ismaililer olarak da bilinen haşhaşiler varlıklarını (1090-1275 arasında) iki yüzyıl sürdürmüştür. thugların aksine politik hedefleri olan bir organizasyondu bu. amaçları politik ve dini kurumları birbirinden ayrılamayan bir din olan islam'ı gerçekleştirmek veya saflaştırmaktı. thuglarla kıyaslandığında çok az ölüme ve ekonomik zarara sebep olsalar da haşhaşiler birçok ülkenin devlet düzenini ciddi biçimde tehdit ediyordu ki özellikle iran ve suriye'de yaygın olan selçuklular için büyük tehlike oluşturuyorlardı.

weber (1955, s.2)'in de dikkati çekmiş olduğu üzere islam her zaman bu dünyadaki sosyal düzeni değiştirecek ahlaki bir mesajı yaymaya önem veren bir dindi. islam içerisinde terör ise hinduizm içerisinde olmayan ek bir özelliğe sahipti. thuglar üç öğe ile alakalıyken (saldırgan, kurban ve tanrı) haşhaşiler dördüncü bir öğeye ulaşmaktaydı: düşünceleri dikkat çeken olaylara çekilebilen genel veya ahlaki bir kitleydi bu. kendileri ile ilgilenen çoğunluklara ulaşmak için kitle iletişim araçlarına ihtiyaç yoktu zira öldürmeye niyetlendikleri kurbanlar kutsal yerlerde ve saraylarda katledilmektedi özellikle de bayram gibi çok fazla tanığın olduğu günlerde öldürülmektelerdi.

dikkat çekmek ile anlaşılmak iki farklı şeydir ve durumun amacı bir kitle yaratmak ise tehdit edilenler teröristin mesajına kendi yorumlarını katarak tehdidin algılanmasını düşürmeye çalışırlar. bunu yapabilmeleri ihtimali eğer saldırgan yaptıklarından pişmanlık duyarsa veya en azından kaçarsa en fazlaya çıkar. ancak katiller loncasının doktrinleri her iki ihtimali de yokedecek biçimde yapılmış gibidir. yaptığı eylemin kitlesel bir nitelik kazanmasını amaçlayan bir kişinin kaçması pek mümkün değildir zaten. haşhaşiler yollayacakları katili hayatta kalabileceği düşüncesini bile aklına getirmeyecek biçimde koşulladıklarından kaçmayı bile denemez. silahı bir bıçaktır "ne zehir ne ok hep bıçak" ve bu silah seçimi bile onun yakalanmasını veya öldürülmesi için özel olarak tasarlanmıştır denilebilir. pek zaman "(katil) kaçmak için bir teşebbüste bulunmaz ve hatta bir görevden sağ çıkmanın utanç verici bir olay olacağı konusunda bir ima bile vardır". on ikinci yüzyılda yaşamış olan bir batılı yazarın kaleminden alırsak "aralarından birisi bu şekilde ölmeye karar verdiğinde şefin kendisi "kutsanmış" olarak addedilen bıçakları kendi elleriyle verir." (lewis 1967, s. 127)

şehitlik, yani ölümü insanlara "gerçeği göstermek" adına gönüllü olarak kabulleniş, mesaj verme kaygısı taşıyan dinlerin merkezi ve hatta kritik denilebilen bir metodudur. bu sayede inananların şüpheleri yok edilir ve dini yayma kolaylaşır. haşhaşileri anlamak müslümanlık içerisindeki şehitlere, özellikle islam düşmanlarını öldürürken olan şehitliğe, verilen önemi kavramadan mümkün değildir. haşhaşi eğitimi açıkça takipçilerini şehitlik için hazırlayan bir eğitimdi. katilleri adlandırmakta kullanılan fidayeen (kutsanmış veya adanmış olanlar anlamına gelir) kelimesi onların (thugların kurbanları gibi) kendilerini bütün günahların pişmanlığından azat etmiş ve dolayısıyla "cennete girmeyi" haketmiş dini kurbanlar olarak görüldüğüne işaret eder. (kohlberg 1976 s. 72)

hinduların tarihi sonu gelmez bir daire şeklinde düşünmesi thuggeeleri mümkün kılmıştır. mesaj kaygılı dinler ise tarihin bütün insanların mesajı duyup anlamasıyla gerçekleşeceği şeklinde unilateral bir bakışa sahiptir. bu amacın gerçekleşmemesi yüzünden bu dinler periyodik olarak varolan ikiyüzlü dini kurumların çürümesi yüzünden dinin gerçek mesajının olacak olan normal ötesi olaylarla ortaya çıkarak toplumun inancının yenileneceğine dayanan binyılsal hareketleri oluştururlar.

