louisiana satışı ufkunuzu açabilir

amerika'nın st. louis şehri, ki ismi 14. louis'den geliyormuş, lousiana eyaletine ismini veren şehir. şehri kuranlar fransızlar. eyalet dediysek, 1800'lerin başındaki büyüklüğü devasa. amerika'nın 3'te 1'ini kaplayacak boyutta.

işte bu bölgeyi amerika, 1803 yılında fransa'dan satın almış. fransa'nın başındaki isim ise napolyon. 15 milyon karşılığında yapılmış anlaşma. tabi o zamanlar bu çok büyük bir para olsa gerek, belki de milyar dolarlar. napolyon ve fransa, bu parayla avrupa'da acilen ihtiyaç duyduğu gücü sağlamak istemiş.

bilmedikleri nokta ise, bu bölge haritalanmadığından, aslında sandıklarından çok daha büyükmüş. mississippi ve missouri'nin kesişim havzasını satmışlar, gerçekte ise bu nehir havzası en güneyden en kuzeye, dediğim gibi amerika'nın 3'te 1'ini kaplıyormuş. o yıllarda amerika'nın sadece doğu'daki 3'te 1'lik kısmı haritalanmış ve boyutları biliniyormuş. geri kalan orta, ve özellikle batı ise, hiç bilinmiyormuş.

yani bu satış olmasa ve fransa'nın bir kaç katı büyüklüğündeki bir bölgeyi sattıklarını bilseler, belki satmayacaklar ve bugün ortada çok daha ilginç bir amerika haritası bulunacaktı.

gerçekten de tarihin en kârlı gayrimenkul işi olmuş.

düz mantıkla yaklaşıldığında "böyle bir saçmalığı napoleon nasıl yapmış?" diyebilirsiniz

zira bugün abd topraklarının dörtte biri bu satış sayesinde abd'ye geçmiş.

ancak kazın daha birçok ayağı var. o topraklar hali hazırda yedi yıl savaşları sonucunda kaybedilmiştir. fakat fransa 1800 yılında ispanya ile yaptığı gizli anlaşma sonucu louisiana'yı geri almıştır. ancak bu geri alış daha çok kağıt üstündedir. bölgenin yönetimi yine ispanyollarda kalmıştır. ayrıca o yıllarda fransa savaş halindedir ve deniz savaşlarında ingiltere'ye karşı pek şansı yoktur. bu durumda o toprakları yönetmesi pek mümkün değildir. sonuçta fransa zaten yönetmediği bu toprakları para karşılığı abd'ye satıvermiştir. hatta öyle ki fransa'ya bu toprakların resmi transferi satış anlaşması imzalandıktan daha sonra olmuştur. hem zaten satmasaydı 1815'te kaybettiği savaş neticesinde yine elinden çıkacaktı. böylece hiçbir hayrını görmeyecekti.

amerika birleşik devletleri ve dolayısı ile tüm dünya tarihini toptan şekillendiren bir olaydır bu satış

her ne kadar thomas jefferson'a bu alışveriş sebebi ile büyük bir muhalefet olduysa da, sıradan halkın gördüğünden çok daha önemli getirileri olması ve muhtemelen şu an bildiğimiz durumdaki amerika birleşik devletleri'nin var olmasını sağladığı için aslında diplomatik bir başarıdır.

acaba öyle mi? tabii bunu thomas jefferson becermiş olsa idi diplomatik başarı diyebilirdik ama diyemiyoruz çünkü bu alışveriş için napolyon'u asıl ikna eden kendisi değildi. "kimdi peki?" sorusuna cevap vermezden evvel, "neden bu kadar önemli?" sorusuna cevap verelim.

thomas jefferson'dan önceki başkan john adams yönetiminin son döneminde çıkan quasi savaşı sırasında fransızlar zaten belini doğrultmaya çalışan ve ingilizlerin elinden kendilerinin kurtardığı amerika birleşik devletleri'ne günümüzdeki değeri ile yaklaşık iki yüz milyon dolarlık zarar verdiler. tamamı denizde geçen bu savaşlar sırasında amerika birleşik devletleri'nin ticaretinin bağlı olduğu donanması büyük zarar gördü. üstelik fransızlar hiç kara savaşına girişmemişlerdi, çok muhtemeldir ki böyle bir durumda amerika birleşik devletleri hikayesi ya tamamen sona erebilir ya da sömürgeleşmiş sıradan bir devlet haline gelebilirdi.

thomas jefferson böyle bir olayın ertesinde fransa ile diplomatik ilişkilerini iyileştirmeye karar verdi fakat öte yandan abd'nin, en önemli tıcari partnerlerinden olan hispaniola adası [günümüzdeki haiti ve dominik cumhuriyeti] üzerinde fransa ile çıkarları çatışıyordu.

bu koşullarda, napolyon'un ilgisini doğuya yönelmek yerine amerika kıtası çekse idi, başarılı olması düşük bir olasılık değildi ve bundan en çok zarar görecek olan da abd olacaktı. bu yüzden aslında basitçe napolyon ve fransa'nın taşı tarağı toplayarak amerika kıtasından çekilmesi şeklinde nitelendirilebilecek bu olay thomas jefferson'ın arayıp da bulamayacağı fırsattı.

peki napolyon'un bu hareketi yapmasının sebebi neydi? buna dair, yukarıdakinden bir başka görüş de napolyon'un doğuya hareket isteği ve louisiana'da bulunan aedes aegyptı adlı ve sarı humma bulaştıran sivrisinek.

napolyon'un louisiana'daki personelinin %60'ını, ayrıca üst düzey generallerini de öldüren ve o dönemde tedavisi bulunmayan bu hastalık, temiz su ve yiyecek bulma sorunu ile birleşince askeri gücüne çok güvenen napolyon muhtemelen, "burası ile uğraşacağıma gider doğuya doğru genişlerim" diye (ve muhtemelen "oh nasıl geçirdim amerikalılara, bok gibi yeri kakaladım" düşünerek) avrupa'yı ateşe vermeye karar verdi.

geride sorunları günümüzde hala çözülememiş ve yolsuzluk, fakirlik ve açlık ile savaşan, haiti ve dominik cumhuriyeti'ni bırakarak.

ABD'nin başka bir büyük toprak kazanımıyla ilgili bilgi edinmek isterseniz