Sırbistan Bayrağındaki Arma Ne Anlama Geliyor?
merhaba sevgili okurlar, bugün sizlerle sheldon cooper ile fun with flags'te sıradışı bir bayrağı analiz ediyoruz. hayır, bu sadece kırmızı, mavi ve beyaz çizgili bir kumaş parçası değil. bu, tarihin, siyasetin ve biraz da monarşik nostaljinin karmaşık bir görsel bulmacası gibi. çünkü bayrak, sadece kumaş parçası değil, aynı zamanda milli kimliğin görsel, kimi zaman gizli bir formülüdür. sırbistan bayrağının üç renk dizilimini, sembollerini ve tarihsel arka planını adım adım analiz edeceğiz. hazır mısınız?
öncelikle, bayrakla ilgili temel bilgilerle başlayalım. sırbistan bayrağı yatay üç şeritten oluşur: üstte kırmızı, ortada mavi ve altta beyaz. bu renkler pan-slav renkleridir ve aslında çok ilginç bir tarihsel ve siyasi bağlama sahiptir. (bkz: #159468265)
pan-slav hareketi, 19. yüzyılda slav halklarını tek bayrak altında birleştirmeyi amaçlamıştı. yani bu renkler, ‘biz bir aileyiz’ der gibidir. dikkat edin, sırada renkler yukarıdan aşağıya doğru cesaret (kırmızı), özgürlük (mavi) ve barış (beyaz) anlamlarına sahiptir.
şimdi esas eğlencemiz: bayrağın ortasında yer alan sırbistan arması. bu armada en dikkat çekici öğe, tabii ki çift başlı kartaldır. iki baş demek, aynı anda hem doğu’ya hem batı’ya bakabilmek demek, tıpkı bir süper güçle donatılmış gözlemci gibi. bu sembol bizans imparatorluğu’ndan kalma ve farklı dönemlerde birçok devlet tarafından kullanılmış (bkz: #158649066). burada kartalın bir başı geçmişi, diğeri geleceği izliyor olabilir. yorum, yorumu yapanda gizlidir.
merkezdeki arma: kartal tamam, ama asıl mesele şu: bu bir kraliyet arması!
çift başlı kartal, tamam, bizans etkisi... anladık. ama bakın kartalın üstünde bir taç var! bildiğiniz, altın, değerli taşlı, monarşik bir taç! oysa sırbistan bugün bir cumhuriyet! şimdi soruyorum (ki bunu bazen sırplar da sormuyor değil): “cumhuriyet olan bir ülkede neden taçlı arma olur?”
cevap: çünkü semboller kolay ölmez. sırbistan bayrağındaki arma, karadjordjeviç hanedanı’ndan kalma unsurlar taşır. belki okulda kara yorgi diye öğrendiniz, hah işte o,onun hanedanlığı. evet, taçlı kartal, hanedanlık armasının bir parçasıydı ve 2004’te sırbistan tarafından yeniden benimsenerek ulusal arma haline getirildi. yani şu anki bayrak, resmen olmasa da sembolik olarak bir taçlı cumhuriyet bayrağıdır.
bu, tıpkı jedi konseyi’nin resmi olarak cumhuriyet’e bağlı olması ama yoda’nın açıkça feodal bir uzay büyücüsü gibi davranması gibidir. sistem cumhuriyet, ama semboller monarşi.
kartalın göğsündeki küçük kalkanda ise muhtemelen tanıdık gelen bir sembol yer alıyor: tetragramatik haç. daha önce bahsetmiştim: bu, bizans imparatorluğu’ndan miras kalma bir motif. orijinalinde dört adet “b” harfi içerirdi (imparator i. palaiologos’un sloganı olan "basileus basilen basileun basileuontn"). ancak sırp versiyonunda bu harfler, küçük bir evrim geçirerek kiril alfabesiyle yazılmış dört adet “c” harfine dönüşmüş. yani teknik olarak birer “s”.
bu harfler “samo sloga srbina spasava” cümlesinin baş harfleri; yani “sadece birlik sırbı kurtarır.” son derece kolektivist, bir nevi “hepimiz birimiz için” ifadesinin balkan versiyonu. bu motto, takım oyunu, dayanışma ve ulusal bütünlük gibi kavramları tek bir küçük kalkan içinde görsel olarak kodluyor.
böylece bayrak ve arma bir araya geldiğinde ortaya şu sembolik denklem çıkıyor
renkler + kartal + ortodoks-bizans mirası + toplumsal birlik mottosugörsel olarak şifrelenmiş milli kimlik manifestosu.
armada kartalın kanatlarının arasında yer alan semboller “zambak” motifleridir (bkz: fleur-de-lys/@sesarium). bu sembol fransız monarşisiyle özdeşleşmiştir ama balkan heraldik dünyasında da yaygındır. özellikle nemanjiç hanedanı döneminden kalma sırp-ortodoks motiflerindendir.
bu zambaklar sadece estetik değil; bir temsil alanı işlevi görür. hem dini hem de aristokratik geleneği simgeler. yani armadaki zambaklar, orta çağ sırbistan’ının soyut tanrısal otoritesiyle seküler milliyetçiliğin el sıkıştığı desenlerdir.
bayrağın oranları 2:3’tür. yani en-boy oranı olarak kabul edilebilir ve bu oran, bayrağın gökyüzünde dalgalanırken estetik bir simetri sağlamasına yardımcı olur. ayrıca bu oran, aynı zamanda pek çok uluslararası bayrakta da kullanılan “altın oranın pratik kuzeni” gibi düşünülebilir. (bkz: #159404264)
bayrağın kumaşında, elbette ki tüm bu semboller en yüksek çözünürlükte işlenmiştir. çünkü, bayrak sadece bir sembol değil, mili kimliğin, tarihsel mirasın ve gelecek vizyonunun fiziksel tezahürüdür. ama dürüst olmak gerekirse de bu, onu elle çizmeyi gerçekten de zor bir hale getirdiği kısmını da yüzümüze çarpar.
şimdi durup sesli düşünelim; bayrağınızda taç varsa, hanedan arması varsa, zambak varsa ama siz bir cumhuriyetseniz... bu durumda: sanırım geçmişle fazla bağ kurma arayışına girmiş ve sembollere fazla duygusal yaklaşıyorsunuz. ya da sadece fazla romantik davranıyorsunuzdur. peki monarşi geri döner mi diye sorarsanız da, bu politikaya sahip bir siyasi hareket de yok değil sırbistan'da.
bu sebeplerle de, kimi zaman sırbistan bayrağını tekrar ele alıp revize edilmesi önerilir: örnekteki gibi.
ya da balkanlarda düğün konvoylarında sıkça kullanılan millet bayrağı olarak şu basit versiyonunu görebilirsiniz:
sonuç olarak
sırbistan bayrağı, renklerin, tarihi sembollerin ve anlamlı sloganların bir araya gelerek oluşturduğu bir görsel tarih ve kültür kitabıdır. bu bayrağı her gördüğünüzde sadece bir kumaş değil, yüzlerce yılın kolektif hafızasını taşıyan bir sanat eseri gördüğünüzü unutmayın.
ve işte sevgili bayrak meraklıları, bu bölümün de sonuna geldik. unutmayın: bayraklar sadece rüzgarda dalgalanmaz... tarihin içinde de dalgalanır.