islami binyılcı hareketleri büyük ölçüde (azınlık olan) şiilerle alakalandırılır. zira onlar bir mehdinin ortaya çıkarak ortodoks kurumlara karşı yapacağı kutsal savaştan sonra islam'ı temizleyeceğine inanırlar. bir dizi yahudi ve hristiyan mehdi hayallerinde şiddet var olabilir veya var olmayabilir ancak "mehdici teorinin temel kısmı cihadı mükemmel bir sosyal düzenin ortaya çıkartılması sürecinde yapılacak silahlı devrimsel bir mücadele metodu" olarak yorumlar. (hodgkin 1977 s. 307) inananın görevi mehdi gelip onu çağırana kadar inancını bütün tutmaktır. inanan kişiyi düşman müslümanlar arasında korumak için şiiler dini dissimulation'a yani takiyyeye izin vermiştir. ayrıca saf olanların inançlarını, günümüzde savaş sırasında kandırmaca nasıl maruz görülüyorsa, saklamalarına da izin vardır. eğer bir fırsat çıkarsa şiiler "dillerini kullanmalı" veya dini inançlarını açıkça yaymaya çalışmalıdır ancak kılıçların çekilmesi mehdi'nin gelişinden sonra olacaktır.

haşhaşler diğer müslümanlara karşı kılıçların çekilmesini, gerçekten inanan kişinin başka silahlar kullanabilmesi ve hatta mehdi'nin gelişini hızlandırmak için yapması gereken şey olarak yorumlamıştır. bu bağlamda belli silahlara dini önem atfeden daha önceki islami binyılcı hareketlerine benzerler. sekizinci yüzyılda varolan bazı kültler kurbanlarını boğmuş ve hatta bir tanesi kurbanlarını tahta sopalarla ölene kadar dövmüştür. (friedlaender 1907, 1909; watt, 1973, s. 48) her durumda seçilen silah kaçışı engellemekte ve şehitliği vurgulamaktadır.

haşhaşiler dinlerinin "dillerini kullanarak" gerçek anlamını diğer müslümanlara yaymaya çalışan misyonerleri organize eden daha aktif şii elementlerden köklenmiştir. her ne kadar kökleri iran'a dayansa da pek çoğu mısır misyoner okullarında eğitilmiştir bu misyonerler. mısırdaki şii (ismaili) devletinin binyılsal doktrinleri destekleme özellikleri azalınca haşhaşilerin kurucusu kendi bağımsızlığını ilan etmiş, alınamaz olarak görülen birkaç dağ kalesini ele geçirmiş ve onları bütün anlamda mültecilere açmıştır. burada haşhaşilerin kanunun yok olduğu ve insan doğasının mükemmelleştiği harmoni içerisinde anarşik bir durum olarak tarihin mesihsel tamamlanmasını öngören sistematik bir gnostik teoloji oluşturduğunu görüyoruz.

thuglar gibi haşhaşiler de devlet sınırları arasında sürekli hareket halindelerdi. ancak ikisi arasındaki farklar önemlidir. thuglar kendilerini kar ve kendilerinin o prensin ülkesi dışarısında hareket etmelerine söz vermeleriyle koruyacak prenslerle anlaşmalar yparken haşhaşiler islam'ı tekrardan tek bir topluluk olarak oluşturma amacını güttüklerinden doktrinleri gereği varolan bir islam devleti içerisinde var olamayacak uluslararası bir komplo oluşturma hedefindelerdi. dolayısıyla dağınık dağ kaleleri veya şehir devletlerinen oluşan kendi devletlerini kurmak zorundalardı.

belki de tarihte ilk defa bir devletin temel varoluş amacı uluslararası terör yaratmaktı. devlet bir dizi gerilemeden sağlam çıkacak, ve sağlam çıkan, etkili ve dayaniıklı bir organizasyonun yaratımı için imkanlar sağlıyordu. daha önceki binyılsal birliktelikler çok dağınıklardı, üsleri rahatlıkla ulaşılabilir haldeydi ve onların sonuç olarak önemsizlikleri tarihçilerin bile onları kaale almamasına yolaçıyordu ki onları bize bilinebilir kılacak tek kaynak tarihçiler idi. izolasyon haşhaşilere yarı monastik bir yaşam sürdürmelerine ve liderler, misyonerler ve fidayeen yetiştirmelerine imkan verecek hem alanı hem de zamanı sağlıyordu. 50 yıl sonra şehir merkezlerindeki popüler desteği kaybetmelerine rağmen 150 yıl, ki moğol ve arap orduları devletlerini yoketmeseydi daha da uzun sürebilirdi bu varlık, varlıklarını sürdürmüşlerdir. (hodgson, 1955 s. 115)

işlerini kolaylaştırmak adına, kendilerine sempati duyan şehirlerde kendilerine destek veren hücreler ağı oluşturmuşlardır. pek sık olarak devlet içerisinde anahtar rol oynayan kişiler, ama rüşvet ile, ama korkutma ile, ama kendilerinden yapmayla, haşhaşilere destek vererek onlara iç destek vermiştir. ortodoks müslümanlar içeriden verilen desteğin önemini anladıklarından haşhaşiler algıları düşmanlarını dost olarak gösterip manipüle etmiş, şüpheleri ve kafa karışıklığını arttırmışlardır.

