de yaralıları vardır. kaçamayan 170 bin leh askeri de esir edilince almanlar bir vuruşta iki polonya ordusunu defterden silmiştir. 225 bin kişinin sadece 3 bin kadarı varşovaya varabilmiştir. alman askeri kurmayı pike bombardıman uçağının (bkz: stuka) yakın hava desteği vermesindeki bu çok belirleyici faktöre hayran olur. kendisini fransa 1940 mayıs seferinde de bolca kullanacaklardır. ancak ingiltere hava savaşında bu iş tabii değişecektir. buna mukabil alman kayıpları 8 bin ölü, 11000 yaralı, 4000 esir, 50 tank, 100 zırhlı araç ve 20 parça toptur.

12 eylül'de bütün batı polonya fethedilmiş bir durumdadır.

doğudan gelen sovyet işgali

molotov-ribbentrop anlaşması neticesinde ruslar pastadan daha büyük bir pay gitmeden (leh yenilgisinin de ayyuka çıktığı günlerde) doğu sınırlarından polonya'yı beyaz rusya ve ukrayna cephelerinden 800 bin askerle işgale başlarlar. 17 eylül'de olası bir polonya savunma planı sadece romen köprübaşı'ndan ibarettir.

romen köprübaşı (przedmoscie rumunskie) bir leh son çare planıdır. ola ki almanya saldırısı çok güçlü geldi ve sınırda tutulamadı, tüm leh birlikleri o yıllardaki polonya- romanya sınırında (o yıllarda sınırları vardı bu ikisinin, bugün bu topraklar ukraynada kalmıştır) toplanarak insiyatif kullanabilecek bir güç oluşturmasını, oluşturamıyorsa köstence limanından batı ülkelerine transit geçiş yolları aramasını öngören bir tür mezar planıdır. polonya hükümeti ve hazinesi de bu gemilerde olacaktır. polonya ordusu ve hükümeti ülkeyi işgalci gücün insiyatifine bırakarak direnişi yurtdışından örgütlemeye gidecektir.

sovyetler sınırdan giriverdiğinde bu plan da doğrudan çöpe gitmiştir. sovyetler daha önceden girmeye de niyetlidir ancak pasifik kıyılarında japonya ile saldırmazlık anlaşmasını tam imza edememişlerdir. 15'inde japon-sovyet saldırmazlık anlaşması imzalanınca 17'sinde polonyaya girilmiştir. girildiği gibi de polonya-sovyet saldırmazlık anlaşması çöpe atılmıştır. bu anlaşma yırtıp atmalar ikinci dünya savaşı boyunca sürecektir. almanya aynısını rusyaya 1941'de, sovyetler 1945'te japonyaya yapacaktır. diplomatik açıdan da çok ilginç bir 10 yıldır bu.

varşova kuşatılmış polonya ordusu komple geri çekilirken bir de rusların girmesiyle herhangi bir operasyonel ya da taktik savunma planı vardıysa da artık yalan olmuştur. rusların ana saldırı istikameti minsk'in 50km kadar güneyinde (uzda havalisinde) toplanan yoğun bir tank konsantrasyonunun mir ve navahrudak üzerinden grodno'ya girmesi gibi görünmektedir. ayın 17'sinde süvari ve piyade ağırlıklı kuzey grubu navahrudak havalisine erişip bir günde 93km katetmişlerdir. hafif zırhlı güney grubu ise 197 km'lik bir sprint yaparak vavkavisk havalisine gelmişlerdir. bu gruplar ufak çatışmalarla 21 eylül'de birleşerek grodno'ya saldıracak ve 23 eylülde suwalki üzerine taarruz ederek sovyet nüfuz alanını çizecektir.

komutayı alan edward rydz-smigly sovyet sınırını tutan polonya birliklerine ruslara saldırmamalarını ve geri çekilmelerini emreder. cephe genelinde bu emre uyulur ancak polonya ordusu kaos koşullarını yaşadığı için iletişim her kademede iyi değildir. bu emri alamayan birkaç polonya birliği ruslara ateş açacak ve küçük çaplı ancak mühim çatışmalara sebebiyet verecektir.

