abdülhamid’in oto piyanosu dedikleri şey, aslında otomatik çalan bir kuyruklu piyano ama öyle sıradan bir piyano değil; bizzat ii. abdülhamid için almanya’da, hamburg menşeili m. f. rachals & co. tarafından üretilmiş. şu an beylerbeyi sarayı’nda, havuzlu salon diye geçen mekanda takılıyor.

olay şu: padişah efendinin favori 38 bestesini kendi kendine çalabiliyor bu alet. yani adam odaya giriyor, "şunu bir çalayım" demiyor; alet zaten kendi kendine takılıyor. dönemin müzik zevki, ne dinlenirmiş, padişah ne severmiş gibi detayları öğrenmek isteyenler için bayağı nostaljik bir kaynak.

hem teknolojik hem müzikal olarak zamanının ötesinde bir oyuncak. otomatik piyanoyla sarayda playlist dönüyor, düşünün yani.

abdülhamid’in lost & found oto piyanosu

ii. abdülhamid zamanında olay biraz “her çocuğa bir tane, hanıma da küçük boy” mantığıyla ilerliyor; zat-ı şahane, hamburg’dan tam dört adet oto piyano sipariş ediyor. küçük kadın efendi’ye bir tane, çocukların odalarına da diğerlerini serpiştiriyor. yetmiyor, 1907’de ekstra olarak bir de kuyruklu versiyon getirtiyor. bu lüks alışverişin arkasındaki bürokrat: kostaki musurus paşa. piyanoların üreticisi m. f. rachals & co. ama alışverişi kastner & co. aracılığıyla yapıyorlar; yani iş sadece tuşlara değil, bağlantılara da bakıyor.

şimdilerde beylerbeyi sarayı’nda, havuzlu salon’da takılan bu kuyruklu oto piyano, aslında abdülhamid’in tahttan indirildikten sonra ev hapsinde geçirdiği yılların sessiz yoldaşıymış ama işin garibi, saraya ne zaman nasıl girdiği tam olarak bilinmiyor. kayıtlar diyor ki: “ahşap içecek dolabı.” resmen piyanoyu bu isimle arşivlemişler.

cumhuriyet döneminde saray piyanolarının bakımını üstlenen vasil yakovidis sayesinde bu “dolap”ın arada sırada yağlanıp bakımı yapılmış ama zamanla ortadan kaybolmuş, tahrip oldu zannedilmiş vs. ta ki 2021’de, piyanist tutu aydınoğlu ve tarihçi nuray ocaklı bu gizemli enstrümanı tekrar bulana kadar.

abdülhamid'in playlist'i

şimdi bu oto piyano öyle rastgele tıngırdatmıyor; içinde dönemin bayağı saygıdeğer eserleri kayıtlı. liszt var mesela - romantik dönem deyince akla gelen ilk isimlerden. yanında moszkowski çalıyor, gounod (guno diye de geçer) da araya giriyor. yani klasik batı müziği eksik değil ama olay sadece “batılı besteciler çalıyor” boyutunda da değil; işin içine yerli ve milli dokunuşlar da katılmış. necip paşa’nın bizzat bestelediği orijinal hamidiye marşı da var içinde. bir de “türk muhafızları” diye bir eser geçiyor, tam padişah kafası.