başarılı bir suikast politikası, öldürme eylemini misyonerleri korumak için gerekli bir ölçü olarak kabul edilmesine bağlıydı. bu sayede fidaykeen gibi profesyonel askerler, konvoyun kendisi saldırıya uğramadıkça savaşa girmeyen silahlı gemi eskortlarına benzetilirdi. (tugwell, 1979 s.62) kurbanlar, uyarıları dikkate almayan dini veya politik liderler olup bu kaale almayışları yüzünden yeni vaaz'ın duyulmasına engel olmak ve islam içerisindeki çürümenin karmaşıklığını gösteren insanlar olarak kendilerine yapılacak bir saldırıyı üstlerine çekiyorlardı.

haşhaşi efsaneleri, her binyılcı grubunkiler gibi, aydınlatıcıdır. aralarından bir tanesi fidaykeen ile kurbanın ilişkisine dairdir. haşhaşiler genç bir üyeyi, devlet içerisinde yükselmiş bir memurun hizmetine verir. bağlılığı ve becerisi ile efendisinin güvenini yıllar içerisinde kazanan genç hizmetkar uygun bir zamanda bıçağı efendisinin sırtına saplayacaktır. kişisel veya normal hislerden olan bu olağanüstü bağışıklıkları yüzünden diğer müslümanlar tarafından "haşhaş yiyiciler" (hashashin) olarak adlandırılmışlardır. (her ne kadar kanıtlar herhangi bir uyuşturucunun kullanıldığını göstermese de takiye doktrini ve eğitimlerinin çocukluktan itibaren başlaması belki fidaykeen davranışını açıklayabilir) efsane de önemlidir çünkü bu duyulduğunda kitlenin bir tepki duymasına yolaçar. her yerde haşhaşiler korku ile karışık bir saygı duyurmuştur. kendi davalarına yakın olan insanlar bu adanmayı takdire şayan bulurken, kendilerine düşman olanlar bunu nefret dolu, iğrenç ve insanlık dışı bir fanatiklik olarak görmüştür. daha az belli olan ancak daha da ilginç olan şey, belki de ikisinin arasında kalan nötrlerin tepkisini görmek açısından bir ipucudur bu, katil teriminin ortaçağ avrupasındaki anlamının değişmesidir. en başta adanmışlığı imleyen bu kelime daha sonra hainlik ile öldüren kişiyi niteleyecektir (lewis 1967, s.3)

bir suikast planının potansiyel kullanımı bellidir. dramatik bir biçimde ayarlanmış suikastler, bir olaya dikkatleri inanılmaz bir biçimde çeker. müslümanlık bağlamında da iktidarın kendisi oldukça kişiseldir "bir sultan öldüğünde orduları otomatik olarak dağılır. bir emir öldüğünde toprakları karmaşa içine girer" (hodgson 1955, s. 84). savaşa bir alternatif olarak düşünüldüğünde bu suikastler ahlaki bile görülebilir. katil belki ayrımcı olabilir; güçlü ve suçluya saldırırken olayda büyük ölçüde masum olan çoğunluğa dokunmaz.

bir suikast poltikasının yarattığı problemler zaman içerisinde belli olmaktadır. bir dizi suikast olayların normal gidişhatı içerisinde yoğun bir sosyal düşmanlık yaratmalıdır; bazı liderlerin sahip olduğu popüler tanınma varolacaktır ve suikastlerin kendisi bir hainliği imleyecektir. "savaş içerisinde iyi niyet olabilir ama bu, önceden uyarmadan yapılan cinayette yoktur. her ne kadar müslümanlar... sıkça ... suikasti uygun ve ... sık ve kabul edilen bir politika olarak görse de bu (suikast) politika hem onları hem de bütün insanlığı korkutan bir hale gelmiştir" (hodgson 1955, s. 84). benzer bir mantık immanuel kant'ı (1948 s. 6) katilleri kullananları da suçlu olarak nitelemesine neden olmuştur çünkü böylesi bir güven kırılması nefreti arttırırken bir tarafın diğerini yoketmeden oluşabilecek barış ihtimalini azaltır.