grodno savaşı

ülkenin bu kısmındaki leh birliklerinde asker ve malzeme kalitesi o kadar kötü ve yetersizdir ki antitank timleri oluşturmuş leh alaylarında top bulunamamaktadır. mecburen gazyağı ve terebentin şişeleri ile molotof kokteylleri hazırlarlar. ancak o sıralarda bu icadın adı henüz molotof kokteyli değildir. onun için (bkz: kış savaşı) 3 ay daha finlileri beklemek lazımdır. grodno doğu polonya'nın büyükçe bir şehridir. varşova'nın doğusundaki her yer gibi batıya oranla çok izbe endüstrileşmemiş bir görünüm hakimdir. burayı izciler, polis memurları ve deneyimsiz ihtiyatlarla dolu 3000 kadar savunmacı tutmaktadır.

ruslar buraya 15. tank kolordusuyla girerler. ruslar tabii piyade desteğinden mahrum garip bir saldırı meydana getirdikleri için şehirlerde zırhlı savaş gibi bir derde de balıklama dalmışlardır. 23 kadar zırhlı araç ve tank kaybettikten sonra topçularını getirerek grodno şehir merkezini dümdüz olana kadar bombalarlar. leh askeri kurmay heyeti litvanya'ya geçebilmek için şehri terkeder ancak alelacele kaçarken bir savunma ya da teslim direktifi vermedikleri için çatışmalar bir süre daha devam eder. grodno teslim olduktan sonra ruslar 300 kadar içlerinde genç çocuklar olan savunmacı kafilesini kurşuna dizer.

ülkeyi terk aşaması

grodno'nun da kaybıyla polonya hükümeti için savaş polonya içinde artık sürdürülemez bir hale gelir. bir genel emir yayınlayarak bunu yapmaya ehil askeri ve sivil tüm erkanın ülkeden kaçarak tercihen fransa'ya ulaşarak tekrar organize olmalarını ister. almanyayla ya da rusyayla barış görüşmelerine falan başlamazlar.

bunu yapamayacak iki eli almanlarla ya da ruslarla kanda olan birlikler savaşmayı sürdürürler. krakow ve lublin orduları tomaszow lubelski havalisindeki bir başka savaşta çok feci hırpalanır. 22 eylül'de slovak-alman taarruzundan evvel davranan sovyetler lvov'u alırlar. stalin 20 sene önce alamadığı intikamını böylece almış olur. ancak polonya ordusundan intikamını ayrıca alacaktır (bkz: katyn katliamı)

varşova 28 eylül'e kadar savunulur. modlin kalesi 16 gün dayandıktan sonra varşova'nın düşüşünün ertesi günü 29 eylül'de teslim olur. hitler eylül'ün son haftasında danzig'e bizzat giderek "polonya'nın bir daha versailles anlaşmasıyla falan asla dirilemeyeceğini" söyleyen bir konuşma yapar.

6 ekime kadar ufak tefek çatışmalar, yenilgiler ve sovyet nkvd'sinin ele geçirdiği kimseleri vurmasıyla geçen bir süreçten sonra tüm operasyonlar biter.

polonya hükümeti etrafta savaş dönerken tüm leh hazinesini toplayıp romanya'ya götürmeyi ve buradan gemilerle ingiltere'ye altın olarak götürmeyi başarmıştır. az buz değil tam 75 ton altındır bu. hükümet de aynı gemiyle londra'ya inerek sürgündeki polonya hükümeti olarak yaşamını sürdürecektir. ancak rusların en sonunda polonya'da kukla komunist bir devlet kurmasıyla o iş çok acıklı bitecektir ancak o da başka bir yazının konusudur.