beklenilebileceği gibi ortodoksların verdiği tepki fidaykeenlere sempati duyduğu düşünülen insanları öldürmek olmuştur (hodgson 1955, syflr 76-77, 111 - 113). haşhaşiler dikkate değer bir kendilerini sınırlama ile tepki vererek karşı saldırı fırsatlarını görmezden gelmişlerdir. şehirsel terör olayları, ortodoks kesimin evlerinin yakılması gibi olaylar olmuştur ancak bunlar o kadar düzensizdir ki asiler başka bir suikastin, bu tepkileri doğurduğunu düşünmüşlerdir. bu sınırlamanın politik sonuçları ise bellidir, kırk yıldan sonra haşhaşilere şehirden verilen destek kesilmiş ve katliamlar da durmuştur (hodgson, 1955 s. 115)

tek ve stilize bir saldırı biçimine olan bağlılık kafa karıştıran bir niteliktedir. haşhaşilerin öncülü olan binyılsal gruplar suikasti çekici bulmuşlardır ama başka metotlar da kullanmışlardır. kendilerinden önce gelenlerden farklı olarak haşhaşiler diğer taktikleri kullanabilecek kaynaklara sahiptirler ve böyle yapmayarak kaybedecekleri de çok şey vardır. ancak yine de haşhaşi orduları sadece kendi şehirlerini korumuş ve karavanları yağmalamıştır, bunun nedeni olarak haşhaşi doktrini içerisinde savaş ve suikast arasında yapılmış olan bir ayrım gösterilebilir. bu örüntü, bu hareketin tarihinde taktik sebeplerden ötürü ortodoks bir topluluk olmaya karar verdiği zaman göz önüne alındığında bariz bir biçimde göze çarpar. "3. hasan şehirleri ve bölgeleri ele geçirmek için memurları ve kutsalları öldürmek için katiller yollamaktansa ordular yolladı; ve köylerde camiler ve hamamlar yaptırarak kendi hükümranlığını katillerin ini olmaktan çıkartarak komuları ile ailesel ittifak bağlarına sahip saygın bir krallığa dönüştürdü." (hodgson, 1955 syf. 217 - 239; lewis, 1967, s. 80). hristiyanların haşhaşiler ile olan çatışmaları da bıçağın sadece inanca ihanet eden kişiler için kullanıldığı, kılıcın ise bu inancı hiç kabul etmemiş kişilere özel kullanıldığı bakışını yansıtır zira haşhaşiler suriye'de istilacı haçlılar ile karşılaştıklarında fidayeen'lerini değil ordularını kullanmışlardır. (lewis, 1967, s. 108)

taktiklerini değiştirmeye duydukları veya kaynaklarını daha etkili kullanmalarına yönelik özel direnişlerinin kökleri, bütün binyılcı grupların doktrinleri gibi, ana dinin temel yargılarının tekrardan yorumlanmasında aranabilir. binyılcılar için bu temeller dinin başarısının sebebidir ve bu temellerden vazgeçilmesi dinin sözünün gerçekleştirilememesinin de nedenidir. muhammed'in hayatı haşhaşi stratejisine bir model olmuş olabilir. grup, mesela, ıssız alanlardaki barınaklara (dar-el hijra) çekilerek başlamıştır, ki bu karar "muhammed'in hayatından yapılmış olan bir taklittir" zira kendisi de mekke'deki insanları kendi dinine çekemeyince kendisine daha dost olan medine'ye kaçmıştır. "medine islam'ın ilk dar-el hijra'sıdır, ilk sığınılan yerdir ki buradan zafer ile, kişinin kendisinin suçlanarak kaçtığı, inanmayan topraklara zafer ile dönülmüştür" (hodgson, 1955, syf. 79-80). islam takvimi bu olaya dayanır ve kişinin tekrardan başlamak üzere kendisini çekişi islam içerisindeki binyılcı grupların ve mısır'daki müslüman terörist grupları üstünde yapılan araştırmalara göre günümüzde de devam eden bir şeydir. (hodgkin, 1977; ibrahim, 1980)

suikastin diğer özellikleri de müstehcen bulunmuştur. haşhaşilerin yaptıkları işler kendi inançlarındaki yetersizliklerin bedelini ödemek veya telafi etmek için yapılan şeylerdir. normal sınırlamaları veya kurbana duydukları kişisel bağlılıkları aşma becerisi adanmışlığın ciddi bir ölçüdür. örneğin her olayda suikastçi ve kurbanı akrabadır ve aralarındaki bağdan daha güçlü bir bağ yoktur diye bilinmektedir. kurbanların kendilerini savunma ihtimali de yoktur (uyuyor olabilirler kadın veya yaşlı adamlar olabilirler) ve pek zaman saldırganın merhametini duyduran meşgalelerle uğraşmaktadırlar (çocukları ile oynuyordur veya sevişiyordur vb.). muhammed'in bilinen takipçileri olarak suikastçiler kurbanlarına sadece kendi inaçlarını reddederek veya allah'ın peygamberini reddederek ulaşabilirler.

kaynak: terrorism in perspective - pamala l. griset / sue mahan - sage publications 2003, sy 20-24

Bu içerik de ilginizi çekebilir