leh ordusuna bağlı esir olmamış askerler yapabildikleri her yolla fransa ve ingiltereye ulaşarak buradaki özgür leh ordusuna katılmaya başlar. ancak bu çok uzun ve tehlikeli bir yoldur. romanya - yugoslavya - yunanistan gibi ülkelerde beş parasız kendi öz imkanlarıyla bunu yapmaya çalışan binlerce askerden çoğu yollarda telef olacaktır. bir ateşkes ya da barış anlaşması imzalanmadığı için alman esaretindeki bütün polonyalı askerler savaşı stalag kamplarında, bütün subaylar ise oflag kamplarında geçirecektir. rusların ele geçirdiği askerler bir süre sonra bırakılmakla sovyet güdümündeki armia ludowa'ya katılmak arasında bir seçime zorlanacak. esir bütün polonya subayları ise (neredeyse 28000 tanesi) tek tek kafalarından tabancayla vurularak öldürülecektir. tekrar (bkz: katyn katliamı)

savaş sonrası durum

polonya ortadan kalkmıştır. almanlar işgal ettikleri toprağın bir kısmını doğrudan almanya'ya ilave ederler. poznan ve wartha nehri havalisi reichsgau wartheland adıyla bir gau (eyalet) haline gelir ve valisi (gauleiter) atanır. buradaki bütün polonyalı nüfus ise doğuya sürgün edilir. wartha'nın doğusundaki polonya için söylenecek bir bu kadar daha yazı vardır ancak o iş iki farklı açıdan incelenmelidir. polonya'daki yahudiler herkesin de malumu olduğu üzere holokost denen bir kıyma makinesine girmiş ve çok azı bundan sağ çıkmıştır. okumuş etmiş tüm polonyalılar toplanarak ortadan kaybolmuş, polonya bir köle ulus haline getirilme aşamasına varmıştır. doğu avrupa'nın almanlaştırılması başlığında o konuyu daha derinlemesine açmıştım okuyunuz.

harekatın genel askeri analizi

* teorinin pratiğe bu denli kusursuz döküldüğü bir harekat askeri tarihte çok yoktur. bir örnek düşünün ki 20 yıl öncesinin savaş anlayışı tüm dünyada hüküm sürüyor. ancak generalleriniz vs barış zamanında oturup buna alternatifler geliştiriyor, kitaplar yazıyor. siz eskiyi 10 yıldan az bir sürede komple rafa kaldırarak yeniyi komple standartlaştırıyorsunuz. teori tank diyor, yeni dizaynlar çıkartıyorsunuz, teori yakın hava desteği diyor en isabetli pike bombardıman uçağını icat ediyorsunuz (bkz: stuka) böylesi bir doktrin modernizasyonunun meyvesini yemek herkese nasip olmaz. almanlar derslerini çok iyi çalışıp gelmişlerdir. bu sınavda aldıkları notu o yüzden haketmişlerdir.

* almanlar blitzkrieg'i tam anlamıyla test etmişler ve dünya aleme birinci dünya savaşından nasıl bir ders çıkardıklarını göstermişlerdir. 31 ağustos 1939'da savaştan bir gün öncesinde dünyada hakim görüş kısıtlı saldırı, baraj bombardımanı, ağır tahkimat, süvari operasyonları iken polonya'nın üzerinden geçildikten sonra hakim görüş artık zırhlı birliklerin yakın hava desteği ve yakın izleyen piyade ile herkesi hacamat etmesidir. doktrin değiştiren, ezber bozan, game changer bir harekat olmuştur. bundan sonra almanlar burada deneyim kazanan orduyu fransa sınırına yığıp bir blitzkrieg'de onlara yapacak, polonya'nın üç katı büyüklüğünde bir devleti de 6 haftada devireceklerdir. işin aslı polonya harekatında çıkan dersleri çalışan müttefik tarafında kimse yoktur. aval aval bakmaktadırlar. bu da onlara çok pahalıya mal olacaktır.

* polonya ordusunun yerleşim dispozisyon konusundaki büyük yanlışları askeri tarihte en çok eleştirilen şeyleridir. polonya silahlı kuvvetlerinin harekat boyunca kolordu seviyesinde açık alanda manevra yaptığı örnek yazıyla üçtür. ordu seviyesinde bzura hadisesinde bu birdir. 1 milyon asker elinde hiç insiyatif olmadan düşmanın elinde düşmanın kararlarıyla oyuncak edilmiştir. satranç oynarken tüm siyah piyonları beyaz hattan başlatmak gibi, ilk saldırıyı yapan düşmana bu kadar yakın başlayınca düşmandan insiyatifi almanın yolu artık kalmıyor. kendi ordunuzla rezil oluyorsunuz.

* polonya'da nehir geçişleri dışında bir yükselti olmayışı mobil savaşı çok kayıran bir hadisedir demiştim. aslında lehlerin tankın ne olduğunu bilerek süvariye deli gibi yatırım yapmasındaki asıl amaç atın üzerinden hiç inmeyip ona buna gallop hücum eden bir süvari sınıfını çok sevmelerinden değil, mobil piyade fikrine daha sıcak bakmalarıdır. o yaldır yaldır koşan atların tepesindeki süvari erleri piyade olarak savaşmaya hazırdır. çoğu havan topu da taşımaktadır. antitank tüfekleri de vardır. bu süvari tugaylarının çoğunluğu atı ve süvari manevralarını biniciyi uygun pozisyona intikal için kullanmaktadır. o pozisyon bulunduğunda at inilmekte, savaşılmakta, tekrar intikal gerektiğinde at binilmektedir. tabii vakit oldukça süvari hücümunu da es geçmemektedirler ama leh ordusuna tanka atla mızrakla charge ettiler demeden önce askeri gerekçelerini altyapıyı bilmekte de fayda vardır.

* stuka bu savaşın gerçek kazananlarından biridir. karşısına hızlı ve sert vuran bir avcı uçağı dizaynı çıkmadığı için çok ama çok başarılı olmuştur. stuka'nın daldığı alandaki düşman piyadesi için o canavar düdüklerinin ve sirenlerin psikolojik etkisi inanılmazdır. yakınlara bir stuka saldırısı var diye silahını atıp kaçan binlerce kişi vardır. ancak bunlar stukaların zaferin altın anahtarı gibi çok haketmediği bir imajı da edinmesine yol açmıştır. fransa seferinde de bu imajını iyice perçinleyecek sonra ingiltere göklerinde spitfire ve hurricane uçakları varken o imajını çok kötü kaybedecektir. uzun vadede polonya seferindeki stuka dizaynı başarısı tüm alman kurmayının stratejik bombardıman fikrinden iyice uzaklaşmasına yol açacaktır. bunun nedeni de şudur. elde stuka gibi bombasını iğne deliğinden geçirecek kadar isabetli ve yan ürün olarak psikolojik baskı uygulayan bir uçak var. 1000 kg kadar bomba taşıyabiliyor. almanlar olarak e o zaman bunu her yola getirelim her görevde kullanalım diyorsunuz. isabet en önemli faktör haline geliyor. oysa ki stratejik bombardıman denen hadise, yani 4 motorlu uçaklarınızı düşmanın endüstri altyapısına sokmak o fabrikaların ürettiği tankı uçağı stukaların pinpoint yoketmesinden daha efektif bir savaşa yol açıyor. ama stuka bu kadar başarılı olunca tabii gözünüz kör oluyor, halı bombardımanında hedeflerin %5i ila %15i ancak vurulabiliyor ne gereği var israfa, stuka %100 vuruyor diyip duruyorsunuz.

işte b17 uçankaleler almanya göklerine 1000 adet geldiğinde 4 yıl sonra göreceksiniz o %15 nasıl bir şeymiş. yakın hava desteği her şeyin cevabı değil.

insanın üzerine bir stuka dalmasının nasıl bir şey olduğunu şu dunkirk videosuna bakarak bir miktar anlayabilirsiniz:

* polonya'nın yokolup gitmesi batılı müttefiklere çok değerli bir takım hediyeler getirmemiş de değildir. alman donanması ve ordusunun telsiz haberleşmesi için kullandığı enigma şifreleme aygıtına ilişkin bilgiler ingiltere'ye polonyalılar aracılığıyla gelir. lehler aslında enigma'nın ticari bir versiyonunu 1930'ların başında şansa bir şekilde ele geçirmişler ve varşova'nın kabaty mahallesinde bir kriptoloji enstitüsünde (biuro szyfrow) bu ilk versiyon enigma varyasyonlarını kırmayı becermişlerdir. marian rejewski adında dahi bir matematikçileri de vardır. bu bilimadamları ve notları harekattan sonra ingiltere'ye kaçarak bletchley park'ta alan turing'in alman şifresini kırmasının en büyük sebebi olacaktır.

* çok bilinmeyen bir diğer trivia ise, almanların harekata başlarken tüm araçlarında kullandığı dev beyaz haçların lehler tarafından nişan tahtası olarak değerlendirilmesi sonucunda almanlar balkankreuz tarzı iki renkli haça dönmüş boyunu da ufaltmışlardır.

harekatin materyal analizinde ise alman üstünlüğü tartışılmaz biçimde üstündür.

iki tarafın standart ekipmanını yanyana koyup bakarsak daha kolay anlaşılıyor. piyade tüfeklerinde her iki taraf ta mauser 98 dizaynlarıyla savaşmaktadır.

makineli tüfeklerde ise alman mg-34 genel maksatlı makineli kavramını dünya literatürüne sokarken lehler wz28 gibi şarjörlü dizaynlara yönelmiştir. polonya o sınırlı endüstriyel yeteneğiyle böylece piyadeye ayrı, ağır makineliye ayrı, tankın uçağın makinelisine ayrı dizayn ve üretim tesisi ayırmaktadır. almanlar ise piyadeye de tanka da araca da motora da mg-34 üretmektedir. almanların bu öngörüsü çok tutmuş, bu sistem bugün standart hale gelmiştir.

tabancalarda polonya kendini alıp wz.35 radom gibi efsanevi bir tasarım yapmayı becermiştir. bu silah o kadar büyük bir prestij objesi olacaktır ki alman ordusunda 1945'te berlin savaşı enkazında bile hala milletin belinden çıkacaktır.

araçlarda alman tank dizaynları panzer.1, panzer.2, panzer.3 ve panzer.4 tasarımlarıyla polonya'da boy göstermiştir. bunların üstüne çekoslovakya'da ele geçen bir miktar 38t tanklar da başarıyla görev yapmıştır. lehler ise ithal fransız ve ingiliz tanklarıyla modası geçmiş bir doktrinle savaşmaktadır.

lehler bunun da üzerine tanket ile uğraşan buna kaynak ayıran tek güçtür. kendilerine de çok bir faydası dokunduğu söylenemez.

uçaklarda almanlar avcı olarak messerschmitt bf109 a-b-c-d ve bf110 a-b modellerini başarıyla kullanmaktadır. leh hava kuvvetlerinde pzl.11 tek iş görebilen tasarımdır ancak parasol kanatları ve açık kokpitiyle bf109 ve bf110 ile aşık atacak kapasitesi yoktur.

hafif bombardıman uçaklarında almanlar ju-87 a ve b modeli stukalar ile operasyonun kaderini çok değiştirmişlerdir. lehler ise pzl.37 los ile başarılı bir model geliştirmişler ama kullanmak çok nasip olmamıştır.

bombardıman uçakları he-111 , do-17 ve ju-88 yine çok başarılı olmuştur. lehler ise ağır bombardıman uçağı bulundurmamaktadır.

Çayınızı Kahvenizi Alın Gelin: Tarihi Değiştiren ve Hitler'in Sonunu Başlatan Stalingrad Savaşı